با این همه اما تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد که تا به امروز هیچ‌کدام از گوشی‌های هوشمند بومی نتوانسته‌اند رضایت کاربران و اقبال بازار را جلب کنند. از طرفی آن‌طور که فعالان بازار و کارشناسان عنوان می‌کنند، موبایلی تحت عنوان تولید داخلی وجود ندارد. آنها می‌گویند که شرکت‌های دانش‌بنیان تجهیزات و قطعات اولیه را از سایر کشورها خریداری می‌کنند و کار مونتاژ را در ایران انجام می‌دهند. درنهایت محصول تولیدشده را تحت عنوان موبایل ایرانی در بازار عرضه می‌کنند.
از پلتفرم تا تلفن همراه بومی
آن‌طور که پیداست تولید محصولا بومی به‌شدت مورد توجه دولت سیزدهم قرار گرفته است. حالا پس از بومی شدن پلتفرم‌ها قرعه به نام موبایل‌های بومی افتاده و این موضوع با جدیت در حال پیگیری است. در همین راستا هم عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات روز چهارشنبه در حاشیه جلسه هیات دولت به خبرگزاری «سیتنا» گفت: «در لایحه برنامه هفتم توسعه توجه جدی به ارتباطات، فناوری اطلاعات و هوشمندسازی شده است و امسال بر اساس برنامه، یک میلیون گوشی اقتصادی زیر 100دلار تولید می‌شود و در این زمینه با وزارت صمت در حال همکاری هستیم.» زارع‌پور با اشاره به همکاری وزارت ارتباطات و وزارت صنعت برای تولید گوشی‌های داخلی تصریح کرد: «در این زمینه برنامه‌ای تدوین شده است و امسال چند بازیگر جدید به حوزه تولید گوشی‌های همراه داخل وارد می‌شوند و تولید گوشی همراه داخلی امسال جلوه دیگری پیدا خواهد کرد.» وی افزود: «امسال بر اساس برنامه یک میلیون گوشی اقتصادی زیر 100دلار تولید می‌شود و در این زمینه با وزارت صمت در حال همکاری هستیم.» وزیر ارتباطات همچنین گفت که بر اساس مصوبه دولت، وزارت صمت مکلف شده است روی تجهیزاتی که غیر از گوشی همراه، سیستم‌عامل دارند از سیستم‌عامل مورد تایید وزارت ارتباطات استفاده شود.
با این حال منظور وزیر ارتباطات از تولید موبایل اقتصادی زیر 100دلار مبهم است. درواقع انتظار می‌رود این گوشی‌های همراه هوشمند باشند. با این همه اما فعالان بازار معتقدند که این موبایل‌ها غیر هوشمند خواهند بود؛ چراکه با این قیمت‌ها نمی‌شود گوشی هوشمند تولید کرد.
زمینه‌ای برای اعطای وام به دانش‌بنیان‌ها
البته تولید موبایل بومی موضوع جدیدی نیست؛ چراکه هیات وزیران سال گذشته، آیین‌نامه حمایت از تولید گوشی هوشمند داخلی و صنعت میکروالکترونیک را تصویب کرده بود. در این آیین‌نامه تاکید شده بود که 20درصد از سهم بازار گوشی‌های هوشمند کشور باید به گوشی‌های هوشمند بومی برسد. البته نکته قابل تامل آن است که رسیدن به چنین سهمی از مدت‌ها پیش مطرح شده و آن‌طور که اعلام شده بود، باید تا سال1404 این موضوع تحقق پیدا کند. در این آیین‌نامه همچنین تاکید شده بود که در این صنعت ریسک بالایی وجود دارد؛ به همین دلیل برنامه‌های حمایتی متفاوتی نظیر تسهیلات برای شرکت‌ها در نظر گرفته شده است. عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری هم پیش‌تر در شهریور ماه سال1400 در مصاحبه‌ای با خبرگزاری فارس اعلام کرده بود از موبایل ایرانی استفاده می‌کند که ظرفیت‌های مناسبی دارد. او اظهار کرد که موبایل ایرانی تولید داخل است و در ساخت آن از ظرفیت جوانان کشور استفاده می‌شود و این موضوع موجب اشتغال‌زایی هم خواهد شد و به نوعی در مردم و جامعه خودباوری ایجاد می‌کند. او همچنین عنوان کرد که موبایل‌های داخلی نسبت به گوشی‌های خارجی ارزان‌تر هستند. زارع‌پور درباره این موضوع که آیا گوشی‌های همراه داخلی توان رقابت با همتایان خارجی خود را دارند یا خیر؛ ضمن تایید این موضوع توضیح داد که حتی سرمایه‌گذاران ایرانی که اکنون در عرصه تولید در سایر کشورها فعال هستند، آمادگی دارند که ظرفیت خود را برای تولید گوشی همراه در ایران به‌کار بگیرند.
رضا خوش‌خرام، یکی از فعالان بازار موبایل درباره تاکید مجدد وزیر ارتباطات بر تولید موبایل‌های بومی به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «این صحبت‌ها زمینه چینی برای اعطای وام به شرکت‌های دانش‌بنیان است، تولید موبایل بومی امکان‌پذیر نیست؛ چراکه تکنولوژی ساخت آن وجود ندارد و به‌طور معمول تجهیزات و قطعات واردشده در داخل کشور مونتاژ می‌شوند؛ در نهایت هم روی آنها برچسب تولید داخلی می‌زنند.»
خطر اتلاف وقت و سرمایه
با تمام اینها باید توجه داشت که تولیدکنندگان داخلی هم با موانع و چالش‌های مهمی روبه‌رو هستند؛ چراکه اگر تولیدات آنها کیفیت مطلوبی نداشته باشد، چنین طرح‌هایی تنها باعث از دست رفتن وقت و سرمایه آنها می‌شوند. حمید توسلی، عضو هیات‌مدیره سازمان نظام صنفی تهران و عضو هیات‌مدیره سندیکای تولید تجهیزات فناوری کشور پیش‌تر در این‌باره به «دنیای‌اقتصاد» گفته بود: «در ابتدا باید تعریف از تولید داخلی مشخص شود. اگر ما تولید را بستن پیچ در نظر بگیریم، می‌توانیم تولید داشته باشیم. اما اگر هدف از تولید، ساخت برد و چیپ‌ست باشد، این کار در حال حاضر در کشور ما امکان‌پذیر نیست. در حال حاضر در بازار اکثر موبایل‌ها با سیستم‌عامل اندروید کار می‌کنند. پس اگر هدف ما تولید موبایل‌های داخلی باشد، باید برای دسترسی به این سیستم‌عامل با شرکت گوگل تعامل داشته باشیم که این موضوع هم به‌دلیل تحریم‌ها اجرایی نیست؛ مگر اینکه ما سیستم عامل متفاوت و منحصر‌به‌فردی را تعریف کنیم. اینکه شرکت‌های ایرانی از یک شرکت چینی سازنده موبایل مانند تکنو، تجهیزات و قطعات اولیه را خریداری و آنها را در داخل مونتاژ کنند، امکان‌پذیر است. البته در ایران امکان تولید قاب و بدنه وجود دارد و البته فرآیند آن زمان‌بر است. درباره بورد هم باید گفت که ساخت بورد مدار چاپی پی‌سی‌بی در داخل کشور به‌صرفه نیست و تهیه چیپ هم مشکلات خاص خود را دارد. به‌طور کلی داستان تولید در ایران پیچیده است. بعضی تجهیزات مانند بدنه‌های پلاستیکی، قطعات فلزی، بردهای کوچک تا چهار لایه را می‌توان در کشور تولید کرد و برای تولید این محصولات قدم‌های خوبی هم برداشته شده است. با این همه اما اگر در ایران به‌جای تولید سخت‌افزار، وقت و انرژی‌مان را صرف جلوگیری از فرار مغزها کنیم و از نیروهای خلاق و جوان در زمینه‌های روباتیک، آی‌او‌تی و هوش مصنوعی استفاده کنیم، در دنیا می‌توانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم.»
توسلی درباره به‌صرفه بودن تولید و مونتاژ موبایل در ایران عنوان کرده بود: «بالا رفتن قیمت کرایه‌های حمل‌ونقل باعث شده است مونتاژ صرفه اقتصادی داشته باشد. البته این موضوع برای کالاهای سنگین و بزرگ مانند نمایشگرهای بزرگ ال‌سی‌دی صدق می‌کند. موضوع بسیار مهم دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد، این است که اگر کشوری بخواهد در تولید موفق ظاهر شود باید تیراژ تولید بالایی داشته باشد؛ کشور ما 80میلیون جمعیت و چین 4/ 1میلیارد جمعیت دارد. چین هر محصولی را که تولید کند، حتی اگر خطا داشته باشد، به‌دلیل بزرگی بازار می‌تواند در تیراژ بالا آن را به فروش برساند و سپس اشکالات موجود را برطرف کند. ما بازار کوچک ایران را در اختیار داریم. حتی اگر بازار‌های منطقه را هم مد نظر داشته باشیم، باید از نظر کیفیت از برندهای چینی و تایوانی قوی‌تر عمل کنیم. در حال حاضر در ساخت قالب، قطعه، طراحی و دیزاین نمی‌توانیم در برابر برندهای قدیمی و معروف حرفی برای گفتن داشته باشیم؛ چراکه ما با تکنولوژی روز دنیا بسیار فاصله داریم و این تکنولوژی‌ها در دست برندهای معروف دنیا است.»
گوشی‌های داخلی تا به امروز نتوانستند در بازار با اقبال خوبی مواجه شوند و خریداران ایرانی همچنان به دنبال خرید گوشی باکیفیت خارجی هستند. پروژه تولید تلفن همراه داخلی معمولا تنها به افزایش قیمت موبایل‌های وارداتی و حتی کمبود آنها در بازار منجر شده است. موبایل‌های داخلی تنها در صورتی می‌توانند جایگزین مدل‌های خارجی شوند که توانایی رقابت با آنها را داشته باشند؛ موضوعی که بعید است به خاطر نبود زیرساخت‌های فنی و تکنولوژیک کافی به نتیجه برسد.
