وزیر خارجه روسیه در تازه‌ترین اظهارات از روند متوقف شده مذاکرات احیای برجام، از دست دادن فرصت احیای توافق هستهای را اشتباهی بزرگ عنوان کرد. این اولین واکنش رسمی سطح بالا از سوی مسکو پس از نزدیک به 9 ماه از توقف گفت‌وگوها در وین است که پاسخ منفی ایران به بسته پیشنهادی بروکسل، جنگ اوکراین و تشدید همکاری‌های ایران و روسیه و متغیر ناآرامی‌های سال گذشته در ایران، آن‌را وارد فاز تعلیق کرده و از دستورکار غرب خارج کرده است.
در این چارچوب، سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه روز سه‌شنبه 25 آوریل- 5 اردیبهشت به وقت محلی در جمع خبرنگاران در نیویورک در پاسخ به اینکه آیا برجام مرده است؟ گفت که با توجه به این واقعیت پیش می‌‌‌رویم که مدت‌‌‌ها پیش توافقی در مورد احیای آن حاصل شد و اکنون، به دلایلی، کشورهای اروپایی شور و شوق خود را از دست داده‌اند، آمریکایی‌ها، از طریق منابع مختلف، قبلا به طور ناشناس، اعلام میکنند که باید به دنبال چیز دیگری بود. لاوروف با بیان اینکه معتقدیم از دست دادن فرصت احیای برجام یک اشتباه بزرگ خواهد بود به‌خصوص در زمانی که روابط در خاورمیانه در حال عادی‌سازی است، اضافه کرد که ارزیابی‌های ما نشان می‌دهد سندی که سال گذشته در مورد آن توافق شد، منعکس‌کننده هدف احیای برجام است. تلاش‌ها برای معرفی نیازها و خواسته‌های جدید که در نسخه اصلی برجام وجود ندارد، روند احیای این توافق را پیچیده میکنند و نشان‌دهنده رویکرد مشابه مانند استفاده از فشار و تلاش برای دستیابی به امتیازات یکجانبه هستند.
اشاره ضمنی وزیرخارجه روسیه به طرح مباحث جدید از جمله توافق موقت است که اخیرا در ادبیات مقامات آمریکایی بازتاب بیشتری پیدا کرده است. پیش‌تر سایت روسی «نزاویسیمایا گازتا» در گزارشی تحلیلی بهصورت ضمنی به توافق موقت به عنوان نسخه جایگزین احیای برجام اشاره کرده بود و در این خصوص نوشت: دولت‌‌‌های غربی و اسرائیل از آمادگی کاخ سفید برای انعقاد نسخه بهینه‌‌‌شده برجام خبر دادند. پایگاه آکسیوس نیز اواسط فروردین 1402 به نقل از منابع آگاه نوشت دولت جو بایدن در هفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گذشته با مقام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اسرائیلی و اروپایی درباره توافق موقت با ایران رایزنی کرده است. مقام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اسرائیلی، دیپلمات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های غربی و کارشناسان آمریکایی که از جزئیات طرح آمریکا مطلع هستند گفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند که طرح مدنظر کاخ سفید شامل رفع برخی تحریمها در ازای توقف بخش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی از برنامه هستهای ایران خواهد بود.
پیش از بحث‌های مربوط به توافق موقت، غرب با طرح موضوعاتی چون اصلاح تاریخ‌های انقضا در برجام پیش و حین مذاکرات احیای برجام در فروردین 1400 در دولت روحانی به دنبال نسخه به‌روزتر و کارآمدتر از توافق هستهای 2015 بود که به زعم آنها مانع از دستیابی جمهوری اسلامی به بمب هستهای شود. به‌رغم این تاکیدات اما نهایتا همان نسخه برنامه جامع اقدام مشترک که ترامپ از آن خارج شده بود بهصورت غیرمستقیم و با میانجی‌گری اروپایی‌ها در دستور کار واشنگتن و تهران قرار گرفت و تا اواسط مرداد 1401 گفت‌وگوهای مربوط به آن در شهر وین ادامه پیدا کرد و در نهایت با پاسخ منفی ایران به بسته پیشنهادی جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مذاکرات عملا متوقف و با بروز متغیرهای جدید در روابط تهران و پایتخت های غربی به‌طور کلی از دستور کار غرب خارج شد.
از این زاویه است که اظهارات وزیرخارجه روسیه نشان می‌دهد که تغییری در فضای مذاکرات ایجاد نشده است و سفر اواخر اسفند علی باقری به اسلو و دیدار با همتایان خود در تروئیکای اروپایی و پس از آن دیدار وزرای خارجه ایران و فرانسه در پکن در اواسط فروردین ماه نتوانسته روزنه‌ای برای بازگشت مجدد طرفین به میز مذاکره فراهم کند. در این میان اعمال بسته‌های تحریمی اروپا علیه ایران به بهانه حقوق بشر که روز دوشنبه با هفتمین بسته اروپا دایره تحریمها را گسترده‌تر کرد،به طور بالقوه می‌تواند همچنان به‌عنوان یک دست‌انداز در روند مذاکرات احیای برجام ایفای نقش کند.
اگرچه رویکرد اروپا تفکیک پرونده حقوق بشر از پرونده برجام است، اما این مساله می‌تواند تاثیرات منفی بر روند برجام گذاشته و نشانه‌ای از عدم حسن نیت اروپا در مسیر پیش رو باشد. در این میان رشد همکاری‌های چندجانبه ایران و روسیه به‌خصوص در بعد نظامی که اخیرا روزنامه وال‌استریت ژورنال به ابعاد آن اشاره کرده بود، بی‌میلی به توافق را برای اروپایی‌ها بیشتر کرده است. این مساله به‌خصوص با توجه به جنگ اوکراین و نبود چشم‌انداز روشنی از آتش‌بس و توافق بین روسیه و اوکراین برای پایان دادن به جنگ همچنان به‌عنوان یک متغیر محدودکننده در روند برجام ایفای نقش می‌کند. نکته دوم هم به این مساله مرتبط است که پیشنهاد آمریکایی‌ها برای گنجاندن بندهای جدید به نسخه برجام 2015 به دیدگاه برخی تحلیلگران و تئوریسین‌های هستهای در غرب باز‌می‌گردد که هسته اصلی آن به عدم دستیابی جمهوری اسلامی ایران مربوط می‌شود.
به این معنی که توافق جدید تضمین کند که ایران به سلاح هستهای دست پیدا نمی‌کند. از این زاویه است که آمریکایی‌ها به دنبال توافق قوی‌تر یا حداقل توقف برنامه اتمی و امتیازات کمتر در این مسیر هستند. اخیرا سوزان مالونی معاون موسسه بروکینگز و مدیر برنامه سیاست خارجی در این موسسه در فارن افرز بر این مساله تاکید کرد و مدعی شد که چون ایران چشم‌انداز باثباتی نخواهد داشت، در نتیجه نمی‌توانیم امتیازات بلندمدتی به ایران بدهیم. بنابراین اگر چنین شرایطی پابرجا باشد، چشم‌انداز از نظر روس‌ها چشم‌انداز خوبی نیست و می‌تواند مساله را پیچیده‌تر کند. حال در چنین شرایطی این پرسش مطرح است که چه متغیرهایی باعث می‌شود که روزنه و گشایشی در روند مذاکرات ایجاد شود که مانع از ورود ایران و طرف‌های غربی به فاز جدید باشد.
متغیر اول، روند همکاری‌های ایران و آژانس است که با توجه به در جریان بودن مذاکرات سازمان انرژی اتمی ایران و هیات آژانس در تهران اگر به نقطه مطلوبی برسد، می‌توان امیدوار بود که این مساله بتواند به عنوان یک متغیر تسهیلگر در روند بازگشت طرف غربی به میز مذاکره ایفای نقش کند. متغیر دوم، ادراک و ارزیابی غرب از مساله محوری نقطه گریز ایران است که با پیشرفت‌هایی که در غنی‌سازی 60 درصد، سانتریفیوژهای نسل پیشرفته و نصب آبشارهای جدید از سوی ایران در دستور کار قرار گرفته است، از دید غربی‌ها این احتمال را افزایش داده که تهران در مدت محدودی می‌تواند به سمت دستیابی به سلاح حرکت کند. از زاویه چنین احتمالی است که با نزدیک‌تر شدن ایران به نقطه گریز هستهای، غرب مجددا به میز مذاکره باز‌گردد.
