عصر ایران؛ مهرداد خدیر- دیروز (9 خرداد 1402) و در نشست عصر سه‌شنبه‌های بخارا که به مناسبت انتشار کتاب «سراب‌گرایی صنعتی در نظام قبایلی ایران» تألیف زنده یاد علیِ رضاقلی برگزار شد دکتر فرشاد مؤمنی اقتصاددان نام آشنا و نهادگرای ایرانی در پایانِ نکات قابل توجهی که مطرح کرد (و قابلیت نقل در روایت جداگانه را دارد) گریزی هم داشت به «آدام اسمیت» و از جمله گفت:
«برای این که مناسبات رانتی در ایران تداوم داشته باشد، در مسیر گیج‌کردن جامعه و حکومت‌گران، کسانی که از مناسبات رانتی منتفع می‌شوند پیام‌های گیج‌کننده منتشر می‌کنند. مثلا در ایران آدام اسمیت را جوری معرفی می‌کنند که من فکر می‌کنم روزی هزار بار تن او را در گور به خاطر این شیوۀ معرفی بلرزاند! زیرا کل ماجرای او را خلاصه کرده‌اند در "دست نامرئی". اما این را نمی‌گویند که آدام اسمیت می‌گوید دست نامرئی جایی کار می‌کند که مناسبات، عادلانه باشد این مناسبات عادلانه را نمی گویند و تنها از دست نامرئی می‌گویند ولی نمی‌گویند در مناسبات عادلانه و مشارکت‌جویانه است که دست نامرئی کار می‌کند. »
او در ادامه گفت: «کسانی هم اسم خود را بازارگرا گذاشته‌اند اما در واقع با مناسبات رانتی هم آوایی می‌کنند. اینان نمی‌گویند رقابتی را اسمیت، نجات دهندۀ جامعه می‌دانست که عادلانه باشد در حالی که رقابت مخرب هم داریم. رقابت، باید عادلانه باشد تا دستاورد داشته باشد»
به اعتقاد مؤمنی شاه‌بیت نجات‌دهنده و تمدن‌ساز آدام اسمیت در کتاب "ثروت ملل" مفهومی است به نام "معجزۀ همکاری" و یادآور شد: «ما باید به مردم بگوییم از دل این اندیشه که "دلا خو کن به تنهایی، که از تنها بلا خیزد" توسعه درنمی‌آید. به حکومت هم باید بگوییم از دل منع اجتماعات هم توسعه درنمی آید. چرا که نجات در گرو ارتقای قابلیت‌های همکاری است و بالاترین سطح ارتقای قابلیت‌های همکاری نیز در تولید فناورانه رخ می‌دهد. آموزه آدام اسمیت این است.»
جالب این‌که به فاصله تنها یک روز و امروز (چهارشنبه 10 خرداد 1402) در کانال روزنامه‌نگاری جدید دیدم مجلۀ آمریکایی "ریزن" به مناسبت سیصدمین سالگرد تولد آدام اسمیت جلد خود را به طرحی از این متفکر برجسته اختصاص داده با تیتر "آدام اسمیت 300" و در آن از نقل‌قول‌های دروغین از او دربارۀ مالیات و آموزش و انحصار انتقاد کرده و از جمله بر فریدمن هم خرده گرفته است.
به بیان دیگر فرشاد مؤمنی در تهران همان سخنی را می‌گفت که ریزن برای آن پرونده اختصاص داده بی آن‌که به احتمال بسیار به یاد داشته باشد سیصدمین سالروز تولد آدام اسمیت است یا حتی اطلاع داشته باشد یک نشریۀ معتبر آمریکایی پرونده‌ای را به همین موضوع اختصاص داده است.
پس، مکث بر این عکس این است: قدر دانشمندان مردمی خود را بیشتر بدانیم که در برج عاج نمی‌نشینند و در جمع‌های ساده و مردمی دغدغه‌های ملی خود را مطرح می‌کنند.
این یادآوری هم خالی از لطف نیست که چندی قبل در همین تارنما در یادداشتی به قلم امید جهانشاهی (آینده‌پژوه) به این موضوع پرداخته شد که لیبرالیسم ادعایی در ایران به آموزه های آدام اسمیت ربطی ندارد.
سپاسی هم نثار خانم فاطمه لطفی که با انتشار این خبر و تصویر در آن کانال موجب توجه نویسنده این سطور به موضوع و یادآوری سخنان دکتر مؤمنی و مکث بر این عکس شد.
