شتاب ناهنجاری در ترافیک پایتخت

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، نسل اول ناهنجاری و تخلفات ضد ایمنی مسافران درون‌‌‌شهری از اوایل دهه 90 به شکل تبدیل موتورسیکلت‌‌‌سواران به ابزار فریب دوربین‌‌‌های محدوده طرح ترافیک در لبه‌‌‌های ورودی این محدوده شایع شد. تعبیر دیگر این تخلف پلاک‌‌‌پوشی است که در آن سال‌‌‌ها در محدوده طرح ترافیک شکل گرفت اما در نیمه دوم دهه 90 و پس از هوشمندتر شدن شیوه‌‌‌های کنترل ترددها در محدوده مرکزی پایتخت، شدت بیشتری پیدا کرد چراکه به تدریج به خط پایان ثبت تخلف دستی ورود غیرمجاز به محدوده طرح ترافیک توسط عوامل میدانی پلیس راهور نزدیک شدیم و دوربین‌‌‌ها جای ماموران را در مبادی ورودی طرح ترافیک گرفتند. این تخلف به حدی شایع بود که گهگاهی برای برخورد با آن طرح ویژه توسط عوامل پلیس راهور تهران بزرگ اجرا می‌‌‌شد اما هنوز هم از رسمیت نیفتاده و شایع است. نسل بعدی تخلفات مساله‌‌‌ساز در تهران نیز از اواخر دهه90 به شکل «خلاف‌‌‌روی» موتورسیکلت‌‌‌سواران در شهر شایع شد و تا حدی پیش رفت که این روزها دیگر مواجهه با موتورسیکلت در مسیر یک‌‌‌طرفه اصلا چیز عجیبی نیست و شاید روزی نباشد که خودروسواران در جریان سفرهای روزمره با آن مواجه نشوند. همزمان با شیوع کرونا و رسیدن به خط پایان اتوبوس‌سواری در تهران به واسطه ضرورت رعایت فاصله اجتماعی و از سوی دیگر از رده خارج شدن اتوبوس‌‌‌های فعال تهران یکی پس از دیگری تا حدی که تعداد سفرهای روزانه پایتخت به وسیله این ناوگان به حول و حوش 500 تا 700 هزار سفر روزانه رسید، نسل سوم تخلفات حادثه‌‌‌ساز نیز به شکل ممنوعه‌‌‌پیمایی خودروها در خط ویژه و حتی خطوط اضطراری معابر خاص مثل تونل‌‌‌ها و بزرگراه‌‌‌های طبقاتی رایج شد. از آن زمان به بعد بود که به تدریج خطوط ویژه از اتوبوس خالی شد و خودروسوارها ترجیح دادند به جای اتلاف زمان در ترافیک، با شناسایی حدود موقعیت دوربین‌‌‌ها از ظرفیت خط ویژه برای زودتر رسیدن به مقصد استفاده کنند.

اما مشاهدات میدانی مسافران هر روزه در پایتخت حکایت از آن دارد که این روزها نسل چهارم ناهنجاری رفتار ترافیکی شهروندان به شکل شیوع تخلف خلاف‌‌‌روی خودروها در معابر شریانی اصلی و حتی بعضا در رمپ و لوپ بزرگراه‌‌‌ها نمود پیدا کرده است. البته شاید این‌‌‌طور به نظر برسد که تمام تخلفاتی که در قالب چهار نسل دسته‌‌‌بندی شده است، تقریبا در همه زمان‌‌‌ها رایج بوده است که جز این هم نیست؛ اما جسارت متخلفان که به شکل بروز رفتارهای خارج از ضوابط قانون راهنمایی و رانندگی بروز و ظهور پیدا کرده است، به تدریج و نسل به نسل پیشروی کرد. تا همین یکی دو سال قبل تخلف ممنوعه‌‌‌پیمایی خودروها در خیابان‌‌‌ها بسیار ‌‌‌کم‌‌‌تعداد بود اما این روزها کافی است هر روز خودرو‌سوار باشید تا اگر نه هر روز، اما در هفته چند نوبت شاهد وقوع چنین تخلفی باشید. ناهنجاری در رفتار ترافیکی شهروندان مثل دیگر ناهنجاری‌‌‌های اجتماعی چیزی نیست که آمارهایی از شیوع آن در دوره‌‌‌های قابل مقایسه وجود داشته باشد اما وقتی به شکل خزنده افزایش پیدا می‌‌‌کند، از چشم افراد جامعه دور نمی‌‌‌ماند. اما شاید مهم‌تر از اینکه چنین ناهنجاری‌‌‌هایی چقدر افزایش پیدا کرده است، مساله اصلی چرایی این پدیده است.

بررسی «دنیای‌اقتصاد» به شناسایی پنج عامل دخیل در تشدید ناهنجاری‌‌‌های ترافیکی در تهران انجامیده است که اولین و شاید مهم‌ترین آنها بروز اختلال در مدیریت هوشمند ترافیکی به واسطه آمار بالای خرابی دوربین‌‌‌هاست؛ موضوعی که اعضای شورای شهر تهران نیز در ماه‌‌‌های اخیر بارها درباره آن تذکر داده‌‌‌اند. سیدجعفر تشکری‌هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران سه ماه قبل در تذکری از خرابی 47 درصد از دوربین‌‌‌های ثبت تخلف چراغ قرمز، 24 درصد از دوربین‌‌‌های نظارت تصویری و 48 درصد از دوربین‌‌‌های پلاک‌‌‌خوان در سطح شهر خبر و هشدار داد که 33 سال تجربه هوشمندسازی در تهران گویی در حال از بین رفتن است. خرابی پرتعداد دوربین‌‌‌های ترافیکی که به منزله چراغ‌‌‌سبز به خلاف‌‌‌روی وسایل نقلیه عمل می‌‌‌کند مصادیقی دارد که یکی از آنها در تصویر ضمیمه به این گزارش مشهود است. اکنون هفته‌‌‌هاست که برای بسیاری از شهروندان ساعات ورود و خروج در محدوده طرح ترافیک یکسان ثبت می‌‌‌شود که نشان‌‌‌دهنده خراب بودن دست‌‌‌کم یکی از دوربین‌‌‌هایی است که خودرو از مقابل آن عبور کرده است. یکسان بودن زمان ورود و خروج در محدوده طرح ترافیک یک امر محال بوده و صرفا به دلیل اینکه با توجه به خرابی دوربین‌‌‌ها، اطلاعات کامل ترددها در برخی از نواحی محدوده طرح ترافیک وجود ندارد، به این ترتیب در سامانه «تهران من» ثبت شده است. برخی از شهروندان سیگنال‌‌‌های دیگری هم که نشان‌‌‌دهنده اختلال یا خرابی دوربین‌‌‌های ترافیکی است دریافت کرده‌‌‌اند که یکی از آنها عدم‌دریافت پیامک از سوی پلیس در زمان تردد متخلفان یا با سرعت غیرمجاز از داخل تونل‌‌‌های شهری است. در سال‌‌‌های گذشته با توجه به تجهیز تونل‌‌‌های ترافیکی به دوربین‌‌‌های ثبت تخلف، برخی از تخلفات بلافاصله به شکل پیامک به مالک خودرو اطلاع‌‌‌رسانی می‌‌‌شد اما این پیامک اکنون در برخی موارد یا دست‌‌‌کم برای برخی از شهروندان ارسال نمی‌‌‌شود. البته در این رابطه روز گذشته هماهنگی لازم برای گفت‌‌‌وگو با مدیر مرکز کنترل ترافیک شهر تهران صورت گرفته اما با این حال در زمان مقرر و تا ساعتی پس از آن، به تماس‌‌‌های صورت گرفته از سوی «دنیای‌اقتصاد» پاسخ داده نشد.

حضور میدانی پلیس کمرنگ شده است؟

عامل دوم دخیل در تشدید سرعت افزایش ناهنجاری‌‌‌های ترافیکی و حرکت رو به اضمحلال فرهنگ ترافیک در پایتخت، نحوه مدیریت میدانی نبض ترافیک از سوی مدیریت شهری و پلیس راهور است. برخی شهروندان گزارش می‌‌‌کنند که حضور عوامل میدانی پلیس در برخی معابر کاهش پیدا کرده است و در نتیجه تاثیر بازدارنده آن از بروز هنجارشکنی‌‌‌های آشکار مثل خلاف‌‌‌روی خودروها نیز از بین رفته است.

در همین رابطه سردار محمدحسین حمیدی، رئیس پلیس راهور تهران بزرگ در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» توضیح داد: طبیعی است که در مدیریت ترافیک کلان‌شهری مثل تهران، پارامترهای متفاوتی موثر است و ما باید از تمام بازوهای مرتبط از جمله تکنولوژی و مهندسی ترافیک در این مسیر سود ببریم. وی در عین حال خاطرنشان کرد: اما نکته مهم در بحث مدیریت ترافیک تهران که ایده‌‌‌آل ماست، فرهنگ‌‌‌سازی موثر درباره کاهش تخلفات و در نتیجه حوادث و در ادامه رصد تخلفات با پیشرفت تکنولوژی و کاهش نیروی انسانی است؛ رویه‌‌‌ای که ضمن کاهش خطا به راندمان بالاتری هم می‌‌‌انجامد. سردار حمیدی ادامه داد: امروز در تهران بخش عمده‌‌‌ای از انرژی همکاران پلیس راهور به تلاش برای تسهیل تردد و کاهش انواع تخلفات موثر بر ترافیک معطوف است؛ اما با ارتقای فرهنگ ترافیک و اقدامات موثر سازمان‌‌‌های مرتبط بر رفتارهای ترافیکی، بی‌‌‌شک تخلفات و تصادفات کاهش می‌‌‌یابد و می‌‌‌توان روزهای بهتری را در آینده متصور بود. وی در عین حال به نقش ویژه فناوری‌‌‌های روزآمد و برتر در مدیریت ترافیک تهران تاکید کرد و گفت: با همراهی مدیریت شهری باید به تکنولوژی برتر در مدیریت ترافیک تهران دست پیدا کنیم تا رانندگان برای کوچک‌ترین تخلفی، احساس خطر نسبت به نظارت و اعمال قانون را داشته باشند.

به این ترتیب آن‌‌‌طور که رئیس پلیس راهور تهران بزرگ نیز اشاره کرده است، اگر نقش مدیریت شهری در تامین تجهیزات ترافیکی هوشمند و نگهداشت آنها به درستی ایفا نشود، نمی‌‌‌توان انتظار داشت رانندگان ابایی از تخلفات ترافیکی داشته باشند. در واقع پلیس روی ظرفیت‌‌‌های هوشمند اضافه‌شده به امکانات کنترل ترافیک تهران حساب کرده است اما این ظرفیت اکنون به واسطه خرابی‌‌‌های متعدد به طور تمام و کمال در اختیار عوامل راهور نیست.

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، منظر و جانمایی نامناسب تعدادی از تابلوهای ترافیکی و شهری نیز در افزایش تخلفات ترافیکی بی‌‌‌تاثیر نبوده و به عنوان عامل سوم تشدید رفتارهای ناهنجار ترافیکی قابل بررسی است. کارشناسان ترافیکی می‌‌‌گویند وقتی راهنماهای شهری به درستی عمل نکند، احتمال اینکه رانندگان مسیری را به اشتباه طی کنند و برای گریز از ترافیک بغرنج تهران، به خلاف‌‌‌روی و ممنوعه‌‌‌پیمایی یک معبر روی بیاورند تا به‌‌‌رغم ریسک‌‌‌هایی که برای ایمنی آنها دارد، زودتر به مقصد برسند، افزایش پیدا می‌‌‌کند. مدیران ترافیکی پایتخت اخیرا ساماندهی المان‌‌‌ها و تابلوهای ترافیکی تهران را در دستور کار قرار داده‌‌‌اند که خود نشانه پی بردن آنها به نقش این موضوع در تشدید ناهنجاری‌‌‌های ترافیکی است.

اختلال مدیریتی در کنترل ترافیک

 اما عوامل چهارم و پنجم دخیل در اضمحلال تدریجی فرهنگ ترافیک در پایتخت را سید‌محسن پورسیدآقایی، معاون پیشین حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در دوره پنجم مدیریت شهری تشریح کرده است که یکی ناظر بر اختلال مدیریتی اخیرا بروز کرده در پایتخت بر سر نحوه اداره شرکت کنترل ترافیک شهر تهران و دیگری بی‌‌‌عملی نسبت به تخلفات آشکار موتورسیکلت‌‌‌سواران به واسطه فقدان بانک اطلاعاتی مالکیت این گروه از وسایل نقلیه است. پورسیدآقایی یکی از کسانی است که این روزها به عنوان یک ناظر بیرونی افزایش رفتارهای ترافیکی خارج از چارچوب مقررات را تایید می‌‌‌کند اما معتقد است این موضوع بیشتر از ناحیه موتورسیکلت‌‌‌سواران مشهود است و برای اینکه بتوان با قطعیت از تسری چنین رفتارهای جسورانه‌‌‌ای به خودروسوارها سخن گفت، نیازمند داده‌‌‌های آماری فراتر از مشاهدات موردی هستیم.

با این حال آنچه او به عنوان عامل اصلی رواج بی‌‌‌نظمی ترافیکی از ناحیه راکبان خودرو و موتورسیکلت به آن اشاره می‌‌‌کند و معتقد است در اضمحلال رفتار ترافیکی شهروندان نقش داشته است، چیزی فراتر از صحت عملکرد دوربین‌‌‌های ترافیکی و حتی حضور عوامل میدانی کنترل ترافیک در سطح شهر است. او معتقد است اختلال مدیریتی در شرکت کنترل ترافیک تهران به دنبال طرح موضوع انتقال بخش مهمی از ماموریت‌‌‌های این شرکت به موسسه رایانه‌‌‌شهر و کش و قوس‌‌‌هایی که به دنبال مخالفت با این موضوع از ناحیه شورای شهر بر سر نحوه اداره این شرکت شکل گرفته است، سبب شده تمرکز مدیران ترافیکی از دستور کار اصلی آنها یعنی مدیریت نبض ترافیک شهر بر موضوعات فرعی مثل حفظ جایگاه سازمانی، موقعیت پرسنل و مواردی از این دست معطوف شود. پورسیدآقایی در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، با بیان اینکه شهرداری همچنان در تلاش است تا بخشی از مسوولیت‌‌‌های شرکت کنترل ترافیک شهر تهران را به مجموعه دیگری از زیرمجموعه حوزه فناوری اطلاعات مدیریت شهری واگذار کند، گفت: برخی اعضای شورای شهر تهران نیز به صراحت با این موضوع مخالفت کرده‌‌‌اند و اعتقاد دارند که ماموریت‌‌‌های تخصصی ترافیکی سال‌‌‌ها توسط این شرکت انجام شده و انتقال آنها به هر مجموعه دیگری، کار درستی نیست. با این وصف عجیب نیست که اکنون تمام درگیری مدیران ترافیکی به‌‌‌ویژه متولیان رصد و نگهداشت دوربین‌‌‌های هوشمند ترافیکی سطح شهر، به جای ماموریت اصلی مسائل انحرافی باشد. وی معتقد است طرح موضوع ادغام یا انحلال شرکت کنترل ترافیک چند ماه است که وقت مدیران شهری را گرفته و هنوز هم نتایج آن مشخص نیست و ممکن است این موضوع حتی روی نحوه تزریق بودجه‌‌‌های مربوط به نگهداشت تجهیزات ترافیکی نیز اثرگذار بوده باشد.

 البته ظاهر ماجرا این است که شاید کمبود بودجه چه از نوع اختصاص ردیف و چه تخصیص منابع موجب ضعف در نگهداشت تجهیزات ترافیکی و آمار بالای خرابی دوربین‌‌‌های ترافیکی شده است؛ اما ممکن است این موضوع هم در بطن خود به اختلال مدیریتی پیش آمده مرتبط باشد.

معاون پیشین حمل و نقل و ترافیک شهر تهران در بخش دیگر سخنانش با انتقاد از لاینحل ماندن مساله مالکیت موتورسیکلت‌‌‌ها از این موضوع نیز به عنوان یکی از عوامل اصلی تشدید ناهنجاری‌‌‌های ترافیکی یاد کرد و گفت: حل این مساله کار پیچیده‌‌‌ای نیست و اگر اراده‌‌‌ای از سوی پلیس راهور شکل بگیرد و همه موتورسیکلت‌‌‌ها پلاک‌‌‌دار شوند و پلاک آنها نیز به جای شرکت سازنده به نام مالک منتقل شود، عمده مسیر کاهش ناهنجاری‌های ترافیکی طی شده است. به دنبال شناسایی مالکیت موتورسیکلت‌‌‌ها با سخت‌‌‌گیری درباره ممانعت از تردد این وسایل نقلیه بدون پلاک و نیز الزام به انتقال پلاک به مالک در زمان نقل و انتقال، به سادگی می‌‌‌توان با استفاده از تجهیزات هوشمند ترافیکی تخلفات این گروه را نیز شناسایی، ثبت و جریمه کرد؛ درست به همان ترتیبی که در مورد خودروها اتفاق می‌‌‌افتد. وی ادامه داد: چطور یک خودروسوار جرات نمی‌‌‌کند حتی یک ساعت بدون پلاک در سطح شهر تردد کند اما ده‌‌‌ها و صدها موتورسیکلت بدون هیچ نگرانی مرتکب این عمل خلاف قانون می‌‌‌شوند؟ واقعیت این است که برای پلیس نداشتن پلاک برای خودروها وجه امنیتی دارد و آن را با حساسیت زیادی دنبال می‌‌‌کند اما این نگاه را درست یا غلط به موتورسیکلت ندارد.

پورسیدآقایی گام بعدی انتظام‌‌‌بخشی به رفتار ترافیکی موتورسیکلت‌‌‌سواران را ضرورت تجهیز به پلاک جلو دانست و گفت: درباره این موضوع سال‌‌‌هاست اختلاف‌نظر وجود دارد و به بهانه اینکه پلاک جلو در وقت تصادف برای راکب موتورسیکلت خطر جانی دارد، آن را نصب نمی‌‌‌کنند؛ این در حالی است که می‌‌‌توان پلاک جلو را از موادی تولید کرد که تیزی نداشته باشد و موضوع به سادگی حل می‌‌‌شود تا پوشاندن هر دو پلاک به سادگی برای موتورسیکلت‌‌‌سواران میسر نباشد. مساله دیگری که پورسیدآقایی نسبت آن را با افزایش رفتارهای متخلفانه ترافیکی و اضمحلال فرهنگ ترافیک شهروندان تشریح کرد، خرابی دوربین‌‌‌ها است. وی با بیان اینکه تا چند سال قبل خودروسوارها جرات ورود به خط ویژه را نداشتند اما اکنون در برخی از مسیرها این رفتار شایع شده است، گفت: رانندگان به تدریج دریافته‌‌‌اند که در کدام مسیر کدام دوربین‌‌‌ها سالم و کدام خراب است و بر همین اساس در برخی مقاطع وارد خط ویژه می‌‌‌شوند و در برخی مقاطع از این اقدام پرهیز می‌‌‌کنند، چراکه یقین دارند جریمه در انتظار آنهاست. این موضوع به روشنی اهمیت سلامت تجهیزات هوشمند ترافیکی در رفتار راکبان را نشان می‌‌‌دهد.

وی در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا تحریم‌‌‌ها می‌‌‌تواند مانع نگهداشت تجهیزات هوشمند ترافیکی باشد؟ گفت: عمده این تجهیزات در زمان تحریم‌‌‌ها خریداری و نصب شده و نگهداشت آنها نیز غیرممکن نیست. به طور کلی دوربین ترافیکی تجهیزات پیچیده‌‌‌ای ندارد و اگر خرابی آنها در شهر مساله‌‌‌ساز شده، می‌‌‌توان آن را به جنبه‌‌‌های مدیریتی موضوع نسبت داد.