فاجعه ثانویه زلزله ترکیه

 این تهدید انتشار 85‌هزار نوع ذره و گاز کاملا سمی بر اثر تخریب ساختمان‌‌‌ها و شکل‌‌‌گیری آوار سازه‌‌‌های ساختمانی است. بر اساس این گزارش آسیب و عوارض ناشی از این مساله در کوتاه‌‌‌مدت خود را نشان می‌دهد اما این آلودگی سمی 10 تا 50 سال پس از وقوع زلزله مهیب به شکل بیماری‌‌‌های تنفسی و خونی، زندگی شهروندان ترکیه را تحت‌‌‌الشعاع قرار خواهد داد؛ ضمن اینکه زنجیره غذایی بخش‌‌‌های وسیعی از ترکیه نیز به واسطه همین فاجعه و نفوذ ذرات و گازهای مذکور به آب و خاک، آلوده خواهد شد.

در گزارش رویترز بخش‌‌‌هایی از ساختمان که حاوی ذرات و گازهای سمی هستند نیز مشخص شده است. البته در گزارش مذکور به استناد مطالعات بین‌المللی، این طور اثبات می‌شود که یک ساختمان تا وقتی تبدیل به آوار نشده است، این گازها و ذرات هیچ تهدیدی ایجاد نمی‌‌‌کند و پدیده فاجعه‌‌‌بار مذکور صرفا بر اثر تخریب ساختمان‌‌‌ها آثار و عوارض خود را نشان خواهد داد.

نکته معنادار این گزارش که باید به آن توجه شود این است که 85‌هزار نوع ذره و گاز سمی که سلامت سه میلیون شهروند ترکیه را از چند سال بعد تهدید خواهد کرد، حاصل تخریب فقط 300‌هزار ساختمان در جریان زلزله بزرگ اخیر است. این در حالی است که در جایی مثل تهران که برآوردها نشان می‌دهد در صورت وقوع زلزله شدید، تهدید آوار ساختمان‌‌‌ها به مراتب بیشتر و میلیونی خواهد بود، ابعاد فاجعه به مراتب گسترده‌‌‌تر خواهد بود. به بیان دیگر مدیریت بحران سلامت پس از زلزله احتمالی تهران به مراتب پیچیده‌‌‌تر خواهد بود و جان شهروندان بیشتری که از آوار جان سالم به در برده‌‌‌اند، در میان‌مدت و بلندمدت مورد تهدید است.به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، آزبست، دی‌‌‌اکسید سیلیسیم، جیوه و سرب از جمله هزاران نوع از گازهای سمی هستند که پس از زمین‌‌‌‌لرزه‌‌‌های بزرگ ماه فوریه که به مرگ 54‌هزار نفر در ترکیه و سوریه انجامید، در هوا منتشر شده‌‌‌اند.

از منظر کارشناسان، توده‌‌‌های بزرگ گرد‌وغبار که پس از تخریب ساختمان‌‌‌ها منتشر می‌‌‌شوند، سمومی را به رودخانه‌‌‌ها و گیاهان، ریه‌‌‌ و اندام‌‌‌ انسان‌‌‌ها منتقل می‌کند و به شکل‌‌‌گیری مشکلات جدی برای سلامت ساکنان این مناطق، در سال‌های آینده، منجر خواهد شد.بر اساس گزارشی از رویترز، حجم آوار به‌‌‌جا مانده از زمین‌‌‌لرزه اخیر در ترکیه، حتی در مقایسه با سایر بلایای بزرگ بسیار زیاد است. سازمان ملل تخمین زده است که این فاجعه حداقل 10 برابر بیشتر از آخرین زلزله بزرگ ترکیه در 1999 آوار ایجاد کرده است. به باور برخی از کارشناسان، در نتیجه انتشار گازهای سمی، ممکن است یک «فاجعه ثانویه» رخ دهد. آلودگی‌‌‌های سمی می‌تواند حتی شدیدتر از خود زلزله باشد. مهمت شیهموس انصاری، مهندس عمران معتقد است در حالت خوش‌بینانه، احتمالا 3میلیون نفر در نتیجه استنشاق این گازهای سمی، بیمار خواهند شد.  

وزارت محیط‌زیست، شهرنشینی و تغییر اقلیم ترکیه، وزارت بهداشت و سازمان مدیریت بلایای طبیعی (AFAD)  از اظهارنظر در این‌باره خودداری کرده‌‌‌اند. تصاویر پهپادی دریافت‌شده از هاتای ترکیه در 17 فوریه، نشان‌‌‌دهنده آوار و شکل‌‌‌گیری ابرهای گردوغبار در این منطقه است. استان هاتای از نظر عوامل تهدید‌‌‌کننده سلامت، از بدترین مناطق ترکیه محسوب می‌شود. این استان با 7/ 1 میلیون نفر جمعیت، بخشی از منطقه‌‌‌ای به نام هلال حاصلخیز است که برای تولیدات کشاورزی و صنایع غذایی حیاتی است، به طوری که بر اساس گزارشی از سازمان خواربار وکشاورزی ملل متحد، 5/ 14‌درصد از تولید ناخالص داخلی کشاورزی ترکیه را تشکیل می‌دهد. تلاش‌‌‌ها برای دفع زباله‌‌‌ها به قدری بی‌‌‌برنامه بوده است که برخی از مردم محلی هر هفته تظاهراتی را برای بهتر شدن این اقدامات برگزار می‌کنند. در ماه آوریل، گروهی از پزشکان، مهندسان محیط‌زیست و وکلا شکایتی را برای جلوگیری از تخلیه نخاله‌‌‌های ساختمانی، در نزدیکی منازل، بیمارستان‌‌‌ها، مکان‌‌‌های عبادت، باغ‌‌‌های زیتون و تالاب‌‌‌های ساحلی تنظیم و ارائه کردند. به اعتقاد آنها، نخاله‌‌‌های ساختمانی که حاوی 85‌هزار ماده سمی است در حداقل 15 سایت تخلیه شده است. البته این ادعا، کاملا توسط رویترز تایید نشده است.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌‌‌جمهور ترکیه در بحبوحه خشم گسترده مردم مناطق زلزله‌‌‌زده، به دلیل سرعت کم دولت در راستای بازسازی این منطقه، با رقابتی سخت برای انتخاب مجدد به عنوان رئیس‌جمهور ترکیه مواجه است. اردوغان بخش مهم کارزار انتخاباتی خود را بر تعهداتش برای بازسازی سریع مناطق تخریب‌شده متمرکز کرده است. بر اساس بیانیه دولت ترکیه، که در دوم ماه مه منتشر شده است بیش از 70‌درصد از آوار جابه‌جا شده است و مقامات همچنان مشغول پاکسازی 82 منطقه از حدود 500 منطقه استان هستند. به گفته کارشناسان، آسیب‌‌‌های ناشی از این سموم، در طول دهه‌‌‌های آینده آشکار خواهد شد و بسیاری از افراد به‌‌‌ویژه کودکان در معرض ابتلا به سرطان، بیماری کلیوی و اختلالات عصبی خواهند بود.  علی کناتلی، رئیس انجمن پزشکان ترکیه می‌‌‌گوید، در پی انتشار این سموم، بیماری‌‌‌های تنفسی، چشمی، حملات آسم، واکنش‌‌‌های آلرژیک و بیماری‌‌‌های ریوی افزایش می‌‌‌یابد و در سال‌های آینده مشکلات بیشتر هم خواهد شد. در تخریب‌‌‌های معمولی، مواد خطرناک قبل از فروریختن ساختمان‌‌‌ها از بین می‌‌‌روند اما زلزله این عملیات را غیرممکن می‌کند. در بسیاری از شهرها، تیم‌‌‌های نجات در هفته‌‌‌های پس از وقوع زلزله با هزاران کامیون و بیل مکانیکی که آوارهای بتنی را دور می‌‌‌کردند، جایگزین می‌‌‌شوند. به گفته آژانس مدیریت فجایع طبیعی، بیش از 13هزار وسیله نقلیه برای انجام عملیات در مناطق آسیب‌‌‌دیده مستقر شده‌‌‌اند؛ مهمت امین بیرپینار، معاون وزیر محیط‌زیست در توییتی اعلام کرد که مواد خطرناک یا قابل بازیافت از آوار جدا می‌‌‌شوند و از سیستم‌های ضد گردوغبار برای جلوگیری از گردش مواد مضر مانند آزبست استفاده می‌شود.

بر اساس مقررات ترکیه در زمان وقوع فجایع طبیعی، کارگرانی که لباس‌‌‌های محافظ می‌‌‌پوشند باید ابتدا مطمئن شوند که اجساد خارج شده‌‌‌اند، پس از آن لوازم خانگی باید جمع‌‌‌آوری شوند و زباله‌‌‌ها بدون ایجاد آلودگی، بازیافت یا دور ریخته شوند. بر اساس مشاهدات روزنامه‌‌‌نگاران رویترز، برخی از کامیون‌‌‌های آب در شهرهایی از جمله آنتاکیا و عثمانیه، آوار را در حین انتقال به کامیون‌‌‌ها شست‌‌‌وشو می‌‌‌دادند، اما در بسیاری موارد دیگر چنین اقداماتی مشاهده نشده است. پس از اولین زمین‌لرزه در 6 فوریه، صحنه‌هایی از افراد بدون پوشیدن لباس‌‌‌های حفاظتی، از جمله کودکان و نیروهای امدادی که در میان آوارهای غبارآلود در حال حرکت بودند، تا مدت‌‌‌ها از تلویزیون ترکیه پخش می‌‌‌شد. به گفته دولت ترکیه، ویرانی‌‌‌های ناشی از این زمین‌‌‌لرزه‌‌‌های اخیر، ممکن است بیش از 103 میلیارد دلار برای آنکارا هزینه داشته باشد، که برابر با یک‌‌‌هشتم تولید ناخالص داخلی ترکیه در 2021 است. زلزله‌‌‌های اخیر، چند شهر را در 11 استان ویران کرده است و منجر به تخریب خانه‌‌‌ها و بیمارستان‌‌‌ها، مساجد و بناهای تاریخی شده است. بر اساس بیانیه ماه مارس مراد کوروم، وزیر محیط‌زیست و شهرسازی ترکیه، در سراسر مناطق آسیب‌دیده در این کشور، بیش از 300هزار ساختمان در پی این زلزله فروریخته است.

مهمت امین بیرپینار معاون محیط‌زیست ترکیه می‌‌‌گوید ایمنی مکان‌‌‌های ذخیره‌‌‌سازی نخاله‌‌‌های ساختمانی مدیریت می‌شود و زباله‌‌‌های ورودی به این مکان‌‌‌ها در فهرستی ثبت می‌‌‌شوند. این مکان‌‌‌ها به دلیل سهولت حمل‌‌‌ونقل انتخاب شده‌‌‌اند، اما عوامل اکولوژیکی مانند فاصله تا تالاب‌‌‌ها یا مناطق حفاظت‌‌‌شده، کشاورزی و مناطق مسکونی نیز در نظر گرفته شده‌‌‌اند. به باور پروفسور مصطفی اوزتورک، معاون سابق وزیر محیط‌زیست و شهرسازی، با مدیریت صحیح، زباله‌‌‌ها می‌توانند با تبدیل مجدد به مواد خام به یک محصول با ارزش تبدیل شوند. بر اساس گفته‌‌‌های اوزتورک و دیگران، بسیاری از آوارهایی که از منطقه آنتاکیا جمع‌‌‌آوری شده است به‌‌‌صورت زباله‌‌‌های موقت در اطراف این منطقه، ذخیره شده‌‌‌اند که همین امر، نگرانی‌هایی در مورد احتمال انتشار آلودگی‌‌‌های سمی ایجاد کرده است. به‌‌‌منظور جلوگیری از آلودگی خاک، هوا و آب و همچنین گسترش بیماری‌‌‌ها، ترکیه باید زباله‌‌‌های ناشی از زلزله را به درستی مدیریت کند. سدات گوندوگلو، یک زیست‌‌‌شناس، در این‌باره می‌‌‌گوید ترکیه با وجود خطرات، اقدامات ایمنی و بهداشت حرفه‌‌‌ای را در حین تخریب ساختمان‌‌‌ها، حمل‌‌‌ونقل و مدیریت زباله‌‌‌های ساختمانی و تخریب اجرا نکرده است. پلاستیک، آزبست، فلزات سنگین و سایر آلاینده‌‌‌ها برای همیشه در زنجیره غذایی قرار می‌‌‌گیرند؛ مواد خطرناک می‌توانند در بسیاری از نقاط ساختمان، از رنگ گرفته تا لوله‌‌‌ها، وجود داشته باشند.

بر اساس توییتی از بریپینار، 19 منطقه ذخیره موقت نخاله‌‌‌های ساختمانی در هاتای به مساحت حدود 3/ 1 میلیون مترمربع یا معادل حدود 200 زمین فوتبال انتخاب شده است. رویترز تصاویر ماهواره‌‌‌ای از این مکان‌‌‌ها را قبل از زلزله و پس از ریختن آوار بررسی کرده است. یک مکان که برای جمع‌‌‌آوری این زباله‌‌‌ها انتخاب شده است، در غرب شهر آنتاکیا واقع شده است. این مکان تنها 50 متر با ساختمان‌‌‌های آپارتمانی فاصله دارد و توسط باغ‌‌‌های زیتون احاطه شده است. آلتان ارسلان که صاحب یک کارخانه آجر و بلوک سیمانی است که در آن محل دفن زباله قرار دارد، گفته است که زمین را به دولت اهدا کرده است تا پس از زلزله از آن برای ذخیره آوارهای ناشی از زلزله استفاده کند. به گفته او، روزانه هزاران کامیون به این کارخانه وارد می‌‌‌شوند و تپه‌‌‌ای از نخاله‌‌‌های ساختمانی ایجاد می‌کنند. سپس بولدوزرها این زباله‌ها را له می‌کنند و آنها را به سمت یک صخره منتقل کرده و بخشی از این زباله‌‌‌ها را به دره می‌‌‌ریزند؛ به طوری که ابرهای بزرگی از غبار و آلودگی‌‌‌های سمی ایجاد شده است. آسلی عدمان، عضو هیات علمی برنامه‌‌‌ریزی شهری و منطقه‌‌‌ای دانشگاه معمار سینان می‌‌‌گوید از بین مواد خطرناک، در ترکیه برای آزبست قوانین خوبی تنظیم شده است، اما قانون در حال حاضر به حالت تعلیق درآمده است. به باور عودمان و دیگران، پیمانکاران تخریب‌‌‌های خود را بر اساس مناقصه‌‌‌هایی که دریافت کرده‌‌‌اند، اجرایی می‌کنند که با سلامت عمومی همخوانی ندارد.

به گفته انجمن بیماری‌‌‌های تنفسی ترکیه، ظهور بیماری‌‌‌های مرتبط با آزبست معمولا سال‌ها طول می‌‌‌کشد؛ به‌طوری‌که احتمالا بین 10 تا 50 سال پس از قرار گرفتن در معرض این بیماری‌‌‌ها آشکار می‌شود. راینشتاین می‌‌‌گوید بردن آلودگی‌‌‌های ناشی از نخاله‌‌‌های ساختمانی به محیط خانه، نیز یک خطر بزرگ برای سلامتی افراد است؛ چراکه گردوغبار خطرناک می‌تواند وارد لباس و موهای افرادی شود که در این محل‌‌‌ها رفت‌‌‌وآمد دارند.

کارگران آنتاکیا تاکید کرده‌‌‌اند که پاکسازی آوارهای یک ساختمان ممکن است چند روز طول بکشد. اودمان، استاد دانشگاه معمار سینان، معتقد است کارگرانی که در پاکسازی مشارکت دارند، اگر در آینده بر اثر قرار گرفتن در معرض سموم، دچار بیماری شوند، شانس کمی برای مطالبه غرامت دارند؛ چراکه نمی‌توانند متوجه شوند که دقیقا در کجا در معرض این گازها قرار گرفته‌‌‌اند و تا آن زمان بسیاری از مکان‌‌‌ها تغییر یافته است. نه تنها کارگران، بلکه نیروهای امنیتی و سربازان نیز در خطر هستند و محافظتی از این افراد صورت نمی‌گیرد.