چرایی معین نبودن زمان ظهور

همان طور که پنهان زیستى آخرین ذخیره الهى به طور قطع از اسرار و رموزى است که طبق حکمت الهى تحقق یافته است و گفتار معصومین (علیهم السلام) گویاى این حقیقت است، مشخص نبودن وقت ظهور نیز، سرّى از اسرار الهى است.
حـکـمت خدا، اقتضا نموده است که هنگام ظهور حضرت مهدى (عج) در میان مردم، نـا مـعلوم و از آنان پوشىده باشد، به همین جهت مردم نمى ‌دانند که آن حضرت به ‌طور دقیق چه وقتى ظهور خواهد کرد.
بـا وجـود روایـات بـسـیـارى کـه از پـیامبر گرانقدر و امامان نور(علیهم السلام) پیرامون ابعاد گوناگون حیات امام عصر(عج) رسیده است، با این وصف به هنگامه ظهور آن حـضرت به‌ طور مشخص در هىچ روایتى تصریح نشده؛ بلکه به ‌عکس، روایاتى از پیامبر و امامان معصوم(علیهم السلام) وارد شده است که در آن ‌ها به ‌شدت از کسانى که از هنگام ظهور خـبـر دهـنـد، انـتـقاد گشته و آنان را تکذیب نموده‌اند.
همچنین روشن ساخته ‌اند که هیچ یک از پـیـشـوایـان مـعـصوم (علیهم السلام) در این مورد سخنى نگفته و براى ظهور، زمانى مشخص نکرده‌ اند. در سخنی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «کَذَبَ الْمُوَقِّتُونَ‌ مَا وَقَّتْنَا فِیمَا مَضَى وَ لَا نُوَقِّتُ فِیمَا یسْتَقْبِل‌؛ کـسـانى که براى ظهور وقت تعیین مى‌کنند دروغ مى‌بافند، ما خاندان رسالت، نه در گذشته براى آن وقت مشخصى اعلان کردیم و نه در آینده چنین خواهیم کرد».(1)
اما به راستی حکمت معین نبودن وقت ظهور چیست؟ چرا وقت ظهور در منابع اسلامی معین نشده است؟ ...
سخنی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «کَذَبَ الْمُوَقِّتُونَ‌ مَا وَقَّتْنَا فِیمَا مَضَى وَ لَا نُوَقِّتُ فِیمَا یسْتَقْبِل‌؛ کـسـانى که براى ظهور وقت تعیین مى‌کنند دروغ مى‌بافند، ما خاندان رسالت، نه در گذشته براى آن وقت مشخصى اعلان کردیم و نه در آینده چنین خواهیم کرد.»
مـمـکن است حکمت سرّى بودن وقت ظهور، این باشد که مؤمنان و توحیدگراىان، در هـمـه قـرون و اعـصـار غـیـبـت آن حضرت، در انتظار سازنده ظهور او باشند و براى این انتظار نیز پاداش برند. از زمـان غـىیبـت صـغری تاکنون نیز منتظران به این امید زندگی کرده ‌اند که ظهور آن حضرت را درک کنند.
از این رو اگـر زمان ظـهـور مـعـلوم مـى ‌بود، دیگر چنین انتظار سازنده و پردازنده ‌اى در کار نبود؛ بلکه آرزوها و آرمان ‌ها به یأس و ناامیدى تبدیل مى‌ شد و میلیون‌ ها انسان از سازندگى اخلاقى و عملى و عقیدتى انتظار و پاداش پرشکوه آن محروم مى ‌شدند.
از سوی دیگر وقتی کسی منتظر شخص دوست ‌داشتنی ‌ای است و وقت آمدن او را نمی ‌داند، همیشه در حال انتظار است و می ‌کوشد دستورات و خواسته ‌های او را در خود و محیط پیرامونش پیاده کند. اما هنگامی که زمان آمدن او را می ‌داند ـ به ‌خصوص اگر بداند زمان آمدنش دور است ـ یأس وجودش را فرا می ‌گیرد و هرگز خود را به این زودی آماده نمی ‌کند.
همچنین معین نبودن وقت ظهور، نوعی امتحان برای مردم است تا مشخص شود آیا مردم با همه این سختی‌ های مختلف، روحیه خود را از دست می ‌دهند یا نه؟ ضمن اینکه گاه مصلحت در تقدیم و تأخیر زمان غیبت است که این معنا با معین بودن زمان ظهور سازگاری ندارد.
از این رو در داستان حضرت موسی (علیه السلام) به جهت ادامه ملاقات او با خداونداز سی روز تا چهل روز، عده‌ ای به انحراف کشیده شدند. در صورت معین بودن زمان ظهور، دشمنان حضرت در صدد تدارک بر آمده و با حضرت در همان زمان به مقابله برخواهند خواست؛ از این رو در روایات اسلامی از عنصر «ناگهانی بودن ظهور» به عنوان عنصر اساسی در پیروزی حضرت یاد شده است.
مـمـکن است حکمت سرّى بودن وقت ظهور، این باشد که مؤمنان و توحیدگراىان، در هـمـه قـرون و اعـصـار غـیـبـت آن حضرت، در انتظار سازنده ظهور او باشند و براى این انتظار نیز پاداش برند. از زمـان غـىیبـت صـغری تاکنون نیز منتظران به این امید زندگی کرده ‌اند که ظهور آن حضرت را درک کنند.
در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده است که به ابن‌ النعمان فرمود: «ای پسر نعمان! به راستی عالم نمی ‌تواند به هر چه اطلاع دارد تو را آگاه سازد ... پس عجله نکنید، به خداوند سوگند! سه بار این امر ـ امر فرج ـ نزدیک شد، ولی به جهت آنکه شما آن را فاش کردید، خداوند آن را به تأخیر انداخت. به خدا سوگند! نزد شما سری نیست مگر آنکه دشمنان شما به آن از شما آگاه ‌ترند!».(2)
در صورت عدم تعیین وقت ظهور، حالت انقطاع و توجه و تضرع خاصی بر انسان ‌ها حاکم خواهد شد که چه بسا این امر سبب تعجیل در فرج امام مهدی (عج) می‌ شود، اما اگر وقت ظهور به طور قطع مشخص باشد دیگر از این اثر معنوی خبری نیست. ضمن اینکه باید توجه داشت وقت ظهور همانند علائم ظهور می ‌تواند متعلق «بدأ» واقع شود؛ بنابراین نباید به طور دقیق وقت ظهور مشخص شود تا مردم به انجام کارهایی تشویق شوند که در ظهور امام مهدی (عج) مؤثر است. ممکن است ظهور حضرت به طول بینجامد؛ بنابراین وقت آن معین نشده است تا مردم مأیوس نباشند و با احتمال ظهور حضرت در هر لحظه حالت انتظار مثبت را از دست ندهند.(3)
پی ‌نوشت ها:
1. الغـیبـة شـیخ طوسى، ص 262.
2. تحف العقول، ص 557.
3. ر.ک: رضوانی، موعود شناسی و پاسخ به شبهات، ص 550 ـ 548.

زهرا رضاییان