در حال حاضر برای کلیه شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار که قصد افزایش سرمایه از محل مطالبات یا آورده نقدی دارند، شرایط تغییر ریل مهیاست؛ به نحوی که بنگاه‌های سهامی موظف هستند فرآیند را از طریق سامانه‌ای که شرکت سپرده‌گذاری مرکزی پیش‌بینی کرده است، انجام دهند. در حالت قبلی سهامداران و شرکت‌ها در فرآیندی که طبق قانون تجارت تعریف شده است، با استفاده از بستر پست اقدامات لازم را انجام می‌دادند، اما اکنون مراحل به صورت الکترونیک در سامانه پشتیبانی و اجرا میشود. صرفه‌جویی در زمان و هزینه (سهامداران و شرکت‌ها) از مزایای رویداد اخیر است.
مروری بر گذشته نشان میدهد فرآیند افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده نقدی در دو مقطع در حال اتفاق بوده است. نخست یک دوره 60روزه که مهلت استفاده از حق تقدم وجود دارد و اکنون الکترونیک شده است. دیگری، پس از دوره 60روزه که حق‌تقدم‌های استفاده‌شده مشخص خواهند شد. فروش حق‌تقدم‌های استفاده‌نشده، در واقع همان پذیره‌نویسی عمومی حقتقدم استفاده‌نشده، نیز دیگر فرآیندی است که از گذشته به صورت الکترونیکی در حال انجام است و اکنون تغییری در این بخش نداریم. حال «دنیای اقتصاد» در گفتوگو با وحید روشن‌قلب، مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار، از جزئیات تازه در حوزه الکترونیکی شدن بستر افزایش سرمایه از محل حق تقدم پرده‌برداری می‌کند.
افزایش سرمایه از محل حقتقدم در گذشته چگونه بود؟
روندی که در گذشته برای افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات در شرکت‌های سهامی عام ثبت‌شده نزد سازمان وجود داشت و مطابق با قانون تجارت بوده و بدین ترتیب است که شرکت‌ها موظف بودند برگه‌های حق تقدم را برای کلیه سهامداران پست کنند. در این روش تعداد حق تقدم و مطالبات هر سهامدار در برگه‌های ارسالی از سوی شرکت‌ها ذکر میشود. متعاقبا سهامدار نیز پس از دریافت برگه‌ها در صورتی که مطالباتی وجود داشت، باید موافقت با تبدیل مطالبات را در فرآیند افزایش سرمایه را ذکر می‌کرد. در صورتی که سهامدار مطالبات نداشت اما تمایل به شرکت در افزایش سرمایه داشت باید به حساب اعلامی شرکت وجوه ارزش اسمی سهام را واریز می‌کرد. اگر اساسا تمایلی به مشارکت در افزایش سرمایه از سوی سهامدار مطرح نبود، در اینجا حق تقدم یا توسط سهامدار به فروش می‌رسید یا تبدیل به حق تقدم استفاده‌نشده می‌شد.
رویه جدید به چه نحوی است؟
دستورالعمل جدید بر اساس برنامه 5ساله ششم توسعه که اختیار تدوین رویه را به سازمان بورس و اوراق بهادار داده بود، تدوین شد و به تصویب هیات‌مدیره سازمان رسید. در رویه جدید دیگر نیازی نیست که شرکت‌ها برای سهامدارانی که سجامی هستند، همانند گذشته اقدام به ارسال پستی برگه‌های حق تقدم کنند. در این روش صرفا اطلاعات از سوی شرکت‌ها در سامانه‌ای که شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در این رابطه پیش‌بینی کرده است، بارگذاری میشود.
به عبارتی مشخص میشود که هر سهامداری چه میزان مطالبات دارد. بنابراین دیگر نیازی نیست که سهامدار در انتظار دریافت برگه‌های حقتقدم بماند و با توجه به اینکه شرکت‌ها آخرین اطلاعات پستی سهامداران را به‌روز نداشتند، سهامداران در دریافت پستی برگه‌های حق تقدم با معضلات متعددی مواجه می‌شدند. خیلی از مواقع ارسال به‌درستی برای سهامدار صورت نمی‌گرفت. حال سهامداران با ورود به سامانه به‌وضوح مشاهده میکنند که چه تعداد حقتقدم و چه مقدار مطالبات از شرکت‌هایی که در فرآیند افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده هستند، خواهند داشت و در این سامانه تصمیم خود در خصوص مشارکت در افزایش سرمایه را در این سامانه اعمال میکنند.
به چه صورتی؟
اگر مطالبات وجود داشته باشد، موافقت با تبدیل مطالبات به ارزش اسمی سهام جدید را علامت خواهد زد. در صورتی که نیاز باشد مبالغ جدیدی واریز شود، به جای اینکه سهامدار جهت واریز مبالغ به شعبه بانک مراجعه کند، می‌تواند از طریق درگاه پرداخت الکترونیک که در سامانه پیش‌بینی شده است، پرداخت ارزش اسمی سهام جدید انجام دهد. در حقیقت برای سهامدار فرآیند‌هایی نظیر مراجعه به شعبه بانک و ارسال پستی مدارک به شرکت حذف شده است.
آیا الکترونیکی شدن توأم با افزایش هزینه برای جامعه سهامدار است؟
خیر، موارد مذکور به صورت آنلاین و رایگان در سامانه قابل انجام خواهد بود و هزینه‌های گذشته شامل هزینه پست مدارک به شرکت نیز برای سهامدار حذف شده است.
سامانه چه تحولی را برای شرکت‌ها ایجاد می‌کند؟
در رویه جدید صرفه‌جویی در هزینه‌های چاپ و پست (ارسال حق‌تقدم‌ها) شرکت صورت خواهد گرفت. از طرفی جمع‌بندی اطلاعات سهامداران مشارکت‌کننده در افزایش سرمایه با سرعت و با دقت بیشتری در بستر جدید انجام میشود. در گذشته شرکت باید در انتظار دریافت مدارک پستی از سوی سهامداران می‌ماند. در ادامه تک‌تک مدارک وارد مرحله جمع‌بندی و کنترل می‌شدند. اکنون با توجه به پیش‌بینی‌های انجام‌شده، سامانه بلافاصله پس از انتهای دوره مهلت استفاده از حقتقدم خرید سهام می‌تواند نتیجه مشارکت سهامداران را به شرکت اعلام کند. شرکت در کوتاه‌ترین زمان می‌تواند جمع‌بندی اطلاعات را با بالاترین دقت انجام داد. از سمت سهامداران نیز دیگر ضرورتی مبنی بر مراجعه به بانک برای پرداخت مبالغ اسمی وجود نخواهد داشت. اساسا نیاز به پست مدارک از سوی سهامداران به شرکت هم دیگر مطرح نیست.
توسط چه نهادی راه‌اندازی شد؟
سامانه‌ای تحت عنوان سامانه ذی‌نفعان بازار سرمایه توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی راه‌اندازی شده است. به دلیل اینکه متولی سامانه سجام شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است و اطلاعات سهامداران در آنجا متمرکز است و برای راه‌اندازی سامانه جدید نیاز به اطلاعات سهامداران وجود داشت. اطلاعاتی همچون پرتفوی سهامداران، شماره تلفن همراه سهامداران برای اطلاع‌رسانی بیشتر و اینکه سامانه در کنار سایر سامانه‌هایی که در درگاه ذی‌نفعان بازار سرمایه وجود دارد، قرار بگیرد. در چنین حالتی دیگر سهامداران نیازی ندارند که از طریق سامانه‌های مختلف برای شرکت‌های متعدد اقدام به مشارکت در افزایش سرمایه کنند. قاعدتا به دلیل اینکه فرآیند در شرکت سپرده‌گذاری انجام میشود، موضوعاتی پیرامون نظارت بیشتر بر روند فعالیت توأم با کنترل و تمرکز بیشتر روی این موضوع وجود دارد.
اجرای الکترونیکی حق تقدم از چه زمانی است؟
سامانه از زمانی که دستورالعمل ابلاغ شد (بهمن سال 1401) مورد راه‌اندازی قرار گرفت. با توجه به اینکه از ابتدای سال 1402 استفاده از سامانه برای شرکت‌ها اجباری شده بود، از ابتدای هفته گذشته بهره‌برداری از سامانه شروع شد. سهامداران شرکت‌هایی که در دوره استفاده از حقتقدم خرید سهام هستند، می‌توانند با مراجعه به این سامانه، اقدامات لازم را انجام دهند. یکی دیگر از معضلات فرآیند افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده نقدی این است که برای برخی از سهامداران به دلیل اینکه از تعداد سهام کمتری برخوردار بودند، عملا طی کردن فرآیند (مراجعه بانک و ارسال پستی برگه‌های حق تقدم) مقرون‌به‌صرفه نبود و عملا مشارکتی از این قشر از سرمایه‌گذاران در افزایش سرمایه صورت نمی‌گرفت. فرآیند در سامانه جدید به صورت رایگان و صرف زمان کوتاه انجام میشود. برای سهامدارانی که تعداد سهام پایینی دارند نیز فرآیند جدید از قابلیت انجام برخوردار است.
در خصوص شرکت‌های سهام عدالتی وضعیت چگونه است؟
شرکت‌های سهام عدالت تعداد زیادی سهامدار مستقیم دارند. در صورتی که سامانه راه‌اندازی نمی‌شد عملا پس از آزادسازی سهام عدالت انجام فرآیند افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده نقدی برای این شرکت‌ها از قابلیت انجام برخوردار نبود. اکنون با توجه به راه‌اندازی سامانه جدید، این امکان برای شرکت‌ها فراهم خواهد بود که بتوانند افزایش سرمایه از چنین محلی را به‌سهولت انجام دهند.
آیا ظرفیت سامانه قابل‌اتکاست؟
سامانه به صورت عملی و به‌تازگی شروع به کار کرده است. اکنون نیز در سامانه سجام مشکلی وجود ندارد و زیرساخت سامانه جدید دقیقا همان زیرساخت سجام است. قاعدتا مشکل خاصی در این زمینه ایجاد نخواهد شد. در صورتی که مشکلی در فرآیند وجود داشت و سهامداران احساس کردند که سامانه با معضلاتی همراه بوده ،می‌توانند با شماره‌هایی که در سامانه پیش‌بینی و اعلام شده است، در راستای رفع این معضلات تماس داشته باشند. هر چند در چند روز گذشته بازخورد منفی از جانب سهامداران دریافت نشده است.
دوره استفاده از حق تقدم کاهش می‌یابد؟
یکی از موضوعاتی که سامانه می‌تواند منجر به تسهیل آن شود، کاهش دوره 60روزه است. سازمان بورس اختیار کاهش این بازه زمانی را ندارد. با الکترونیکی شدن بستر‌ها نیاز به دوره 60روزه نیست. حال آنکه پیشنهادهای سازمان بورس برای اصلاح قوانین و کاهش زمان به یک ماه ارسال شده است. این رویداد می‌تواند منجر به کوتاه شدن فرآیند افزایش سرمایه شود.
اقدام سازمان در خصوص اطلاع‌رسانی به‌موقع سهامداران چیست؟
صرفا با مراجعه به سامانه مشخص خواهد شد. تمام افزایش سرمایه‌هایی که در پرتفوی سرمایه‌گذار وجود دارد به صورت آنلاین به واسطه سامانه قابل‌مشاهده است؛ به نحوی که سامانه نشان میدهد کدام‌یک از حق‌تقدم‌هایی که به سهامدار تعلق گرفته است، اکنون زمان استفاده از آن مهیاست. در نتیجه شرایط برای مشارکت نیز فراهم خواهد شد. پیش‌بینی شده است با ارسال پیامک از طریق سامانه به سهامداران، سهامداران در جریان شروع دوره 60روزه قرار بگیرند. در حقیقت اطلاع‌رسانی بهتر صورت خواهد گرفت (این مهم در دستورالعمل آمده است).
سرنوشت غیر سجامی‌ها چه میشود؟
این سامانه برای سهامداران سجامی قابل‌استفاده است. در واقع شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اطلاعات سهامداران غیرسجامی را ندارد تا به آن‌ها دسترسی استفاده از سامانه را دهد. اکنون بیش از 90درصد از سهامداران سجامی شده‌‌اند و امکان استفاده از سامانه را خواهند داشت. اما سهامدارانی که سجامی نیستند طبعا امکان استفاده از سامانه را ندارند. بنابراین فرآیند استفاده از حقتقدم برای سهامداران غیرسجامی کماکان مطابق با رویه سابق (در قانون تجارت پیش‌بینی شده است) خواهد بود. ارسال پستی برای سهامداران غیرسجامی و شرکت همچنان ادامه‌دار خواهد بود. هر لحظه که غیرسجامی‌ها، سجامی شوند امکان استفاده از سامانه برای آن‌ها فراهم میشود.
