با وجود این ظرفیت‌‌‌ها اما قطعهسازان آذربایجان شرقی با چالش‌‌‌ها و مشکلات عدیده‌‌‌ای مواجه هستند. خودروسازان با تاخیر چندماهه در پرداخت مطالبات آنها، قطعهسازان را با مشکل نقدینگی مواجه می‌کنند و بانک‌ها نیز علاقه چندانی به پرداخت تسهیلات به آنها ندارند. از سوی دیگر مجبورند مواد اولیه را به نرخ رقابتی پیش‌‌‌خرید کنند اما محصولات خود را با قیمت‌گذاری دستوری بفروشند و چند ماه منتظر بمانند تا خودروسازان مطالبات آنها را پرداخت کنند. این مشکلات باعث می‌شود قطعهسازان نتوانند به چالش دیگر این حوزه که فرسودگی ماشینآلات است، به‌‌‌خوبی رسیدگی کنند.
یک صنعت و یک قطار مشکلات
مدیرعامل و عضو هیات‌‌‌مدیره شرکت چرخشگر که تنها تولیدکننده گیربکس‌‌‌های سنگین و قطعات آن برای انواع کامیونت، کامیون، کشنده، مینی‌‌‌بوس و اتوبوس در ایران است، فرسودگی ماشینآلات را یکی از مهم‌ترین معضلات قطعهسازی در آذربایجان شرقی دانست و گفت: این استان یکی از قطبهای قطعهسازی در کشور بود اما سیاست‌‌‌های نادرست و فرسودگی ماشینآلات باعث شده است تا این جایگاه برای آذربایجان شرقی از دست برود.
علی‌‌‌اکبر عمرانی که مجموعه‌‌‌اش یکی از تولیدکنندگان اصلی قطعات برای ایران‌‌‌خودرو دیزل و زامیاد است، بالا بودن نرخ ریخته‌‌‌گری و فورج را یکی دیگر از معضلات قطعهسازی استان دانست و ادامه داد: هزینه بالای ریخته‌‌‌گری و فورج باعث می‌شود تا قطعهسازان این نیازمندی خود را از استان‌‌‌های دیگر کشور تامین کنند و همین مساله باعث می‌شود تا به‌‌‌مرور، ریخته‌‌‌گری و فورجینگ به‌‌‌مرور در آذربایجان شرقی آسیب دیده و قطعهسازی را نیز تحت‌تاثیر قرار دهد.
وی با تاکید بر ضرورت کنترل قیمت‌ها در حوزه فورجینگ و ریخته‌‌‌گری توسط تشکل‌ها و ارگان‌‌‌های نظارتی گفت: متاسفانه انحصاری که ایجاد شده باعث شده است، ریخته‌‌‌گری و فورجینگ در استان‌‌‌های دیگر حتی با وجود هزینه حمل‌‌‌ونقل، قیمت پایین‌‌‌تری از استان آذربایجان شرقی داشته باشد که باید به این مساله رسیدگی کرد. عمرانی که عضو هیات‌‌‌مدیره انجمن قطعهسازان آذربایجان شرقی نیز هست، با اشاره به نبود یک متولی برای اورهال ماشینآلات این صنعت در کشور گفت: نبود متولی در این زمینه شاید یکی از مهم‌ترین دلایل فرسودگی ماشینآلات باشد، چرا که معمولا اقدامات مربوط به اورهال ماشینآلات توسط شرکت‌های فنی و مهندسی کوچک صورت می‌گیرد. وی ادامه داد: دولت‌‌‌های مختلف شعار نوسازی در زمینه صنعت را مطرح کرده‌‌‌اند اما در عرصه عمل اتفاق خاصی رقم نمی‌‌‌خورد و این فرسودگی ماشینآلات سبب شده است تا واحدهای تولیدی با ظرفیتی پایین‌‌‌تر از ظرفیت اصلی خود تولید کنند.
عمرانی کمبود سرمایه در گردش را یکی دیگر از مشکلات قطعهسازان آذربایجان شرقی دانست و افزود: کارفرماهای تولیدکنندگان معمولا بدهی‌‌‌های هنگفتی به قطعهسازان دارند که با عدم‌پرداخت این بدهی، قطعهسازان را با مشکل کمبود سرمایه در گردش مواجه می‌کنند.
داستان‌های تکراری پشت پرده
رئیس هیات‌‌‌مدیره انجمن همگن نیرومحرکه و قطعهسازان خودرو آذربایجان شرقی هم حوزه قطعهسازی را درگیر مسائل پشت پرده می‌‌‌داند و میگوید: خودروسازان بزرگ 50درصد قطعات خود را به قطعهسازان بزرگ و خاصی سفارش می‌دهند و قطعهسازان آذربایجان شرقی تنها در 20درصد از 50درصد باقی‌‌‌مانده سهم قابل‌‌‌توجهی دارند. رضا پاشایی مسافت زیاد این استان با خودروسازان را یکی دیگر از چالشهای قطعهسازان این استان قلمداد کرد و ادامه داد: قطعهسازان با حاشیه سود کمی اقدام به فروش محصولات خود می‌کنند اما خودروسازان مبلغ قراردادها را با تاخیری چندماهه پرداخت می‌کنند که این مساله قطعهسازان را در زمینه سرمایه در گردش با مشکل جدی مواجه کرده است. پاشایی که عضو هیات‌‌‌مدیره انجمن همگن نیرومحرکه و قطعهسازان خودرو کشور نیز هست، به‌‌‌روز نبودن فناوری و ماشینآلات این حوزه را یکی دیگر از چالشهای قطعهسازی در آذربایجان شرقی و دیگر استان‌‌‌های کشور دانست و بیان کرد: متاسفانه بانک‌ها نیز با قطعهسازان تعامل نمی‌‌‌کنند و این مساله باعث می‌شود تا آنها نتوانند نسبت به نوسازی ماشینآلات خود اقدام کنند. قطعهسازان مجبورند مواد اولیه خود را به‌‌‌صورت نقدی یا LC خریداری کنند و این در حالی است که خودروسازان با تاخیر بسیار زیاد، نسبت به پرداخت هزینه قطعات دریافت‌شده، اقدام می‌کنند.
پاشایی قطعهسازی استان آذربایجان شرقی را یک ظرفیت بسیار خوب برای کشور توصیف کرد و گفت: برای استفاده مناسب از این ظرفیت باید راهکاری برای تامین نقدینگی واحدهای تولیدی فعال در این حوزه بیابیم. ضروری است رویه‌ای در نظر گرفته شود تا خودروساز و قطعه‌ساز هر دو به منافع خود دست پیدا کنند و شاید یکی از اولین اقدامات در این مسیر، حذف قیمت‌گذاری دستوری در زمینه خودرو است چراکه با این رویه، تنها دلالان منتفع خواهند شد. وی در پایان از بانک‌ها خواست با حمایت از قطعهسازان، زمینه لازم را برای نوسازی فناوری در این حوزه مهیا کنند.
بیشترین قطعهسازان کشور در آذربایجان شرقی
معاون امور صنایع سازمان صمت آذربایجان شرقی در خصوص جایگاه این استان در حوزه قطعهسازی گفت: آذربایجان شرقی با فعالیت حدود 400 واحد قطعه‌ساز، جایگاه اول کشور را ازنظر تعداد قطعهسازان به خود اختصاص داده است.
آرش نگاهبانی با اشاره به سابقه طولانی این استان در قطعهسازی گفت: همه قطعات خودروهای سبک و سنگین در آذربایجان شرقی تولید می‌‌‌شوند و یک شهرک تخصصی در این حوزه، به نام شهرک فناوری قطعات خودرو در این استان وجود دارد که بیش از صد واحد تولیدی در این شهرک مشغول فعالیت هستند. وی با تایید مشکل قطعهسازان در حوزه تامین نقدینگی گفت: متاسفانه بانک‌ها همکاری لازم را در این زمینه ندارند و از محل تسهیلات تبصره 18 سهم ناچیزی به قطعهسازان اختصاص یافته است. بانک‌ها دلیل این مساله را ناترازی جذب منابع در مقابل مصارف عنوان می‌کنند اما باید گفت عملکرد بانک‌ها به صورتی است که اولویت‌‌‌ها و میزان اشتغال‌زایی یک صنعت را مدنظر قرار نمی‌‌‌دهند و ترجیح می‌دهند تسهیلات خود را به واحدهایی ارائه دهند که وثیقه سهل‌‌‌الوصول‌‌‌تری دارد و دوره بازگشت تسهیلات آنها نیز سریع‌‌‌تر است. نگاهبانی مشکل نقدینگی قطعهسازان را منحصر به عدم‌همکاری بانک‌ها ندانست و ادامه داد: قطعهسازان مجبورند مواد اولیه موردنیاز خود را پیش‌‌‌خرید کنند و از سوی دیگر خودروسازان نیز، هزینه محصولات خریداری‌‌‌شده از آنها را با یک تاخیر حداقل 4ماهه پرداخت می‌کنند که این دو مساله باعث می‌شود یک وقفه 9ماهه در تامین نقدینگی قطعهسازان ایجاد شود.
معاون امور صنایع سازمان صمت آذربایجان شرقی اضافه کرد: خودروسازان شرایط خاصی را برای خرید قطعات دارند که بسیاری از واحدهای متوسط و کوچک نمی‌توانند با این شرایط با آنها همکاری کنند و حل این مساله نیازمند یک اقدام در سطح ملی است.
نگاهبانی بازسازی و نوسازی ماشینآلات را یکی از اولویت‌‌‌های وزارت صمت معرفی کرد و گفت: وزارت صمت در راستای تحقق این اولویت مجوز نوسازی و بازسازی صادر می‌کند اما موفقیت در این زمینه نیز نیازمند همکاری بانک‌ها در ارائه تسهیلات است. وی با اشاره به قدمت قطعهسازی در آذربایجان شرقی گفت: قدمت واحدهای تولیدی این استان باعث می‌شود بسیاری از آنها نیازمند نوسازی و بازسازی باشند اما واحدهایی که اخیرا تاسیس شده‌‌‌اند اغلب دارای فناوری روز هستند.
نگاهبانی در خصوص اقدامات وزارت صمت در حوزه بازسازی و نوسازی ماشینآلات گفت: در سال 1402 از محل کمک‌‌‌های فنی و اعتباری بودجه خوبی برای نوسازی و بازسازی ماشینآلات در نظر گرفته شده است. از سوی دیگر حقوق گمرکی واردات ماشینآلات به یک درصد کاهش یافته است و تولیدکنندگان می‌توانند ماشینآلات را با نرخ ارز مرکز مبادله ارز، خریداری کنند.
ضرورت تغییر نگاه برای رفع چالشهای قطعهسازی
یک کارشناس اقتصادی عدم‌نگاه زنجیره ارزشی به قطعهسازی را یکی از مشکلات این حوزه می‌‌‌داند و به «دنیای‌اقتصاد» میگوید: همین مساله است که باعث شده است قطعه‌ساز مجبور به خرید مواد اولیه به‌‌‌صورت نقدی یا در کمترین زمان ممکن باشد اما خودروساز با تاخیری 6 ماهه مطالبات قطعهسازان را پرداخت کند.
رضا موسایی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر محصولات تولیدی قطعهسازان با قیمت‌گذاری دستوری خریداری می‌شود اما مواد اولیه آنها با تغییرات نرخ ارز و تورم، تغییر پیدا می‌کند که این مساله باید اصلاح شود؛ بنابراین اگر قیمت‌گذاری دستوری در حوزه فروش قطعات نیز حذف شود باعث رونق تولید می‌شود چراکه نظام انگیزشی بنگاه‌‌‌دار اصلاح شده و سرمایه‌گذار به این صنعت جذب خواهد شد.
موسایی آذربایجان شرقی را یکی از قطبهای باسابقه کشور در زمینه قطعهسازی دانست و ادامه داد: ایجاد کنسرسیوم‌‌‌های قطعهسازی با حمایت دولت، فعالان این حوزه را قادر می‌‌‌سازد تا وارد بازارهای صادراتی شوند و فعالیت‌‌‌های سازنده‌‌‌ای در عرصه تحقیق و توسعه داشته باشند. وی افزود: ایجاد کنسرسیوم هزینه‌‌‌های تحقیق و توسعه را برای قطعهسازان کاهش داده و همکاری آنها با پارک‌‌‌های علم و فناوری را تسهیل می‌کند و زمینه ورود به بازارهای صادراتی را برای قطعهسازان کوچک و متوسط مهیا می‌کند.
موسایی با اشاره به پیشرفت‌‌‌های ترکیه در حوزه قطعهسازی، نزدیکی آذربایجان شرقی به این کشور را یک ظرفیت قلمداد کرد و ادامه داد: این مساله می‌تواند زمینه همکاری بین قطعهسازان استان و کشور ترکیه را فراهم کند و تبادل فناوری نیز در این مبادلات صورت گیرد.