وزیر انرژی عربستان‌سعودی در جریان نشست اخیر مجمع اقتصادی کشورهای حاشیه خلیج‌‌‌‌‌‌فارس، به سفته‌‌‌‌‌‌بازان درباره احتمال روبه‌‌‌‌‌‌رو‌شدن با چالش‌های غیرقابل پیش‌بینی در بازار جهانی نفت هشدار داد؛ «اینجانب کماکان به سفته‌‌‌‌‌‌بازان فعال در حوزه نفت هشدار می‌‌‌‌‌‌دهم که متضرر خواهند شد، همانگونه که در آوریل آسیب دیدند، به آنها اخطار موکد می‌کنم بیشتر مراقب تصمیمات و رفتار خود در بازار نفت باشند.» این بخشی از اظهارات وزیر انرژی دولت سعودی خطاب به دلالان و سفته‌‌‌‌‌‌بازان بازار سوخت‌های فسیلی بود.
تعدادی از اعضای اوپک‌‌‌‌‌‌پلاس در آوریل با اتخاذ تصمیمی غیرمنتظره از کاهش داوطلبانه تولید نفت خود برابر با مجموع روزانه یک‌میلیون و 660هزار بشکه از ماه مه، علاوه‌بر کاهش عرضه 2میلیون بشکه‌‌‌‌‌‌ای روزانه که پیشتر تصویب کرده بودند، تا پایان سال2023 خبر دادند. این تصمیم در آن مقطع زمانی، به افزایش شدید و ناگهانی قیمت جهانی نفت منجر شد. همچنین با استناد به مصوبات نشست 4 ژوئن اوپک‌‌‌‌‌‌پلاس، مجموع تولید نفت برای کشورهای عضو و غیر‌عضو اوپک از ابتدای ژانویه تا 31 دسامبر 2024، به 40میلیون و 463هزار بشکه در روز خواهد رسید. در همین چارچوب، دولت سعودی نیز اعلام کرد که همزمان با ژوئیه 2023 و بهصورت داوطلبانه، معادل یک‌میلیون بشکه از تولید روزانه خود خواهد کاست، در همین حال روسیه نیز متعهد شد کاهش تولید داوطلبانه روزانه 500هزار بشکه‌‌‌‌‌‌ای خود را ادامه دهد.
روزهای متلاطم بازار نفت
به گزارش رویترز، بازار جهانی نفت از زمان اجرایی‌شدن مصوبه سقف قیمتی گروه7 کشور بزرگ صنعتی دنیا بر نفت صادراتی روسیه، روزهای پرنوسانی را تجربه کرده‌است. به اعتقاد تحلیلگران بازار انرژی، راهبرد اقدام متقابل از سوی روسیه، افزایش موارد ابتلا به کرونا در چین، کاهش محدودیت‌های قرنطینه‌‌‌‌‌‌ای در سراسر جهان و تعطیلی گاه‌وبیگاه پالایشگاه‌های بزرگ در ایالات‌متحده، هریک به نوبه خود بر تشدید نوسان‌های قیمتی اشاره شده، تاثیرگذار بوده‌است.
واقعیت این است که مصوبه گروه7 کشور بزرگ صنعتی دنیا، موسوم به جی7، درخصوص تعیین سقف قیمتی بر نفت و فرآورده‌های نفتی صادراتی روسیه و پافشاری اروپا بر لزوم تبعیت حداکثری از مصوبه مورد اشاره، هم‌‌‌‌‌‌اکنون به چالشی بزرگ و لاینحل تبدیل شده‌است که بازگشت از آن نیز تبعات زیان‌باری را برای غرب به ارمغان خواهد آورد. از سویی دیگر، راهبرد اقدام متقابل روسیه با محوریت ممانعت از عرضه نفت به کشورهایی که از مصوبه سقف قیمتی تبعیت می‌کنند، درکنار خرید و واردات نفت این کشور از سوی چین و هند هرچند با تخفیف‌های جذاب، قدرت نفوذ و میزان تاثیرگذاری سقف قیمتی را نه‌تنها کمرنگ کرده‌است، بلکه در مواردی از طریق اعمال محدودیت در عرضه، رشد قیمت جهانی این کالای استراتژیک را رقم زده است.
سیاست تقابلی کرملین
در تشریح راهبرد اقدام متقابل روسیه در‌برابر مصوبات و تحریم‌های سختگیرانه غرب و ایالات‌متحده، می‌توان به امضای فرمان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اشاره کرد؛ فرمانی که به موجب آن هرگونه عرضه و صادرات نفت مستقیم یا غیرمستقیم، به آن‌دسته از کشورهایی که برای بهای نفت روسیه سقف تعیین‌کرده یا از مصوبه سقف قیمتی ائتلاف غربی تبعیت می‌کنند، ممنوع اعلام شد. اقدامات این‌چنینی از سوی یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت دنیا میتواند به صعود قیمت سوخت‌های فسیلی منجر شود. دفتر نخست‌وزیر روسیه نیز در آن زمان با صدور بیانیه‌‌‌‌‌‌ای اعلام کرد با وجود اقدامات خصمانه اروپا علیه روسیه، این کشور با اهداف بشردوستانه و به‌منظور حفظ جایگاه ویژه خود در بازار جهانی سوخت‌های فسیلی، تاکنون حجم کامل نفت تولیدی خود را به بازار جهانی نفت عرضه کرده‌است. در ادامه بیانیه آمده بود: کرملین تولید نفت خود را به میزان 500هزار بشکه در روز در مارس 2023 و بهصورت داوطلبانه کاهش خواهد داد؛ چراکه روسیه باور دارد این کاهش تولید به ایجاد ثبات و برقراری تعادل در بازار جهانی نفت کمک شایانی خواهد کرد.
نقش محوری چین در مناسبات نفتی
با این همه در هنگام وقوع تلاطم و بروز بحران در بازار انرژی، چین کماکان میتواند نقش اثر‌‌‌‌‌‌گذار خود را در این بازار ایفا کند. سالیان متمادی است که بازار جهانی نفت در ید اختیار اژدهای زرد است. درست به همان اندازه که اقدامات تولیدکنندگان بزرگ نفت و سیاست‌های عرضه آنها بر فرآیند کشف و تعیین قیمت این کالای استراتژیک تاثیرگذار است، چین نیز در قامت بزرگ‌ترین وارد‌‌‌‌‌‌کننده و مصرف‌کننده نفت در جهان، میتواند بازار را تحت‌تاثیر سیاست‌های خود قرار دهد. به‌عنوان مثال، همزمان با اعلام فرمان کرملین مبنی‌بر ممنوعیت عرضه نفت صادراتی روسیه به کشورهایی که از مصوبه سقف قیمتی تبعیت می‌کنند، آمار موارد ابتلا به کرونا در جهان نیز روند صعودی را در پیش گرفت. این موضوع می‌توانست بهصورت بالقوه ضریب خطرپذیری در ورود به معاملات انرژی را افزایش دهد ضمن آنکه حجم و تنوع تقاضای نفت را کاهشی کند، با این همه اما درحالی‌که آمار موارد ابتلا به کرونا در سرزمین اژدهای زرد نیز روند افزایشی درپیش گرفته بود، دولت چین برخلاف انتظار عموم و در اقدامی عجیب، محدودیت‌های قرنطینه‌‌‌‌‌‌ای خود را کاهش داد، امری که در نهایت تقویت تقاضا در بازار جهانی را موجب شد.
در همان بحبوحه، وقوع توفان مخرب در ایالات‌متحده ظرفیت پالایشگاهی‌برابر با تولید حدود 3/ 1میلیون بشکه روزانه در این کشور را متوقف کرد؛ امری که هرچند مقطعی، رشد معنادار تقاضا را برای نفت در آمریکا رقم زد. گفتنی است از ابتدای مارس2023، ممنوعیت‌های اتحادیه اروپا درمورد فرآورده‌های نفتی روسیه همچون گازوئیل به اجرا گذاشته شد.تحریم فرآورده‌های نفتی روسیه، به‌دنبال ممنوعیت تجارت نفت‌خام صادراتی این کشور از طریق دریا که از دسامبر گذشته به تصویب رسید، به مورد اجرا گذاشته شد.
جایگاه گاز در معادلات انرژی
در اینجا خوب است اشاره‌ای داشته باشیم به اظهارات رئیس‌جمهور روسیه مبنی‌بر اینکه این کشور با صادرات فراتر از 14میلیارد متر‌مکعب گاز به چین در طول سال2022، به یکی از تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان اصلی سوخت‌های فسیلی مورد‌نیاز چین تبدیل شده‌است. روسیه با اتکا بر منابع گسترده نفت اورال و از طریق اعمال تخفیف‌های چشمگیر برای محموله‌‌‌‌‌‌های صادراتی نفت و گاز خود، با عبور از عربستان‌سعودی، عنوان بزرگ‌ترین تامین‌‌‌‌‌‌کننده نفت‌خام چین را از آن خود کرده‌است. روسیه همچنین یکی از اصلی‌ترین تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان گازطبیعی مایع اژدهای زرد به‌حساب می‌آید، به‌عنوان مثال تنها محموله‌‌‌‌‌‌های گاز صادراتی این کشور به چین در ماه پایانی سال‌گذشته، تا 20درصد بالاتر از تعهدات روزانه موضوع قرارداد فی‌مابین دو کشور بود.
در همین باره، رویترز در گزارش هفتگی اخیر خود به موضوع تشدید وابستگی‌‌‌‌‌‌های اروپا به گاز مایع روسیه به‌رغم تحریم‌های سختگیرانه مصوب خود اشاره کرد و نوشت: هدف مطلوب اتحادیه اروپا استقلال هرچه بیشتر از منابع انرژی و سوخت‌های فسیلی صادراتی روسیه است. در عین حال، در مورد گاز مایع شرایط کاملا متفاوت است. روسیه تحت شرایط کنونی نیز موفق شد عرضه گاز مایع صادراتی خود را به کشورهای واقع در غرب اروپا تا میزان قابل‌‌‌‌‌‌توجهی افزایش دهد.
محدودسازی منابع مالی روسیه
رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا در این باره تاکید کرد: هدف غایی اروپا کاهش درآمدهای صادراتی روسیه است؛ درآمدی که مسکو از آن برای تامین مالی و پوشش هزینه‌های تهاجم خود به اوکراین استفاده می‌کند. اتحادیه اروپا از هنگامی که ممنوعیت بر تجارت نفت و فرآورده‌های نفتی صادراتی روسیه را تصویب کرد، با چالش جدی در فرآیند تامین نفت‌خام مورد‌نیاز خود روبه‌رو نبوده‌است چراکه بازار انرژی غرب، زمان لازم را در اختیار داشت تا برای شرایط جدید مهیا شود. همچنین ایالات‌متحده برای جلوگیری از هرگونه کسری احتمالی، در همین بازه زمانی عرضه چشمگیر نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی خود را رقم زد. صنعت سوخت‌های فسیلی این کشور، افزایش بیش از 52درصدی صادرات نفت‌خام در حدفاصل ژانویه تا سپتامبر 2022 و حدود 8/ 1میلیون بشکه‌‌‌‌‌‌ای در روز در دسامبر را ثبت کرد که در نوع خود بالاترین میزان صادرات سوخت آمریکا طی دو سال‌گذشته است.
خالی از لطف نیست بدانید که مصرف نفت و فرآورده‌های نفتی داخلی ایالات‌متحده در طول سال‌گذشته میلادی به دلایلی مانند وقوع رکود کم‌‌‌‌‌‌سابقه اقتصادی در کنار استقبال بیشتر از وسایل نقلیه الکتریکی جایگزین، سیر نزولی را در پیش گرفت؛ امری که به نوبه خود، آزاد‌شدن منابع بیشتر نفت‌خام این کشور را برای پیشبرد اهداف صادراتی رقم زد. از سوی دیگر، عربستان‌سعودی مدت‌هاست به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت‌خام جهان شناخته می‌شود. حجم صادرات نفت‌خام این کشور از طریق دریا در سال‌گذشته افزایش حدود 18درصدی را ثبت کرد. این در حالی است که مجموع صادرات سایر کشورهای عرب حاشیه‌‌‌‌‌‌نشین خلیج‌‌‌‌‌‌فارس در 2022 کمتر از 13درصد رشد را نشان می‌دهد. در همین چارچوب، یکی از فعالان حوزه انرژی بین‌الملل در مرکز سیاست انرژی جهانی در مصاحبه با فایننشال‌تایمز اعلام کرد که حضور فعال در بازار جهانی گاز مایع به رئیس‌جمهور روسیه این فرصت را می‌دهد تا به بهره‌‌‌‌‌‌برداری از گاز به‌عنوان ابزار تسلیحاتی ادامه داده و قیمت این حامل استراتژیک انرژی را تا حد زیادی افزایش دهد.
