به قلم : دکتر صلاح‌الدین دل‌شاد - جراح و فوق تخصص اطفال
تحریریه زندگی آنلاین : یبوست یکی از بیماری‌های شایع در کودکان بوده و در صورت عدم درمان صحیح و به‌موقع عوارض آزاردهنده‌ای را به همراه دارد. لذا لازم است تا خانواده‌ها از وضعیت اجابت مزاج کودکان خود مطلع باشند و قبل از بروز عوارض، نسبت به درمان این مشکل توسط پزشک مربوطه اقدام نمایند.آموزش مستمر والدین به کودک در نحوۀ اجابت مزاج، یکی از راه‌های پیشگیری است. مدفوع انباشته‌شده در انتهای روده (رکتوم) گاه حالت انسداد روده ایجاد کرده و منجر به بروز علائم ثانویه مانند عدم دفع، بی‌اشتهایی و حتی تهوع و استفراغ می‌شود. گاه این انباشتگی باعث بازماندن عضلۀ گِرد مقعد (اسفنکتر آنان) شده و حالتی شبیه به بی‌اختیاری مدفوع ایجاد می‌کند (بی‌اختیاری کاذب).
علل یبوست
علت یبوست در کودکان را می‌توان در دو گروه اصلی تقسیم‌بندی نمود:
گروه اول، یبوستی است با منشأ بیماری‌های داخلی همچون کم‌کاری تیروئید، تنبلی روده، طویل بودن رودۀ بزرگ، عدم تغذیۀ صحیح و یبوست‌های ارثی. این بیماری‌ها معمولاً با دارو، اصلاح رژیم غذایی و تنقیه (روشی که منجر به تخلیه و پاک‌سازی روده می‌شود) قابل‌درمان است.
بیشتربخوانید:
گروه دوم در دستۀ بیماری‌های جراحی قرارگرفته که تقریباً 7-5 درصد یبوست‌های کودکان را تشکیل می‌دهند. این بیماری‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
هیرشپرونگ
پرولاپس رکتوم
شقاق مقعد
آبسه و فیستول مقعد
تنگی مقعد
جابجایی مقعد
بیماری‌های جراحی یبوست
هیرشپرونگ
در بیماری هیرشپرونگ انتهای رودۀ بزرگ، فاقد گانگلیون‌های عصبی می‌باشد. گانگلیون‌های عصبی دیوارۀ روده‌ها عامل اصلی حرکت روده (پریستالیسم) بوده و این حرکت دودی‌شکل، باعث جابجایی محتویات روده از بالا به پائین می‌شود. به‌تناسب اینکه تا کجای روده فاقد گانگلیون عصبی می‌باشد، بیماری هیرشپرونگ تقسیم‌بندی می‌شود.
این بیماری، در نوزادی با علائم انسداد روده که شامل عدم دفع مکونیوم (اولین مدفوع نوزاد)، نفخ شکم و استفراغ است، خود را نشان می‌دهد. نفخ و درد شکم، کم‌اشتهایی و عدم رشد کافی از علائم شاخص یبوست مزمن در کودکان است.
یبوست این قبیل کودکان طولانی بوده و هر 7 تا 10 روز یک‌بار اجابت مزاج سختی دارند. تشخیص قطعی بیماری با نمونه‌برداری از انتهای روده و انجام آزمایش پاتولوژی آن، قطعیت پیدا می‌کند. در عکس رودۀ بزرگ با مادۀ حاجب (باریم انما) روده بدون عصب باریک و قسمت بالای آن گشاد دیده می‌شود که تأییدکنندۀ بیماری هیرشپرونگ است.
درمان
درمان قطعی بیماری، با عمل جراحی است. عمل جراحی، با برداشتن قسمت باریک بدون عصب و قسمت گشاد روده پیش رفته و با پیوند رودۀ سالم بالای آن به مقعد توسط جراح اطفال، خاتمه می‌یابد.
بیشتربخوانید:
پرولاپس رکتوم
پرولاپس رکتوم به معنی بیرون‌زدگی انتهای روده از مقعد بوده که درجات مختلفی دارد. یکی از علائم بیماری، سختی هنگام دفع مدفوع و یبوست ناشی از نگه‌داشتن مدفوع توسط کودک است. در این حالت کودک از رفتن به دستشویی هراس داشته و گاه مجبور می‌شود به‌صورت ایستاده و در گوشۀ اتاق و حیاط اجابت مزاج همراه با درد نماید.
درمان
تشخیص بیماری با مشاهدۀ بیرون‌زدگی رودۀ صورتی‌رنگ از دهانۀ مقعد توسط والدین یا پزشک است. درمان‌های گوناگون برای بیماری وجود دارد که شامل برداشتن رودۀ اضافی و بیرون زده، فیکس نمودن انتهای روده به استخوان پشت لگن (ساکروم) و تزریق مواد اسکلروزان جهت چسباندن رودۀ شل به اطراف است. این عمل باید توسط جراح کودکان انجام گیرد.
شقاق مقعد
شقاق مقعد، زخمی است که در دهانۀ مقعد پدید می‌آید. اولین علت بروز این زخم، یبوست است. مدفوع سفت باعث خراش روی لایۀ داخلی انتهای روده می‌شود. این زخم‌ها دردناک بوده و درد عامل انقباض عضلات مقعد می‌گردد. این انقباض در سختی خروج مدفوع نقش دارد و باعث تشدید زخم می‌شود.در کودکانی که دچار استرس و ناراحتی هستند نیز این زخم (شقاق) بروز می‌کند. گاه همراه با زخم، پوست اضافی در لبۀ مقعد و در انتهای زخم مشاهده‌شده که به آن skin tag نیز گفته می‌شود.
درمان
درمان بیماری ابتدا با داروهای مختلف موضعی و شل کنندۀ مدفوع بوده و در صورت عدم پاسخ، با عمل جراحی توسط جراح کودکان، بهبود حاصل می‌شود.
آبسه و فیستول مقعد
آبسه به‌صورت تورم دردناک کنار مقعد که همراه با تغییر رنگ پوست اطراف آن و محتوای چرکی دیده می‌شود. برخی از آبسه‌ها با تونل باریک به انتهای روده راه دارند که به آن فیستول گفته می‌شود. به علت درد شدید هنگام اجابت مزاج، کودک بیمار به‌طور ارادی از انجام دفع خودداری می‌کند.
بیشتربخوانید:
درمان
انباشته شدن مدفوع در بالای محل زخم، عامل یبوست بعدی بوده و نیاز به درمان مضاعف به وجود می‌آید. لذا بهتر است به‌محض مشاهدۀ آبسه یا فیستول، درمان این عارضه توسط جراح کودکان شروع‌شده تا از عوارض آن جلوگیری به عمل آید.
تنگی مقعد
تنگی مقعد، در ظاهر ساده به نظر می‌رسد؛ اما پس از شروع غذای سفت در کودکان، سختی دفع و سپس یبوست به همراه دارد.
درمان
باید قبل از آزار رسانی به کودک با جراح کودکان مشورت‌های لازم انجام‌شده و نسبت به چاره‌اندیشی تلاش شود.
جابجایی مقعد
جابجایی مقعد به حالتی گفته می‌شود که دهانۀ مقعد در محل طبیعی قرار نداشته و کمی جلوتر حالت طبیعی است. به‌مرورزمان و با شروع غذای سفت برای کودک و سفت شدن مدفوع، سختی دفع نمایان خواهد شد. در مواردی که عارضه همراه با تنگی دهانۀ مقعد باشد، انباشتگی مدفوع و یبوست شدید نیز دیده می‌شود.
درمان
درمان این پدیدۀ کمیاب به روش جراحی توسط جراحان کودکان انجام می‌گیرد و با قرار دادن مقعد در محل طبیعی خود، به یبوست و احیاناً بی‌اختیاری مدفوع خاتمه داده می‌شود.
علائم یبوست در کودکان
بهتر است با علائم یبوست آشنا شوید تا بتوانید این مشکل را به‌درستی در کودک خود تشخیص دهید، در ادامه تمامی علائم را ذکر خواهیم کرد:
شکم کودک کمتر از سه روز در هفته کار کند.
دفعی سخت و خشک که عبور آن برای کودک سخت خواهد بود.
احساس درد هنگام دفع
دل‌درد
خون در مدفوع
گاهی به دلیل چنین نشانههایی که در کودکان وجود دارد، ممکن است از مدفوع کردن بترسند، به همین جهت از آن امتناع می‌کنند.
در چه مواقعی باید به پزشک مراجعه کرد؟
یبوست در کودکان در اغلب مواقع مشکل جدی نیست، اما نوع مزمن آن ممکن است منجر به ایجاد عارضه شود یا نشانه‌ای از بیماری زمینه‌ای باشد. اگر یبوست در کودک شما بیش از دو هفته ادامه داشته باید به پزشک مراجعه کنید.
همچنین با مشاهده برخی از علائم اهمیت مراجعه به پزشک دوچندان می‌شود که این علائم شامل موارد زیر است:
تورم شکم
تب
خون در مدفوع
کاهش وزن
درد هنگام دفع
عدم تمایل به غذا
بخشی از روده هنگام دفع از مقعد خارج می‌شود.
بیشتربخوانید:
عوامل خطرساز در ایجاد یبوست در کودکان چیست؟
یبوست بیشتر در کودکانی مشاهده می‌شود که با شرایط و موارد زیر روبه‌رو هستند:
بی‌تحرک هستند.
فیبر کافی مصرف نمی‌کنند.
به‌اندازه کافی مایعات مصرف نمی‌شود.
برخی از داروها، مانند داروهای ضدافسردگی مصرف می‌شود.
بیماری‌های خاص که بر عملکرد روده و معده تأثیرگذار است.
اختلال عصبی وجود داشته باشد.
آیا یبوست منجر به مشکلات دیگری می‌شود؟
باوجوداینکه یبوست در کودکان ناخوشایند است، اما خطرات و بیماری‌های جدی ایجاد نمی‌کند. تنها درصورتی‌که یبوست مزمن شود، می‌تواند سبب بروز عارضه و مشکلاتی در افراد شود که شامل موارد زیر است:
شکاف پوست اطراف مقعد
پرولاپس رکتال (هنگامی‌که روده از مقعد خارج می‌شود)
هراس یا خودداری از مدفوع کردن
جلوگیری از مدفوع باعث می‌شود که در روده جمع شود و کودک دچار بی‌اختیاری مدفوع شود.
اقداماتی برای جلوگیری از یبوست در کودکان
والدین اگر نگران چنین مشکلی در کودکان خود هستند با رعایت به برخی از نکات کلیدی می‌توانند از ایجاد چنین مشکلی جلوگیری کنند، در ادامه تمامی نکات مهم ذکر خواهد شد:
به کودکان خود غذاهای پر فیبر بدهید.
غذاهایی که سرشار از فیبر هستند به کودکان کمک می‌کند تا مدفوعی نرم داشته باشند. غذاهای پر فیبر شامل موارد زیر هستند:
میوه
سبزیجات
لوبیا
غلات سبوس‌دار
نان
چند نکته در استفاده از فیبر
مقدار فیبری که در رژیم غذایی کودکان توصیه‌شده 14 گرم به ازای هر 1000 کالری است.
در کودکان خردسال بهتر است این میزان 20 گرم در رژیم غذایی آن‌ها وجود داشته باشد.
برای خانم‌های جوان روزانه 29 گرم فیبر و در پسرهای نوجوان 38 گرم مصرف فیبر توصیه‌شده است.
کودک خود را به نوشیدن مایعات زیاد تشویق کنید:
نوشیدن آب، یکی از بهترین راهکارهایی است که از ایجاد یبوست جلوگیری می‌کند.
کودک فعالیت بدنی داشته باشد:
اگر کودکان فعالیت بدنی داشته باشند، به عملکرد طبیعی روده بسیار کمک خواهد کرد و احتمال ایجاد یبوست را به حداقل می‌رساند.
برنامه روتین برای رفتن به سرویس بهداشتی داشته باشید:
برنامه‌ای برای فرزند خود داشته باشید تا در زمان‌های خاص حتماً به سرویس بهداشتی برود، بهتر است مرتباً پس از غذا به او گوشزد کنید. گاهی برخی از کودکان آن‌قدر غرق بازی می‌شوند که حتی در مواقعی که مدفوع را احساس می‌کنند از رفتن به سرویس بهداشتی امتناع می‌کنند که این بی‌توجهی می‌تواند در ایجاد یبوست نقش داشته باشد.
کودک خود را تشویق کنید:
هنگامی‌که کودک شما از رفتن به سرویس بهداشتی کوتاهی نمی‌کند و به گوشزدهای شما توجه می‌کند، بهتر است پاداشی برای او در نظر داشته باشید تا چنین رفتار او مداومت داشته باشد.
به داروهای کودک خود توجه داشته باشید:
اگر کودک شما داروی خاصی مصرف می‌کند، در خصوص عارضه‌های احتمالی از پزشک سال کنید. گاهی مصرف برخی از داروها منجر به یبوست می‌شود، به همین جهت بهتر است قبل از ایجاد چنین مشکلی به فکر جلوگیری و مشورت با پزشک باشید.
نحوه تشخیص توسط پزشک
هنگامی‌که به پزشک مراجعه می‌کنید، ابتدا او در خصوص بیماری‌های گذشته فرزندتان سال خواهد کرد و همچنین در خصوص رژیم غذایی و میزان فعالیت بدنی او سوالاتی خواهد پرسید.
گاهی پزشک صلاح می‌داند که معاینه بدنی را برای کودک انجام دهد، در این مواقع با استفاده از دستکش مقعد را بررسی کرده و گاهی نمونه‌ای از مدفوع را برای انجام آزمایشات خاص به آزمایشگاه می‌فرستد. آزمایشات و تست‌هایی که در این مواقع انجام می‌شود، به شرح زیر است:
اشعه ایکس از شکم
در این عکس مشخص می‌شود که آیا انسدادی در شکم وجود دارد یا خیر.
تست رکتان
در این تست یک لوله نازکی به نام سوند در رکتوم قرار می‌گیرد تا نحوه عملکرد روده و ماهیچه‌ها برای عبور مدفوع سنجیده شود.
اشعه ایکس باریم آنما
در این آزمایش پوشش روده با باریم پوشانده شده و روده کوچک کاملاً واضح دیده می‌شود.
بیوپسی رکتان
در این تست نمونه کوچکی از بافت آستر روده برداشته می‌شود تا متوجه شوند که بافت عصبی عملکرد طبیعی دارد یا خیر.
تست ترانزیت
در این مورد کودک کپسولی را قورت می‌دهد، این کپسول با استفاده از اشعه ایکس کاملاً قابل‌رؤیت است، نحوه حرکت نمایشگرها را از طریق دستگاه گوارش تجزیه‌وتحلیل می‌کنند.
آزمایش خون
گاهی اوقات این آزمایش، مانند پانل تیروئید برای بیماران انجام می‌شود.آزمایشات و تست‌هایی که در خصوص یبوست در کودکان ذکر شد، به این معنی نیست همه افرادی که دچار یبوست می‌شوند، چنین مراحلی حتماً برایشان انجام می‌گیرد. این آزمایشات تنها برای کسانی که دچار یبوست‌های مزمن هستند، انجام می‌شود.
