معمای اشتیاق نفتی اوپک

 «درصورت لغو تحریم‌ها، اوپک به بازگشت نفت ایران خوشامد می‌گوید.» گزاره‌‌‌‌‌‌ای که محوریت خبرهای دیدار دبیرکل اوپک با مقامات کشور بود. پس از سفر هیثم الغیص دبیرکل اوپک به ایران، او بازگشت تولید نفت ایران به ظرفیت واقعی را دوباره بر سر زبان‌ها انداخت. این درحالی است که به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی تولید نفت ایران در آوریل (ماه گذشته میلادی) به بالاترین حد در 4سال‌گذشته رسیده‌است. ازطرفی کارشناس ارشد انرژی بلومبرگ با بررسی افزایش تولید سه کشور تحریمی روسیه، ایران و ونزوئلا معتقد است مشکل بازار نفت نه سمت تقاضا بلکه در سمت عرضه است. او با استناد به پیش‌بینی‌‌‌‌‌‌ها مبنی‌بر جهش تقاضا در ادامه سال‌2023، معتقد است اضافه‌شدن نفت کشورهای تحریم‌‌‌‌‌‌شده به بازار می‌تواند از شوک قیمتی در نیمه‌دوم 2023جلوگیری کند، مخصوصا زمانی‌که آمارها از افزایش رشد و فعالیت‌‌‌‌‌‌های اقتصادی در آسیا حکایت دارند.

تولید ایران چقدر است؟

تولید نفت‌خام ایران در سال‌2020 به پایین‌ترین حد خود در 30 سال‌گذشته رسید‌ که در نتیجه تحریم‌ها و تاثیرات اقتصادی همه‌‌‌‌‌‌گیری جهانی کووید-19 بود. تولید در سال‌2021 به‌تبع افزایش تقاضای جهانی اندکی افزایش یافت، اگرچه تحریم‌ها بر صادرات نفت این کشور همچنان پابرجا بود، ایران نفت‌خام بیشتری را، عمدتا به چین، در سال‌2021 صادر کرد. اگر تحریم‌ها برداشته شوند، تولید نفت‌خام ایران می‌تواند به ظرفیت کامل بازگردد که سازمان اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) آن را 3‌میلیون‌و 700هزار بشکه در روز ارزیابی می‌کند. البته براساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی هم‌‌‌‌‌‌اکنون  تولید ایران بیش از 2‌میلیون و 500‌هزار بشکه است که بیشترین میزان در 4 سال‌گذشته است. به گفته دبیرکل اوپک درصورت لغو تحریم‌های ایران، اوپک بازگشت کامل نفت ایران به بازار را خوشامد خواهد گفت.

تولید و صادرات نفت ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا که به‌‌‌‌‌‌سبب پرونده هسته‌‌‌‌‌‌ای اعمال شده‌بود افت قابل‌ملاحظه‌ای داشت. هیثم الغیص که اولین‌بار در تهران حضور پیدا کرده بود با تاکید بر اینکه با تولید نفت ایران می‌توان در کوتاه‌‌‌‌‌‌مدت عرضه را افزایش داد گفت: ایران یکی از اعضای مسوولیت‌‌‌‌‌‌پذیر خانواده اوپک است. من مطمئنم با هماهنگی‌‌‌‌‌‌های مثبت می‌توان تعادل را به بازار برگرداند، هدفی که اوپک همواره دنبال می‌کند.» دبیرکل اوپک درباره کاهش تولید این سازمان و تاثیر آن بر قیمت نفت گفت: ما در اوپک سطح قیمتی خاصی را هدف‌گذاری نکردیم. تمام تصمیمات و اقدامات ما با محوریت تعادل در عرضه و تقاضای جهانی نفت تعریف و صورت می‌گیرد. اوایل ماه گذشته اوپک‌‌‌‌‌‌پلاس با اعلام کاهش تولید یک‌میلیون و 200‌هزار بشکه‌‌‌‌‌‌ای بازار را شگفت‌‌‌‌‌‌زده کرد.

مشکل در عرضه است، نه تقاضا

خاویار بلاس، کارشناس ارشد حوزه انرژی در بلومبرگ، نگاه غالب بر بازار نفت را اشتباه می‌داند: «برخی از تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان خرد بازار معتقدند کاهش 25‌درصدی قیمت نفت به دلیل کاهش رشد اقتصادی جهانی رخ‌داده است که مسلما در اشتباه هستند. مشکل در جای دیگری است.» او با اشاره به آمار تولید نفت کشورهای تحریم‌‌‌‌‌‌شده نوشت: جالب اینجاست که تولیدات پیش‌بینی نشده بازار از سوی کشورهایی است که زیر تور تحریم‌های غرب افتاده‌اند؛ روسیه، ایران و ونزوئلا با نقش کم‌‌‌‌‌‌رنگ‌‌‌‌‌‌تر؛ آن‌هم درحالی‌که بازار سیاه نفت رونق گرفته‌است. اگر کسی خریدار بشکه‌‌‌‌‌‌های نفت است می‌تواند به‌‌‌‌‌‌راحتی از بازار سیاه تهیه کند؛ آن‌هم با تخفیف.  درحالی تولید نفت ایران در ماه گذشته (آوریل) به بیشترین میزان در 4سال‌گذشته رسید ‌و نمودار تولید نفت این کشور نسبت به اواسط سال‌2022 صعود 50‌درصدی را نشان می‌دهد. 

به گفته بلاس مقصد عمده نفت ایران پراشتهاترین متقاضی نفت یعنی چین است که با پوشش‌‌‌‌‌‌های مختلف به مالزی می‌رسد و به‌عنوان نفت مالزی به چین صادر می‌شود. آژانس بین‌المللی انرژی به‌عنوان یک نهاد نظارتی، پیش‌بینی افزایش تقاضای نفت برای ادامه سال‌2023 را نسبت به گزارش 6 ماه پیش، 400هزار بشکه در روز بالا برد.  بلاس معتقد است؛ حتی زمانی‌که وال‌‌‌‌‌‌استریت رکود اقتصادی را پیش‌بینی کرد و فدرال‌رزرو آمریکا به‌همراه بانک‌های مرکزی اروپایی نرخ بهره را افزایش دادند، چشم‌‌‌‌‌‌انداز همه نهادهای نظارتی بر جهش تقاضای نفت در ادامه 2023 تغییر نکرد.  او در ادامه می‌‌‌‌‌‌نویسد: «شاید گزارش آژانس بین‌المللی انرژی خوش‌بینانه باشد و افزایش تقاضای نفت به آرامی رشد کند اما هم‌‌‌‌‌‌اکنون این پیش‌بینی روی بنزین به‌عنوان تاثیرگذارترین حامل سوخت در چرخه اقتصاد خودش را نشان می‌دهد.

چشم‌‌‌‌‌‌انداز صعود 2‌میلیون و 200هزار بشکه‌‌‌‌‌‌ای آژانس بین‌المللی انرژی درحالی است که آژانس معتقد است تقاضای بنزین افت خواهد کرد.» البته به عقیده او درحال‌حاضر بازار نفت به بالا و پایین‌‌‌‌‌‌های سیاسی در واشنگتن واکنش بیش از اندازه نشان می‌دهد: «ایالات‌متحده همچنان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت دنیا است؛ آمریکا مشتری روزانه 2 بشکه از 10 بشکه عرضه‌شده در جهان است. البته آمریکا یک بازار نفت نیست و تقاضای نفت این کشور در سال‌های اخیر افت داشته است. باتوجه به نشانه‌‌‌‌‌‌های اخیر به‌‌‌‌‌‌نظر می‌رسد چین و هند با تقاضای روزانه 21‌میلیون و 400‌هزار بشکه در روز آمریکا که تقاضای روزانه آن 20‌میلیون و 300‌هزار بشکه است را پشت‌سر بگذارند.» توریل بوسونی، رئیس بخش بازارهای آژانس بین‌المللی انرژی معتقد است بازار با عرضه قوی مواجه است مخصوصا در آسیا: «بازیابی اقتصادی چین نسبت به انتظار با سرعت و قدرت بیشتری پیش می‌رود. این شواهد در تضاد با گزاره‌‌‌‌‌‌های رکود و تیرگی چشم‌‌‌‌‌‌انداز اقتصادی است.»

بلاس با بیان این گزاره که قدرت، در جهان درحال توسعه مهم است، نوشت: «می‌‌‌‌‌‌توان از گفته‌‌‌‌‌‌های بوسونی این برداشت را کرد که به‌رغم سیگنال‌های رکودی غرب، بازار آسیایی در حال افزایش تقاضا و رونق است. یکی از مشکلات اوپک عرضه و نیاز به نقدینگی تولیدکنندگان تحریم‌‌‌‌‌‌ شده‌است. آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین پیش‌بینی خود مجموع تولید سه کشور ایران، روسیه و ونزوئلا را روزانه یک‌میلیون و 300‌هزار بشکه افزایش داد که به‌معنای تولید سالانه 14‌میلیون و 300‌هزار بشکه‌‌‌‌‌‌ای این کشورها است.» او تنها به بررسی سمت تقاضا بسنده نکرده‌است و درباره کفه عرضه نفت نوشت: «خطراتی برای چشم‌‌‌‌‌‌انداز عرضه هم وجود دارد.

شاید باور آژانس بین‌المللی انرژی درباره عرضه بیشتر از حد اعلام‌شده توسط روسیه بیش از اندازه خوش‌بینانه است، اما اگر این‌گونه باشد می‌توان گفت آژانس در یک سال‌گذشته که روسیه به اوکراین تجاوز کرده‌است، نسبت به آن کشور تحلیل‌های بیش از اندازه بدبینانه‌ای داشته است. برای مثال آژانس بین‌المللی انرژی در سال‌گذشته پیش‌بینی کرده بود عرضه روسیه تا 8‌میلیون و 71هزار بشکه هم افت می‌کند، در حالی‌که ماه گذشته میلادی این کشور 10‌میلیون و 93‌هزار بشکه تولید داشته است.» بلاس این سوال را مطرح می‌کند که؛ آیا افزایش تولید کشورهای تحریم‌‌‌‌‌‌شده نشان‌دهنده ناکارآمدی تحریم‌های غرب است؟ «خیر. این افزایش تولید نشان می‌دهد برای غربی‌‌‌‌‌‌ها اعمال تحریم‌ها بسیار مهم است حتی زمانی‌که این کشورها درحال افزایش تولید باشند.»