در کشور ما نیز اگر‌چه سال‌ها با تصور غلط دارا بودن منابع عظیم نفت و گاز، تولید و توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در حاشیه قرار داشت، اما در سال‌های اخیر با توجه به مشکلات تامین گاز نیروگاه‌ها به‌ویژه در زمستان، وارد متن اصلی برنامه‌ها شده و قوانین حمایتی در این خصوص تدوین و ابلاغ شده که ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان از مهم‌ترین آنها به شمار می‌رود؛ قانونی که در صورت اجرای درست می‌تواند منجر به انقلابی گسترده در زمینه تولید انرژیهای تجدیدپذیر برای صنایعی شود که در تابستان امسال هزاران میلیارد تومان به خاطر ناترازی 10هزار مگاواتی برق متضرر می‌شوند.
نایب رئیس هیات‌مدیره انجمن سازندگان و تامین‌کنندگان کالا و خدمات انرژیهای تجدیدپذیر (ساتکا) معتقد است: حرکت صنایع به سمت تجدیدپذیرها به معنای پیمانکاری آنها در این صنعت نیست چرا که ماموریت و رسالت صنایع با ایجاد نیروگاه مغایر است اما همان‌گونه که صنایع برای پرسنل خود از طریق انبوه‌سازان مسکن می‌سازند، ایجاد نیروگاههای تجدیدپذیر هم از طریق فعالان این عرصه امکان‌پذیر است؛ بنابراین صنایع به عنوان کارفرما می‌توانند از ظرفیتهای موجود از جمله «ساتکا» برای انتخاب پیمانکاران استفاده کنند.
به گفته سیدمحمدجواد موسوی علاوه بر اینکه شیوه‌نامه اجرایی ماده 16 پیچیدگی خاصی ندارد، اجرای این قانون برای صنایع هم پیچیده نیست؛ به طور نمونه تولید انرژی تجدیدپذیر خورشیدی از طریق نصب پنل‌ها روی پشت بام سوله‌های کارخانه‌ها یا زمین‌های مازاد امکان‌پذیر است. علاوه بر این، اخیرا سازمان صنایع کوچک، شهرک‌های تخصصی خورشیدی را در اطراف شهرک‌های صنعتی ایجاد کرده که در صورت نبود فضا می‌توانند از این شهرک‌های تخصصی خورشیدی استفاده کنند که تاکنون حدود 92 نقطه برای اجرای این طرح‌ها در اطراف شهرک‌های صنعتی شناسایی شده است. متن پیش رو ماحصل گفتوگوی «دنیای‌اقتصاد» با سیدمحمدجواد موسوی، نایب رئیس هیات‌مدیره انجمن سازندگان و تامین‌کنندگان کالا و خدمات انرژیهای تجدیدپذیر (ساتکا) در رابطه با موضوعاتی از قبیل چشم‌انداز احداث نیروگاههای تجدیدپذیر در دنیا، ظرفیتهای ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان، ورود صنعت تجدیدپذیر به بورس انرژی، نحوه فعالیت صنایع در حوزه احداث نیروگاههای تجدیدپذیر و... است که در ادامه می‌آید.
در تابستان امسال نیز به روال سال‌های گذشته مساله ناترازی تولید و مصرف برق برای مسوولان وزارت نیرو و صنایع مساله‌ساز شده و به اعتقاد کارشناسان یکی از عمده‌ترین علل این ناترازی بیتوجهی دولت‌ها به توسعه انرژیهای تجدیدپذیر بوده است. علل اصلی بیتوجهی به تجدیدپذیرها را باید در کجا جست‌وجو کرد و چه آینده‌ای با ادامه این وضعیت متصور هستید؟
علل مختلفی برای ایجاد ناترازی صنعت برق می‌توان ذکر کرد اما ریشه اصلی مساله، اقتصاد ناتراز صنعت برق است؛ به این معنا که غیر‌واقعی بودن بهای برق، علاوه بر اینکه مصرف بی‌رویه را به همراه دارد، باعث ایجاد مشکلات مالی برای وزارت نیرو و در نتیجه پرداخت نشدن مطالبات پیمانکاران و سرمایه‌گذاران می‌شود که همین امر محرک‌های توسعه این صنعت را از بین می‌برد؛ بنابراین در حالی که سالانه 5درصد به مصرف افزوده می‌شود، شاهد این میزان تولید نیستیم. در حوزه تجدیدپذیرها این موضوع ملموس‌تر است زیرا یک تفکر قدیمی وجود دارد که چون منابع فسیلی بالایی داریم و از طرفی قیمت برق فسیلی ارزان‌تر از برق تجدیدپذیر است، نیروگاههای فسیلی باید در اولویت احداث قرار بگیرند؛ در حالی که در زمستان امسال شاهد مشکلات تامین سوخت برای نیروگاه‌ها بودیم و نگاهی به آمارها نشان می‌دهد که باید در رابطه با احداث نیروگاه‌ها تجدید نظر کنیم.
بر اساس گزارش شورای عالی انرژی در سال 1402 متوسط تولید روزانه گاز کشور 703 میلیون مترمکعب و متوسط مصرف روزانه 660 میلیون مترمکعب بوده است که قطعا در زمستان افزایش پیدا می‌کند و بر اساس پیش‌بینی‌ها چنانچه در سال 1412 نتوانیم کمپرسورهای روی چاه‌های گاز را افزایش دهیم، میزان تولید 820 میلیون مترمکعب و میزان مصرف 1500 میلیون مترمکعب در روز خواهد بود و ناگزیر تبدیل به بزرگ‌ترین وارد‌کننده گاز دنیا می‌شویم؛ بنابراین تمرکز بر تجدیدپذیرها یک فرصت استثنایی را پیش روی ما قرار می‌دهد. واقعیت این است که جامعه جهانی هم به سمت تجدیدپذیرها حرکت کرده است؛ در سال 2022 بالغ بر 84درصد نیروگاههای ایجاد شده تجدیدپذیر بوده است و ما هم با توجه به قابلیت تونل‌های بادی و روزهای آفتابی مناسب از پتانسیل بالایی در این خصوص برخورداریم.
ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان تا چه اندازه می‌تواند به توسعه تجدیدپذیرها و همچنین تامین برق صنایع کمک کند؟
تقریبا از سال 99 انجمن «ساتکا» با همکاری «ساتبا» و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طرحی را برای مجلس شورای اسلامی آماده کرد و نهایتا به عنوان ماده 16 در قانون جهش تولید دانش‌بنیان گنجانده شد که از ابتدای امسال نیز آیین‌نامه این بند توسط وزارت نیرو به صنایع ابلاغ شد. بر این اساس صنایع بالای یک مگاوات باید سالانه یک درصد برق مصرفی خود را از طریق منابع تجدیدپذیر یا بورس انرژی تامین کنند تا ظرف پنج سال به 5درصد برسد و خوشبختانه مشوق‌های مطلوبی نیز برای تحقق این قانون در نظر گرفته‌اند؛ در غیر‌این صورت باید جرایم آن را در قبوض برق پرداخت کنند که 50درصد این جرایم صرف خرید تضمینی برق و 25درصد برای ایجاد تسهیلات برای صنایع تجدیدپذیر و 25درصد دیگر در اختیار معاونت علمی و فناوری قرار می‌گیرد تا صرف امور دانش‌بنیان شود.
برخی از کارشناسان اعتقاد دارند مشوق‌های لازم و همچنین سازوکارهای اجرای ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان دیده نشده است. در این خصوص چه نظری دارید؟
همان‌طور که اشاره کردم علاوه بر اینکه شیوه‌نامه اجرایی ماده 16 پیچیدگی خاصی ندارد، اجرای این قانون برای صنایع هم پیچیده نیست؛ به طور نمونه تولید انرژی تجدیدپذیر خورشیدی از طریق نصب پنل‌ها روی پشت بام سوله‌های کارخانه‌ها یا زمین‌های مازاد امکان‌پذیر است. علاوه بر این، اخیرا سازمان صنایع کوچک، شهرک‌های تخصصی خورشیدی را در اطراف شهرک‌های صنعتی ایجاد کرده که در صورت نبود فضا می‌توانند از این شهرک‌های تخصصی خورشیدی استفاده کنند که تاکنون حدود 92 نقطه برای اجرای این طرح‌ها در اطراف شهرک‌های صنعتی شناسایی شده است.
در ماه‌های اخیر ورود تجدیدپذیرها به بورس انرژی نوعی امیدواری را برای فعالان این صنعت به همراه داشته است. آیا تجدیدپذیرها می‌توانند به این تابلوی سبز دلخوش باشند؟
رونمایی از تابلوی سبز یکی از مهم‌ترین اتفاقات چند ماه اخیر بود که به نوعی پایه‌ای برای واقعی شدن قیمت برق به شمار می‌رود، چرا که در تیر ماه هر کیلووات ساعت به نرخ پایه 2هزار تومان معامله شده و پیش‌بینی می‌شود در مرداد این رقم به 3هزار تومان برسد و صنایع نیز مایل به این خرید هستند، چرا که عدم‌النفع صنایع از قطع برق ارقام بسیار بزرگی خواهد بود.
برخی عنوان می‌کنند که تجدیدپذیرها به تنهایی پتانسیل تولید 10هزار مگاوات برای جبران ناترازی تولید برق را ندارند. به نظر شما تا چه میزان از ناترازی از طریق نیروگاههای تجدیدپذیر قابل تامین است؟
بر اساس پیش‌بینی‌ها تا سال 2040، 46درصد برق دنیا باید از طریق تجدیدپذیرها تامین شود و این موضوع که تجدیدپذیرها پتانسیل تامین 10هزار مگاوات را ندارند، مبنای علمی ندارد؛ ضمن اینکه در قانون آمده که تولیدکنندگان می‌توانند برق تجدیدپذیر را که دارای تلورانس است در اختیار وزارت نیرو قرار دهند و معادل آن را از شبکه دریافت کنند.
برخی اعتقاد دارند صنایع باید به تولید محصول تخصصی خود بپردازند و اقدام به راه‌اندازی نیروگاههای تولید برق نکنند چرا که تخصصی در این زمینه ندارند. شما در این خصوص چه نظری دارید؟
حرکت صنایع به سمت تجدیدپذیرها به معنای پیمانکاری آنها در این صنعت نیست چرا که ماموریت و رسالت صنایع با ایجاد نیروگاه مغایر است اما همان‌گونه که صنایع برای پرسنل خودشان از طریق انبوه‌سازان مسکن می‌سازند، ایجاد نیروگاههای تجدیدپذیر هم از طریق فعالان این عرصه امکان‌پذیر است؛ بنابراین صنایع به عنوان کارفرما می‌توانند از ظرفیتهای موجود از جمله «ساتکا» برای انتخاب پیمانکاران استفاده کنند.
با توجه به ارزان بودن سوخت فسیلی، چگونه می‌توانیم سرمایه‌گذاران را ترغیب به احداث نیروگاههای تجدیدپذیر کنیم؟
برخلاف آنچه گفته می‌شود، انرژی تجدیدپذیر ارزان‌تر از فسیلی است؛ بر اساس بررسی‌های اندیشکده اتاق بازرگانی کرمان در سال 1400 تولید هر کیلووات ساعت برق فسیلی 6/ 14 سنت (حدود 6هزار تومان) هزینه دارد در حالی که بر اساس گزارش موسسه «لازارک» به عنوان یک موسسه مالی بین‌المللی در سال 2023 برای هر کیلووات ساعت انرژی خورشیدی بین 4/ 2 تا 6/ 9 سنت هزینه شده و در کشور ما این عدد حدود 5 سنت است؛ علاوه بر این، در سال 1401 در میان‌باری بهای هر کیلووات ساعت برق برای صنایع 573 تومان و در ساعات پرباری 1146 تومان محاسبه شده که امسال ضریب افزایشی هم داشته است؛ بنابراین بهای برق فسیلی هم روز‌به‌روز افزایش می‌یابد؛ ضمن اینکه برای تامین انرژی نیروگاههای فسیلی در زمستان مجبوریم از مازوت که اثرات زیست محیطی بالایی دارد، استفاده کنیم. جدا از این آمارها، خسارت عدم‌النفعی که صنایع بالای 5 مگاوات از خاموشی‌های تابستان متحمل می‌شوند، بسیار بالاتر از این ارقام است و احداث تجدیدپذیرها باید هر چه سریع‌تر در دستور کار قرار گیرد.
با توجه به تحریم‌ها تا چه اندازه توانایی‌ها و امکانات تولید نیروگاههای تجدیدپذیر در کشور وجود دارد؟
صنعت تجدیدپذیر مشمول تحریم‌ها نبوده و علاوه بر مواد اولیه، همواره پنل‌های خورشیدی و بادی وارد کشور شده است اما متاسفانه دغدغه‌های داخلی نگرانی بیشتری در این زمینه ایجاد می‌کند؛ در واقع گاهی سیاستگذاری‌ها به جای ترغیب، بازدارنده بوده و مشکلاتی به وجود آورده اما در دولت اخیر نگاه مثبتی به تجدیدپذیرها حاکم است که البته این نگاه مثبت باید در عمل به ثمر برسد؛ همین امروز اگر دولت از صنایع دعوت به احداث نیروگاههای تجدیدپذیر می‌کند، باید علاوه بر تامین مالی از طریق بانک‌ها، مشوق‌های بیمه‌ای و مالیاتی را مدنظر قرار دهد. نکته حائز اهمیت اینکه هر اندازه صنایع به این سمت و سو ترغیب شوند، بیشتر مورد حمایت قرار می‌گیرند؛ کما اینکه به ازای هر مقدار تولید و احداث نیروگاه تجدیدپذیر مشمول 130درصد معافیت عدم‌قطعی برق می‌شوند و انتظار داریم وزارت دارایی نیز در حوزه مالیاتی برای شرکت‌ها تخفیف در نظر بگیرد و وزارت نفت هم از محل سوخت صرفه‌جویی‌شده حمایت‌های لازم را در دستور کار قرار دهد؛ بنابراین به طور کلی موضوع تجدیدپذیرها نیازمند همکاری نهادهای ذی‌ربط برای ورود به اکوسیستم زندگی مردم است.
انجمن ساتکا در مدت کوتاهی که تاسیس شده تلاش‌های بسیاری در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر داشته است. در مورد فعالیت‌های انجمن توضیح دهید.
انجمن ساتکا متناسب با سیاست‌های وزارت نیرو و سازمان انرژیهای تجدیدپذیر کارگروه‌های مختلفی مانند کارگروه ماده 12رفع موانع تولید، کارگروه صنایع، کارگروه تخصصی صنایع حمایتی،کارگروه الزام ادارات دولتی و... را ایجاد کرده و با توجه به ابلاغ ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان تصمیم گرفته در 26 تیر ماه همایشی را با حضور مدعوین مختلف از وزارت صمت، وزارت نیرو، وزارت دارایی، بانک‌ها، شرکت‌های تامین سرمایه و... برگزار کند و پیش‌بینی این است که بالغ بر 300 مجموعه در این همایش حضور پیدا کنند و از همین فرصت برای دعوت صنایع مختلف که به نوعی با موضوع انرژیهای تجدیدپذیر مرتبط هستند، استفاده می‌کنم و امیدوارم با هم‌افزایی بیشتر در این همایش شاهد توسعه هر چه بیشتر تجدیدپذیرها باشیم.
