پس از حذف ارز 4200تومانی در سال 1400، مجلس دولت را مکلف کرد اقداماتی از جمله پرداخت یارانه نقدی یا کالابرگ الکترونیکی در دستور کار قرار دهد تا کالاها به قیمت شهریور 1400 به دست مردم برسد. پس از آن در اسفند 1400، مجلس طرح توزیع کالابرگ الکترونیکی را تصویب کرد؛ اتفاقی که برخی از آن به عنوان بازگشت به دوران اقتصاد کوپنی یاد می‌کردند و انتقاداتی نسبت به آن وجود داشت. با‌این‌حال با اصرار مجلس، طرح توزیع کالابرگ ابتدا به صورت آزمایشی در برخی استان‌ها اجرایی شد. در آن زمان مجلس بر رسیدن کالاها به قیمت شهریور 1400 به دست مردم تاکید می‌کرد، اما دولت معتقد بود به دلیل افزایش تورم این موضوع باعث می‌شود بودجه بیشتری برای اجرای طرح کالابرگ نیاز باشد که این منابع اکنون در دسترس نیست.
همان زمان پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، خبر داد که به دلیل کمبود منابع، اجرای طرح کالابرگ به سال 1401 نخواهد رسید. اما کمی بعد وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از اختیاری بودنِ استفاده از کالابرگ الکترونیکی خبر داد و گفت کسانی که خواهان آن هستند می‌توانند از آن استفاده کنند و کسانی که تمایلی به استفاده ندارند، می‌توانند از یارانه نقدی استفاده کنند. به گفته او سازوکار اجرای طرح این گونه است که کارت الکترونیکی افراد معادل مبلغ یارانه شارژ می‌شود و افراد در یک بازه زمانی مشخص مختار هستند با این کارت، خرید کنند یا اینکه زمانی که یارانه به حساب افراد واریز می‌شود، پول آن را برداشت کنند. پس از این اظهارات اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی گسترش یافت، اما همچنان اطلاع‌رسانی دقیقی درباره آن صورت نگرفته بود و مردم اطلاع چندانی از نحوه استفاده از آن نداشتند.
بسته تشویقی 80 هزارتومانی
پس از گذشت چند ماه، اخیرا معاون وزیر تعاون، کار و رفاه درباره استفاده از کالابرگ الکترونیکی جزئیات جدیدی را اعلام کرد. به گفته او یارانه نقدی حذف نخواهد شد و اختیار مردم درخصوص یارانه اولیه خود سلب نمی‌شود. برای سه دهک اول به ازای هر 320هزار تومان خرید، 80هزار تومان اعتبار یارانه شارژ می‌شود و اگر مردم مواد غذایی نخرند فقط شارژ 80هزار تومانی همان ماه را از دست می‌دهند. همچنین خانوارها می‌توانند یارانه ماه آینده خود را همزمان با یارانه ماه جاری خود خرج کنند. بنابراین مردم آزاد هستند یارانه خود را در طول یک ماه و به‌تدریج خرج کنند.
همچنین او تاکید کرده است که نحوه خرید بدون در دست داشتن کارت بانکی با نصب اپلیکیشن «شما» یا وارد کردن «کد دستوری» #1463*500* امکان‌پذیر است و اسامی فروشگاه‌هایی که مردم می‌توانند با مراجعه به آنها از سیستم کالابرگ استفاده کنند در این اپلیکیشن قابل‌مشاهده است. وزیر رفاه اخیرا خبر داده است که در مرحله اول آن دسته از مددجویان کمیته امداد امام‌خمینی(ره) و سازمان بهزیستی که ٣٢٠هزار تومان از یارانه خود را به صورت کالابرگ الکترونیکی از 11 گروه کالایی خرید کنند، مشمول 20درصد افزایش یارانه می‌شوند.
تامین زنجیره مالی از مسیر کالابرگ
وزیر کشور اخیرا در این رابطه گفته است که نزدیک به 70هزار فروشگاه در کشور برای اجرای کالابرگ هماهنگ شده و در استان‌های مختلف اجرا می‌شود تا مردم بتوانند منابع یارانه را در قالب کالابرگ برای 11-10 قلم کالا دریافت کنند؛ البته ممکن است بعدا تعداد این اقلام هم افزایش یابد. به گفته او این سامانه غیر از تامین کالاهای اساسی، می‌تواند کارهای دیگری از جمله زنجیره تامین مالی را سامان بدهد.
توزیع کالابرگ چه مزیتی دارد؟
در همین رابطه زهرا کاویانی، پژوهشگر اقتصاد، با اشاره به اینکه دو نوع کالابرگ در اقتصاد وجود دارد، گفت: یک نوع کالابرگ بر پایه کالاست و دیگری بر پایه قیمت. آنچه الان در ایران در حال اجراست بر پایه قیمت است، به این معنی که دولت تصمیم می‌گیرد معادل قیمت مشخصی یارانه، کالاهای مدنظر را در اختیار مردم قرار دهد. اما نوعی توزیع کالابرگ وجود دارد که بر پایه کالاست و در آن دولت مکلف می‌شود مقدار مشخصی از کالاها را به دست مردم برساند. به گفته کاویانی، پرداخت کالابرگ بر پایه کالا مشکلاتی دارد، از جمله اینکه مدیریت آن سخت است و بودجه مشخصی ندارد. همچنین در این شرایط دولت وارد فاز اجرایی شده و درگیر تامین کالا می‌شود. این پژوهشگر ادامه داد: اما کالابرگ بر پایه قیمت از لحاظ حمایتی فرق خاصی ندارد و همان پول است.
اما تنها مزیت آن این است که اطلاعاتی را در اختیار سیاستگذار می‌گذارد. مثلا اطلاعاتی از این جنس که افرادی که یارانه دریافت می‌کنند بیشتر کدام کالاها را خریداری می‌کنند یا چه کسانی از آن استفاده می‌کنند و چه کسانی به سراغ یارانه نقدی می‌روند. او با اشاره به هزینه‌های اجرای طرح کالابرگ تاکید کرد: پیاده‌‌سازی این طرح قطعا هزینه‌هایی دارد. از جمله اینکه پوزهای مخصوص آماده شود و باید بررسی شود که آیا جمع‌آوری این دیتاها ارزش این هزینه‌ها را دارد یا خیر؟ کاویانی افزود: در مجموع از لحاظ کارشناسی اجرای طرح کالابرگ غیرضروری به نظر می‌رسد و تفاوتی با پرداخت یارانه نقدی ندارد. همان‌طور که اشاره کردم تنها مزیت آن می‌تواند تقویت پایگاه داده باشد.
جامعه از کالابرگ استقبال می‌کند؟
در شرایط فعلی و با وجود پیچیدگی‌هایی که توزیع کالابرگ دارد، به نظر نمی‌رسد عموم مردم از دریافت آن استقبال چندانی بکنند. با وجود اینکه مرکز پژوهش‌های مجلس در نظرسنجی‌ای که سال 1401 به عمل آورد، اعلام کرد حدود 58درصد مردم ترجیح می‌دهند که دولت هفت قلم کالای اساسی را به قیمت سال قبل برگرداند و آن را از طریق کالابرگ عرضه کند؛ اما به نظر می‌رسد این موضوع ریشه در افزایش تورم و کاهش قدرت خرید یارانه نقدی دارد. اما در شرایط فعلی که دولت معادل همان رقم یارانه نقدی کالا توزیع می‌کند درگیر شدن با سیستم تامین و توزیع کالا چندان ضرورتی ندارد.
هر چند وزیر رفاه با اعلام اینکه استقبال مردم از طرح کالابرگ خوب بوده است، تاکید کرده است که با برخی اصلاحات استقبال مردم از کالابرگ الکترونیکی گسترده‌تر خواهد شد، اما به نظر می‌رسد با ادامه شرایط موجود پرداخت یارانه نقدی می‌تواند گزینه مناسب‌تری برای سیاستگذار باشد و توزیع کالابرگ با شیوه فعلی چندان بهبودی در وضعیت معیشت مردم و حمایت از آنها ایجاد نکرده و تنها هزینه‌های جانبی دولت را افزایش خواهد داد.
