اندیشکده آمریکایی فاتحه برجام را خواند/ ایران و آمریکا دیگر به دنبال احیای توافق هسته‌ای نیستند +عکس و فیلم

سرویس جهان مشرق - با وجود آن‌که ایران، آمریکا و اعضای اروپایی برجام هنوز به طور رسمی زمان مرگ توافق هسته‌ای سال 2015 را اعلام نکرده‌اند، اما هرچه زمان بیش‌تری می‌گذرد، امیدها برای احیای این توافق کم‌رنگ‌تر می‌شود. آمریکا که در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ از برجام خارج شد، هنوز حاضر نیست بهای بازگشت به توافق را پرداخت کند و ایران نیز حاضر نیست به توافقی بازگردد که رؤسای‌جمهور آینده‌ی آمریکا نیز به‌راحتی می‌توانند دوباره زیر آن بزنند.

کارگران در یک کارخانه‌ی تبدیل اورانیوم در حاشیه‌ی شهر اصفهان مشغول کار هستند. در حالی که طرف‌های امضاکننده‌ی برجام دیگر امید چندانی به احیای آن ندارند، ایران با غنی‌سازی اورانیوم تا درصدهای بالا، ضمن رفع نیازها و تداوم پیشرفت‌های هسته‌ای خود، اهرم فشارش را برای هرگونه مذاکرات احتمالی در آینده تقویت می‌کند. از سوی دیگر، دولت بایدن از ترس فضای داخلی آمریکا اقدامی در جهت احیای توافق هسته‌ای انجام نمی‌دهد و عملاً روزبه‌روز اهرم فشار آمریکا را ضعیف‌تر می‌کند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› مذاکرات لغو تحریم‌ها: کدام مسائل حل شده و کدام موضوعات باقی مانده است؟

›› آیا برجام احیا می‌شود؟/ «تصمیم سیاسی» مورد نظر ایران چیست؟

در این میان، اندیشکده‌ی آمریکایی «استیمسون» طی گزارشی تحت عنوان «مرثیه‌ای برای توافق ایران[1]» عملاً این توافق را مرده دانسته است. «باربارا اسلاوین[2]» کارشناس سرشناس آمریکایی در امور ایران، که نویسنده‌ی این گزارش است، با اشاره به تصمیم یک‌جانبه‌ی ترامپ در خروج از برجام و بی‌میلی دولت بایدن و دولت ایران به احیای این توافق، می‌نویسد بحران اوکراین و ظهور چین موجب شده‌اند تا احیای توافق هسته‌ای از فهرست اولویت‌های آمریکا و اروپا خارج شود. آن‌چه در ادامه می‌خوانید گزیده‌ای از گزارش اندیشکده‌ی استیمسون است.

لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های محافل رسانه‌ای-اندیشکده‌ای بین‌المللی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.

8 می‌پنج سال پیش، «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور وقت آمریکا، یک‌جانبه از توافق هسته‌ای ایران خارج شد؛ با این استدلال[3] که می‌تواند برای جلوگیری از دستیابی تهران به توانایی ساخت مخرب‌ترین سلاح جهان و مقابله با دیگر چالش‌های ایران مقابل منافع آمریکا در خاورمیانه، راه بهتری پیدا کند. در آن زمان، ایران به توافق سال 2015، موسوم به «برنامه‌ی جامع اقدام مشترک» (برجام)، پایبند بود: کم‌تر از 300 کیلوگرم اورانیوم با غنای پایین داشت و اجازه‌ی نظارت مستمر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر تأسیسات هسته‌ایش را می‌داد. به علاوه، سربازان آمریکایی را در سوریه و عراق نمی‌کشت و موشک‌ها و پهپادهایش پالایشگاه‌ها و نفتکش‌های همسایگانش را هدف نمی‌گرفتند. ضمناً داشت تلاش می‌کرد میان روابطش با مهم‌ترین شریک اقتصادی خود، یعنی چین، و تداوم روابط تجاری با اتحادیه‌ی اروپا تعادل برقرار کند.

اکنون نوار را بزنید جلو؛ به سال 2023: همه‌ی جنبه‌های چالش ایران حالا بدتر شده‌اند. ایران اکنون آن‌قدر اورانیوم با غنای بسیار بالا دارد که برای ساخت چندین بمب هسته‌ای کافی است[4]؛ و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فقط می‌تواند به صورت سَرسَری فعالیت‌های هسته‌ای این کشور را راستی‌آزمایی کند. شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران در سوریه اخیراً یک پیمان‌کار آمریکایی را کشتند[5]. به علاوه، ایران همچنان تأثیرگذارترین بازیگر خارجی در عراق است[6]؛ کشوری که آمریکا دو دهه پیش به آن حمله کرد تا رژیمی را از میان ببرد که در آن زمان آن را تهدید بزرگ‌تری [از ایران] می‌دانست. سیاستمداران ایرانی که از توازن میان شرق و غرب در سیاست خارجی حمایت می‌کردند، به حاشیه رانده شده‌اند؛ در عوض، تهران کاملاً به سوی چین و روسیه سوق پیدا کرده است؛ تا جایی که برای جنایت علیه اوکراینی‌ها به مسکو پهپادهای مرگ‌بار می‌دهد. در داخل ایران، دولت، سرکوب‌کننده‌تر و مردم، فقیرتر شده‌اند. دولت ابراهیم رئیسی در سرکوب مخالفت‌های گسترده‌ی مردمی به مشکل برخورده است؛ تا جایی که برای بیمار کردن دختران دانش‌آموز از عوامل شیمیایی استفاده می‌کند[7] تا آن‌ها را به وحشت بیندازد و مجبور کند همچنان حجاب اجباری را رعایت کنند [طبق ادعای یک نویسنده‌ی ناشناس در اندیشکده‌ی آمریکایی «استیمسون»].

نویسنده‌ی گزارش، ادعای بی‌اساسِ دست داشتن دولت ایران در مسمومیت دختران مدرسه‌ای را به استناد یکی از یادداشت‌های اندیشکده‌ی آمریکایی «استیمسون» مطرح می‌کند که به صورت ناشناس منتشر شده است. استیمسون نویسنده‌ی مرموزش را صرفاً یک «تحلیلگر مستقر در تهران» معرفی کرده است. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› روایت متفاوت نشریه بین‌المللی از «جنگ روایت‌ها» در اغتشاشات ایران

›› اتاق عملیات اغتشاشات اخیر: اهداف و دستورکار «مرکز اعتدال» چیست؟

›› دفاع از اغتشاش و تهدید به حمله نظامی؛ ایران در سند راهبرد امنیت ملی دولت بایدن

›› ایرانی‌های بد - ایرانی‌های خوب؛ حمایت آمریکا از اغتشاشگران ایرانی

›› «یورش فوجی» از میدان جنگ تا میدان شهر/ نقش آمریکا در اغتشاشات ایران چه بود؟

به‌رغم تلاش‌های دولت جو بایدن، اروپایی‌ها، و اوایل، روسیه و چین، برای احیای برجام، این اتفاق نمی‌افتد. به نظر می‌رسد بایدن که قصد دارد برای دور دوم نامزد ریاست‌جمهوری شود، اصلاً دلش نمی‌خواهد توافقی با تهران انجام دهد که ممکن است به یک مسئله‌ی انتخاباتی تبدیل شود. اروپایی‌ها بر جنگ اوکراین متمرکز شده‌اند و از ایران به خاطر روابط نظامی روبه‌رشدش با روسیه و همچنین وحشیگری‌اش در داخل، خشمگین هستند. اروپا که پس از اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا توسط ترامپ، در تداوم تجارت با ایران ناکام بوده، کانال‌های دیپلماتیک خود را با تهران حفظ کرده، اما اهرم‌های فشارش نسبت به پنج سال پیش به‌شدت ضعیف شده‌اند.

در همین‌باره بخوانید:

›› وعده‌های روی هوای اروپا و آرزوهای بربادرفته دولت روحانی

›› «ابزار ویژه مالی»: تنفس مصنوعی یا اُتانازی برجام

›› رئیس‌جمهور «بزدل»؛ بایدن «نمی‌تواند» یا «نمی‌خواهد» برجام را احیا کند؟

›› رادارگریز و مرگ‌بار؛ تأثیر پهپادهای ایرانی بر جنگ اوکراین

›› پهپاد در ازای سوخو-35/ گمانه‌زنی‌ها درباره معامله تسلیحاتی میان ایران و روسیه

›› کشتار غیرنظامیان «وحشیانه» است؛ مگر توسط آمریکایی‌ها

›› جنگ اوکراین محکوم است؛ اما جنگ‌ها و جنایات آمریکا چه‌طور؟

روسیه که زمانی یکی از شرکت‌کنندگان کلیدی در مذاکرات هسته‌ای [و متحدان غرب در جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای] بود، اکنون ارزش بیش‌تری برای برقراری اتحاد با کشور دیگری قائل است که [مانند خودش] تحت تحریم‌های سنگین قرار دارد. همسایگان عرب ایران که زمانی کاملاً طرفدار غرب بودند و در بهترین حالت به برجام بدبین، و بعضاً با آن مخالف، بودند، اکنون آرزو می‌کنند می‌توانستند برجام را دوباره احیا کنند؛ و خودشان دارند مستقلاً با تهران توافق امضا می‌کنند و روابطشان را با قدرت جهانی روبه‌ظهور رقیب آمریکا، یعنی چین، تقویت می‌نمایند. بر همین اساس، عربستان با هدف پایان دادن به جنگ در یمن و حفاظت از زیرساخت‌های آسیب‌پذیر و برنامه‌های بلندپروازانه‌ی توسعه‌ی اقتصادی‌اش، برای نهایی کردن آن‌چه به منزله‌ی آتش‌بس با تهران است، به چین روی آورد[8]. امارات که روی کاغذ هنوز هم شریک صمیمی آمریکاست، طبق برخی گزارش‌ها به چین اجازه داده است ساخت یک پایگاه نظامی در خلیج فارس را از سر بگیرد[9].

سندی که روزنامه‌ی آمریکایی «واشینگتن‌پست» ادعا می‌کند از وزارت دفاع آمریکا به بیرون نشت کرده، موقعیت پایگاه‌های نظامی‌ای را نشان می‌دهد که گفته می‌شود چین در خاورمیانه احداث کرده یا قصد احداث آن‌ها را دارد. یکی از این پایگاه‌ها که در حال ساخت است، در خاک امارات قرار دارد که یکی از متحدان آمریکا محسوب می‌شود. (+)

یک فروند پهپاد تهاجمی میان‌ارتفاع و بلندبرد «وینگ لونگ 2» ساخته‌ی کمپانی چینی «گروه صنایع هواپیمایی چنگدو» در نمایشگاه هوایی دبی در ماه نوامبر سال 2019. چین طی سال‌های اخیر به بسیاری از متحدان سنتی آمریکا تسلیحات و تجهیزات نظامی فروخته است. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› وال‌استریت‌ژورنال: سفر خاورمیانه‌ای بایدن بدتر از آبروریزی بود

›› هزینه‌های کوچ از خاورمیانه/ متحدان آمریکا در بحران اوکراین طرف روسیه هستند

›› گندم، پهپاد و ماهواره؛ هشدار وال‌استریت‌ژورنال درباره گسترش روابط ایران و روسیه

›› از سفر پوتین به تهران تا ارسال پهپاد به روسیه/ ایران در کانون توجه «انجمن امنیتی اسپن»

›› چرا روسیه و چین، ایران را تقویت می‌کنند؟

در سوی دیگر، ایران علاقه‌ی چندانی به تلاش برای احیای توافقی نشان نمی‌دهد که آمریکا آن‌قدر راحت آن را نقض کرد. برجام، محصول 12 سال مذاکرات دشواری که سال 2003 توسط بریتانیا، فرانسه، و آلمان آغاز شد، حتی در قالب یک قطعنامه‌ی شورای امنیت سازمان ملل نیز رسمیت پیدا کرده بود. ایرانی‌ها می‌گویند اگر با وجود همه‌ی این‌ها ترامپ توانست از این توافق خارج شود، چه دلیلی وجود دارد که، در صورت احیای توافق، یک رئیس‌جمهور دیگر در آمریکا دوباره همین کار را تکرار نکند. بنابراین ایرانی‌ها معتقدند بهتر است منتظر نتایج انتخابات 2024 آمریکا باشند و به تقویت اهرم فشارشان، در قالب جمع‌آوری اورانیوم با غنای بسیار بالا و دانش هسته‌ای، ادامه دهند.

رآکتورهای هسته‌ای در تأسیسات نطنز در ایران. ایران به جای اعتماد به وعده‌های بایدن درباره‌ی احیای برجام، تصمیم گرفته است اهرم فشار خود را قوی کند تا در هرگونه مذاکرات احتمالی در آینده برگ‌های چانه‌زنی بیش‌تری برای وادار کردن آمریکا به پایبندی به تعهدات خود داشته باشد. (+)

آمریکا و متحدانش که سرشان گرمِ اوکراین و چین است، امیدوارند از بروز یک بحران جدید در خاورمیانه جلوگیری کنند. با این وجود، اوضاع مرتباً پیچیده‌تر می‌شود. اسرائیل همچنان یک نقطه‌ی ابهام است: بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، که درگیر بحران داخلی است، تهدیدهای خود مبنی بر توسل به ابزار نظامی برای کند کردن پیشرفت‌های هسته‌ای ایران را تکرار می‌کند[10]. ایران نیز به نوبه‌ی خود دچار بی‌ثباتی است، دولت این کشور با مخالفت مداوم مردمی و بحران احتمالی جانشینی رهبرش مواجه است. منطقه در حال تغییر است، اما مشخص نیست در چه جهتی. هژمونی آمریکا رو به زوال است، اما هیچ جایگزین مناسبی برای آن وجود ندارد. چین هنوز قادر به حفظ آزادی دریانوردی در خلیج فارس یا میانجیگری در درگیری‌های ریشه‌داری مانند مناقشه‌ی اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها نیست[11]؛ مناقشه‌ای که ایران مدت‌ها از آن بهره‌برداری می‌کند. چین تا کنون از اهرم اقتصادی خود برای تحت فشار قرار دادن ایران در موضوع هسته‌ای استفاده نکرده است؛ در عوض از خرید نفت ایران (که به خاطر تحریم‌های آمریکا، تخفیف زیادی دارد) سود می‌برد.

ناوچه‌ی موشک‌انداز روسی «ولیکی اوستیوگ» (چپ) از بندری در شهر «طرطوس» در سوریه عازم مأموریت گشت‌زنی در دریای مدیترانه می‌شود. دو زیردریایی دیزلی-برقی روسی پروژه‌ی 636/3 کلاس «وارشاویانکا» (نسخه‌ای از کلاس «کیلو») نیز در سمت راست تصویر دیده می‌شوند. پایگاه دریایی روسیه در طرطوس، تنها پایگاه دریایی این کشور در خارج از کشورهای شوروی سابق است. معادلات قدرت در خاورمیانه در حال تغییر است و آمریکا تا حدی به تصمیم خود و تا حدی در نتیجه‌ی این تحولات، دارد سلطه‌ی خود بر خاورمیانه را از دست می‌دهد. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› هزینه‌های پکن برای همکاری با تهران/ کدام شرکت‌های بزرگ چینی به خاطر رابطه با ایران نقره‌داغ شدند؟

›› تغییر یارکشی‌ها در خلیج فارس/ اعراب دارند ایران را جایگزین آمریکا می‌کنند

›› افول آمریکا و بلایی که بر سر «قرن آمریکایی» آمد

›› چرا هژمونی توخالی آمریکا رو به افول گذاشت؟

›› دموکراسی آمریکایی کِی و کجا مُرد

تحریم‌ها به‌وضوح نتیجه‌ی معکوس داشته‌اند. چنان‌که این تحلیلگر و دیگران استدلال کرده‌اند[12]، حداقل باید به همان اندازه[ای که تلاش صرف تحریم ایران می‌شود،] تلاش کرد تا آن دسته از محدودیت‌های آمریکا که کمک به ایرانی‌های عادی را دشوارتر می‌کنند و صرفاً انحصار دولت بر ارزهای پرمبادله[13] را تقویت می‌نمایند، کاهش یابند. دیپلماسی همچنان تنها گزینه‌ی عملی است؛ هرچند در حال حاضر دشوار است. ارتباط‌ها برای آزادی گروگان‌های آمریکایی و اتباع دیگر [از ایران] و تشویق ایران به افزایش شفافیت درباره‌ی پیشرفت‌های هسته‌ایش ادامه دارد. اگرچه دولت بایدن می‌گوید گزینه‌ی نظامی، آخرین راه‌حل است، اما با توجه به پراکندگی سایت‌های هسته‌ای ایران و دانشی که مهندسان ایرانی به دست آورده‌اند، همین الآن هم برای راه‌حل نظامی خیلی دیر شده است. چالش‌های دیگر ایران نیز از طریق راه‌حل‌های ساده قابل‌حل نیستند. این وضعیت، نویسنده را به یاد آهنگ قدیمی «جونی میچل[14]» با این بند برگردان می‌اندازد: «نمی‌دانی چه داری، تا وقتی از دستش بدهی.» خدابیامرز، برجام!

در همین‌باره بخوانید:

›› بلوف‌های توخالی بایدن/ روزنامه کنگره: آمریکا مقابل ایران گزینه نظامی ندارد