تست بازدهی خودروی ایران و جهان

 بدنه اصلی خودروسازی ایران در سال گذشته شاخص بهره‌وری 5/ 17 را به ثبت رساند، عددی که در مقایسه با استاندارد جهانی پایین‌تر است و ریشه در «نیروی مازاد» و «تولید کمتر از ظرفیت» صنعت خودروی کشور دارد. این آمار توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام شده که متعلق به سال گذشته است. با توجه به عدد به‌دست‌آمده (شاخص بهره‌وری 5/ 17 نفر) برای رشد بهره‌وری طبعا باید یا دست به تعدیل نیروی مازاد زد یا تولید را (تا حدی که بهره‌وری به استاندارد جهانی نزدیک شود) بالا برد. با این حال و با وجود اینکه هزاران نفر نیروی مازاد در خودروسازی کشور وجود دارد، خودروسازان قصد دارند در سال جاری باز هم به پرسنل خود بیفزایند. به عنوان مثال، مدیرعامل سایپا در فروردین‌‌ماه اعلام کرد که در سال جاری سه‌هزار و 500 نفر پرسنل جدید به جمع نیروهای این خودروساز اضافه خواهد شد. بنابراین اگر سایپا یا دیگر خودروسازان در شرایطی که نیروی مازاد دارند، به پرسنل خود اضافه کنند و تولید را تا حد استانداردهای جهانی بالا نبرند، عملا بهره‌وری را بیشتر کاهش خواهند داد.

عدد 5/ 17 به عنوان شاخص بهره‌وری بدان معناست که در سال 1401 به ازای هر یک نفر پرسنل در بدنه اصلی خودروسازی کشور (شامل ایران‌خودرو و سایپا و شرکت‌های بخش اصلی خصوصی) تنها 5/ 17 دستگاه خودرو به تولید رسیده است. این در حالی است که مثلا در شرکت جنرال موتورز آمریکا شاخص بهره‌وری عدد 42 را نشان می‌دهد. یا مثلا شرکت چانگان چین به ازای هر یک نفر پرسنل، 40 دستگاه خودرو تولید می‌کند و شاخص بهره‌وری در دیگر خودروساز چینی یعنی چری هم عدد 36 است. ماهیندرا و تویوتا هم به ترتیب شاخص بهره‌وری 30 و 29 را به ثبت رسانده‌اند. اینکه شاخص بهره‌وری در خودروسازی ایران و در مقایسه با استاندارد جهانی پایین‌تر است، ریشه در وجود نیروی مازاد و تولید کمتر از ظرفیت (افت تولید) دارد.

وجود نیروی مازاد البته مختص شرکت‌های وابسته به دولت نیست و با توجه به اعداد به‌دست‌آمده از شاخص بهره‌وری، در خودروسازان بخش خصوصی هم دیده می‌شود. نکته دیگر در آمار منتشره این است که تمرکز نیروی مازاد در خودروسازی کشور بیشتر در سایت‌های مرکزی تولید (سایت اصلی ایران‌خودرو و سایپا) است و سایت‌های شهرستانی اوضاع نسبتا بهتری دارند. برای افزایش بهره‌وری اما یا باید تعدیل نیروی انسانی داشت یا تولید را بالا برد؛ این در حالی است که هر دو راهکار موردنظر با چالش‌های خاص خود همراه هستند. تعدیل نیروی انسانی آن هم در شرایط تورمی فعلی کشور، تبعات اجتماعی سنگینی به دنبال خواهد داشت و رشد تولید نیز با توجه به مشکلات و چالش‌هایی مانند تحریم و قیمت‌گذاری دستوری، با مانع بزرگی روبه‌روست.

جزئیات بهره‌وری در خودروسازی

 اما طبق گزارشی که وزارت صنعت، معدن و تجارت با عنوان «شاخص بهره‌وری بر اساس میزان تولید خودروساز به ازای یک نفر در سال 1401» منتشر کرده، میزان تولید، تعداد کارکنان و متوسط تولید به ازای هر کارمند در 17 سایت داخلی تولیدکننده خودرو مشخص شده است. در کنار این آمار اما «متوسط خودروهای تولیدی به ازای هر کارمند» در چند خودروساز مشهور در آسیا و جهان نیز اعلام شده تا امکان مقایسه شاخص بهره‌وری در خودروسازی ایران و جهان فراهم بیاید. در گزارش وزارت صمت، آمار مربوط به دو خودروساز بزرگ کشور (و زیرمجموعه‌هایشان) و همچنین پنج شرکت بخش خصوصی شامل (مدیران‌خودرو، کرمان‌موتور، بهمن‌، فرداموتور و آرین پارس موتور) منتشر شده و در این بین، مدیران‌خودرو دارای بالاترین شاخص بهره‌وری است و فرداموتور کمترین شاخص را به خود اختصاص داده است.

طبق گزارش منتشره، مدیران‌خودرو که نماینده چری چین در ایران به حساب می‌آید، چهار‌هزار و 270 نفر پرسنل دارد و در سال گذشته 93‌هزار و 110 دستگاه تولید داشته است. با توجه به این آمار، متوسط خودروهای تولید‌شده به ازای هر کارمند (شاخص بهره‌وری) در مدیران‌خودرو عدد 22 بوده است. به عبارت بهتر، به ازای هر یک نفر کارمند در این خودروساز بخش خصوصی، 22 محصول در سال گذشته به تولید رسیده است. پس از مدیران‌خودرو، گروه خودروسازی سایپا (سایپا و زیرمجموعه‌هایش) در رده دوم جدول بهره‌وری جا خوش کرده است. این گروه خودروسازی در مجموع بالغ بر 470هزار دستگاه انواع محصول را در سال گذشته به تولید رسانده است. با توجه به اینکه تعداد کل پرسنل این گروه خودروسازی در سال گذشته 23هزار و 390 نفر بوده، شاخص بهره‌وری سایپایی‌ها روی عدد 20 می‌ایستد. درواقع در این گروه خودروسازی، به ازای هر یک نفر پرسنل، 20 خودرو طی سال گذشته به تولید رسیده است.

در حالت تفکیکی، سایت مرکزی سایپا در سال گذشته 9هزار و 200 نفر پرسنل داشته و کل تولید آن 137هزار و 276 دستگاه بوده است. با این حساب شاخص بهره‌وری در سایپای مرکزی عدد 15 را نشان می‌دهد. بنابراین تجمیع نیروی مازاد در در سایپای مرکزی بیش از دیگر واحدهای تولیدی این گروه خودروسازی است. در بین زیرمجموعه‌های شهرستانی سایپا، سایت کاشان با شاخص بهره‌وری 31، بهترین شرایط را داراست. این شرکت با سه‌هزار و 550 نفر پرسنل، 108هزار و 867 دستگاه تولید داشته است. کاشانی‌ها همچنین دارای بیشترین تیراژ در بین سایت‌های شهرستانی تولیدکننده خودرو در کشور طی سال گذشته بوده‌اند.

در سایت بن‌رو نیز که هزار و 440 نفر پرسنل در سال گذشته داشته، 43هزار و 858 دستگاه خودرو به تولید رسیده تا شاخص بهره‌وری آن روی عدد 30 بایستد. این در حالی است که پارس‌خودرو به عنوان بزرگ‌ترین زیرمجموعه سایپا و خودروساز سوم کشور، شاخص بهره‌وری 20 را در سال گذشته ثبت کرده است. این شرکت با وجود شش‌هزار و 600 نفر پرسنل، 132هزار و 750 دستگاه خودرو را در سال گذشته به تولید رسانده است. دیگر زیرمجموعه گروه خودروسازی سایپا یعنی زامیاد نیز با توجه به پرسنل دوهزار و 600نفری‌اش و تولید 47هزار و 339 دستگاهی در سال گذشته، شاخص بهره‌وری 18 را ثبت کرده است.

از سایپا که بگذریم، گروه صنعتی ایران‌خودرو (سایت مرکزی و زیرمجموعه‌هایش) در رده سوم جدول بهره‌وری قرار گرفته است. در این بین، سایت مرکزی ایران‌خودرو با 23هزار و 683 نفر پرسنل، 280هزار و 634 دستگاه محصول را به تولید رسانده است. بنابراین شاخص بهره‌وری در ایران‌خودروی مرکزی روی عدد 12 ایستاده که در جمع اعضای این گروه صنعتی، کمترین به حساب می‌آید. این موضوع نشان می‌دهد مانند سایپا، تجمیع نیروی مازاد در گروه صنعتی ایران‌خودرو نیز به سایت مرکزی آن مربوط می‌شود. این در حالی است که سه سایت شهرستانی ایران‌خودرو توانسته‌اند بهترین اعداد مربوط به شاخص بهره‌وری را در سال گذشته به ثبت برسانند. بهترین رکورد نصیب ایران‌خودروی شیراز با شاخص بهره‌وری 104 شده است. سایت شیراز، با 246 نفر پرسنل، 25هزار و 517 دستگاه محصول را در سال 1401 به تولید رسانده تا بالاترین شاخص بهره‌وری را در بین سایت‌های تولید خودروی کشور به خود اختصاص دهد. ایران‌خودروی شیراز دارای کمترین پرسنل در بین 17 سایت تولیدی خودروی کشور است.

در رده بعدی، ایران‌خودروی مازندران قرار دارد که شاخص بهره‌وری 90 را در سال گذشته ثبت کرده است. در این سایت، 467 نفر طی سال گذشته مشغول به کار بوده‌اند و توانسته‌اند بیش از 42هزار دستگاه خودرو را به تولید برسانند. ایران‌خودروی کرمانشاه نیز که 528 نفر پرسنل در سال گذشته داشته، بیش از 42هزار دستگاه خودرو را به تولید رسانده است. با این حساب، کرمانشاهی‌ها شاخص بهره‌وری 80 را در سال گذشته به ثبت رسانده‌اند. در سایت تبریز اما هرچند تولید سال گذشته بیش از 53هزار و 600 دستگاه بوده، با این حال تعداد بالای پرسنل این شرکت سبب شده شاخص بهره‌وری در آن پایین بیاید. ایران‌خودروی تبریز در سال گذشته هزار و 368 نفر پرسنل داشته که با توجه به تیراژش، شاخص بهره‌وری در آن روی عدد 39 می‌ایستد. در نهایت اما بزرگ‌ترین سایت شهرستانی ایران‌خودرو یعنی خراسان که بالاترین تعداد پرسنل را (در بین سایت‌های شهرستانی) داراست (حدودا پنج هزار نفر)، شاخص بهره‌وری 21 را ثبت کرده است. خراسانی‌ها در سال گذشته 106هزار و 446 دستگاه خودرو را به تولید رسانده بودند که در بین سایت‌های شهرستانی بیشترین است.

اما شاخص بهره‌وری در کل گروه صنعتی ایران‌خودرو طی سال گذشته عدد 18 را نشان می‌دهد. این گروه در سال 1401 بالغ بر 550هزار دستگاه تولید و 31هزار و 280 نفر پرسنل داشته است. اما در رده‌های چهارم تا هفتم جدول بهره‌وری خودروسازان کشور، شرکت‌های بخش خصوصی شامل آرین پارس موتور، کرمان‌موتور، بهمن و فرداموتور جا خوش کرده‌اند. در این بین، آرین پارس موتور با پرسنلی 330نفری، سه‌هزار و 750 دستگاه تولید داشته، بنابراین مانند ایران‌خودروی مرکزی، شاخص بهره‌وری 12 را ثبت کرده است. کرمان‌موتور نیز که سه‌هزار و 770 نفر پرسنل در سال گذشته داشته و 35‌هزار و 750 دستگاه محصول را تولید کرده، شاخص بهره‌وری 9 را به ثبت رسانده است.

دیگر خودروساز بخش خصوصی به نام بهمن‌ که شامل بهمن‌موتور و بهمن‌دیزل می‌شود و در سال گذشته بالغ بر 35‌هزار و 500 دستگاه تولید داشته، شاخص بهره‌وری هشت را ثبت کرده است. چهارهزار و 500 نفر طی سال گذشته در گروه بهمن (بهمن‌موتور و بهمن‌دیزل) مشغول کار بوده‌اند. در نهایت فرداموتور نیز که هزار نفر پرسنل در سال گذشته داشته، تنها شش‌هزار و 565 دستگاه تیراژ را به ثبت رسانده است. این آمار نشان می‌دهد در خودروساز موردنظر به ازای هر یک نفر پرسنل فقط هفت خودرو تولید شده که کمترین در بین 17 سایت تحت بررسی تولیدکننده خودروی کشور به شمار می‌رود.