فعالان صنایع مختلف در نشست تحول دیجیتال معتقد بودند که برای ایجاد تحول توجه به منابع انسانی، تدوین برنامه‌های ویژه در حوزه فناوری و اطلاعات در تمام صنایع و گریز از سامانه‌محوری و ثبات در مدیریت بسیار حائز اهمیت است. در نشست دیگری هم که در ادامه این همایش با عنوان هوش مصنوعی برگزار شد نحوه سازگاری با هوش مصنوعی و اثرات به‌کارگیری آن در شرکت‌های فناوری و همچنین موضوع امنیت با افزایش جمع‌آوری داده‌ها برای هوش مصنوعی مورد بررسی قرار گرفت.
فقدان برنامه راهبردی
در دومین روز همایش فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال در پنلی با عنوان «قایقی باید ساخت» علی عبداللهی، مدیرعامل شرکت ملی انفورماتیک در رابطه با تحول دیجیتال گفت: «فرصت‌ها در اقتصاد دیجیتال بسیار زیاد است، چون ما در تحول دیجیتال با تغییر پارادایم مواجه هستیم. آمارها نشان می‌دهد جمعیت برخط از جمعیت واقعی پیشی خواهد گرفت و همین موضوع به خودی خود نشان از رشد فناوری و تاثیر آن در زندگی روزمره دارد.
مدیرعامل شرکت ملی انفورماتیک در ادامه افزود: «البته تهدیدهای اقتصاد دیجیتال هم زیاد است و طبق گفته دانشمندی، هوش مصنوعی تمدن بشری را هک کرده است و انسان‌ها برده هوش مصنوعی خواهند شد، اما مهم رقابت و استفاده از ابزار دیجیتال است. این مهم است که یک سازمان به چه میزان می‌تواند از هوش مصنوعی، CRM و سایر تکنولوژی‌های این حوزه استفاده کند. برای بقا باید تحول دیجیتال را دنبال کنیم. در حال حاضر معاملات الگوریتمی ایران زیر 2 درصد است و اگر راهبرد نداشته باشیم تحول دیجیتال راه به جایی نمی‌برد.»
او در ادامه افزود: «در حال حاضر کشورهای جهان صدها برنامه ملی فناوری اطلاعات و ارتباطات و برنامه راهبردی اقتصاد دارند، اما در ایران ما برنامه مشخصی در این حوزه نداریم. متاسفانه در یکی، دو دهه اخیر برنامه مشخصی در حوزه فناوری نداشته‌ایم. اگر راه باز شود و اگر بخواهیم اقتصاد دیجیتال در کشورمان اجرایی شود باید جهانی بیندیشیم و جهانی عمل کنیم. نمی‌شود جهانی اندیشید و محلی برخورد کرد چون همه‌چیز در مقیاس جهانی معنا پیدا می‌کند. توسعه اقتصاد دیجیتال در شرایطی پیش می‌رود که همگام با جهت دریا حرکت کنیم با حرکت در جهت خلاف دریا هرگز به دریا نمی‌رسیم.»
عبداللهی در ادامه توضیح داد: «ما به اقتصاد داده محور احتیاج داریم. لازمه تحول دیجیتال، داده و اطلاعات است؛ اقتصاد هوشمند، داده هوشمند می‌خواهد. ما چالش عمده در زمینه داده داریم. ما به داده‌های آماری و هوشمند نیاز داریم. نوآوری با تغییر مدل کسب‌وکار امکان‌پذیر است، اما رگولاتور نمی‌تواند نوآوری را در قالب چارچوب‌های خود جای دهد. باید تلاش کنیم در پیچ تاریخی از تکنولوژی بهره‌مند شویم.»
محسن یوسف‌پور، مدیرکل کسب‌وکار سازمانی ایرانسل هم در ادامه به توضیح نقش اپراتورها در انقلاب صنعتی چهارم پرداخت و گفت: «موضوع امنیت در تحول دیجیتال امری حیاتی است و ما می‌دانیم که ترکیب صنایع با یکدیگر است که می‌تواند به کسب درآمدهای بیشتر منجر شود.»
تحولات جدید با ظهور هوش مصنوعی
در بخش دیگری از این همایش پنلی در رابطه با هوش مصنوعی برگزار شد. در ابتدای این پنل، مجید نیلی احمدآبادی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به تحولات ایجاد شده توسط هوش مصنوعی گفت: «اکنون می‌توانیم با زبان طبیعی با هوش مصنوعی گفت‌وگو کنیم و این یک تحول در تمدن بشری است. اکنون امکان گفت‌وگو با زبان طبیعی با ماشین فراهم شده است و بهتر از قبل می‌توانیم آن را به‌کار بگیریم. در واقع هوش مصنوعی دیگر یک ابزار نیست و می‌تواند یک همکار باشد.»
او در ادامه گفت: «هوش مصنوعی به ما کمک می‌کند که برخی از چالش‌های جدی امروز را حل کنیم. این فناوری می‌تواند درباره اینکه منابع انسانی را کجا به‌کار بگیریم نیز کمک بزرگی به ما بکند. البته هوش مصنوعی نیاز به چابکی را بیشتر کرده و خود نیز به عنوان ابزاری برای چابکی به ما کمک می‌کند. حکمران باید به این نکته توجه کند که هوش مصنوعی را به عنوان یک وسیله توسعه دهد. ما نیاز داریم تبلور هوش مصنوعی را در برنامه‌های توسعه کشور ببینیم. جایی که هوش مصنوعی به اقتصاد وصل می‌شود، می‌تواند بسیار ارزشمند باشد.»
رامتین خسروی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز در این پنل با اشاره به لزوم سازگاری با تحولات جدید در هوش مصنوعی گفت: «اگر خود را با این شرایط تطبیق ندهیم باید کنار برویم. اما باید به این نکته هم توجه کرد که چطور می‌توانیم این تحولات را تحمل کنیم. تطبیق سریع، نیازمند چابکی در تشخیص فرصت‌ها و اقدام بر اساس آنها است. برای رسیدن به این چابکی باید بدانیم چطور می‌توانیم فرصت‌ها را رصد کنیم. داده‌ها باید در سیستم جاری باشند و زیرساخت‌ها و معماری ما باید این داده‌ها را به رسمیت بشناسد.»
او در ادامه افزود: «اگر می‌خواهیم سازمانی را طراحی کنیم، یکی از ارکان مهم آن این است که از همان ابتدا به دیتا توجه کنیم. در این زمینه شرکت‌های پیشرو وضعیت بهتری دارند. موضوع دوم این است که بعد از شناخت فرصت‌ها، بتوانیم بر اساس داده اقدام کنیم و واکنش مناسب داشته باشیم. اگر یک سیستم یکپارچه بزرگ داشته باشیم چطور می‌توانیم روی این سیستم‌ها سریع فعالیت کنیم؟ این سیستم‌ها اجازه چابکی را نمی‌دهند. ما نیازمند سرویس‌های تجاری و تیم‌های کوچکی هستیم که بتوانند در یک ماه یک سرویس ایجاد کنند.»
بابک اعرابی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز در مورد چگونگی مواجهه با تحولات ناشی از به‌کارگیری هوش مصنوعی گفت: «مسائلی که امروز با آن درگیر هستیم جدید نیستند، اما تحول دیجیتال یک زیست‌بوم جدید ایجاد کرده است که چندان به آن عادت نداریم. نتیجه این شده که بهتر از قبل می‌توانیم ببینیم و داده‌ها را در اختیار داشته باشیم و آن را به‌طور گسترده مورد استفاده قرار دهیم. در چنین شرایطی که وضعیت به‌طور سیستماتیک و غیر‌سیستماتیک تغییر می‌کند، مثل گذشته تلاش می‌کنیم وضعیت را مدل‌سازی کنیم. هوش مصنوعی کمک می‌کند مدل‌های داده محوری بسازیم که به اندازه کافی پیچیده باشند.»
او در ادامه گفت: «در بلندمدت لازم است کار با داده از نظر تربیت نیروی انسانی در آموزش پایه فراهم شود. اما در کوتاه‌مدت به نظر می‌رسد یک فرآیند آموزش و ترس‌زدایی در سازمان‌ها نیاز داریم. رده کارشناسی نگران از دست دادن شغل و رده مدیریت نگران از دست دادن قدرت و اختیار است. باید اول تغییر را بپذیریم و آمادگی آن را ایجاد کنیم. در کوتاه مدت نیاز به بازآموزی افراد و مدیران داریم. مانند زمانی که فناوری اطلاعات وارد شرکت‌ها شد ابتدا مشاوران وارد شدند سپس معاون فناوری اطلاعات در سازمان ایجاد شد. شاید لازم است مشاور و معاون هوش مصنوعی در سازمان‌ها داشته باشیم تا این دوره گذار را طی کنیم.»
مهدی خرازی، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف نیز در ادامه این پنل در مورد امنیت داده اظهار کرد: «امنیت در ایران در حال گذار است و هنوز به بلوغ نرسیده است. به همین دلیل است که داده‌ها نشت پیدا می‌کند. با این همه هزینه نشت این داده‌ها بر عهده مسوول امنیت بوده و هزینه‌ای برای شرکت ایجاد نمی‌شود. همین موضوع باعث شده تا مقوله امنیت برای سازمان‌ها جدی گرفته نشود. هر گاه سازمان جریمه پرداخت کند، آن گاه ساختار سازمان را مهم می‌بیند.»
او در ادامه گفت: «با آمدن هوش مصنوعی، داده‌های بیشتری باید جمع‌آوری شود و امنیت داده‌ها نیز مهم‌تر می‌شود. مهم‌ترین آن اطلاعات هویتی است که متاسفانه در ایران اهمیتی ندارد. اکنون داده‌های بیشتری می‌خواهیم که خیلی دقیق‌تر رفتار و هویت افراد را ذخیره می‌کند. این موضوعی است که چالش‌های آن می‌تواند به اعتبار یک شرکت لطمه بزند و بقای آن را تهدید کند.»
خرازی در مورد چالش‌های حوزه امنیت گفت: «چون بازار کار جدی در سال‌های گذشته نداشته‌ایم ورود به حوزه امنیت خیلی پرهزینه است و افراد باید دانش بیشتری برای ورود به این حوزه کسب کند. دلیل آن هم این است که امنیت فعلا ماهیت اقتصادی در سطح کلان شرکت‌ها ندارد. خیلی از کارهایی که از کارشناسان می‌خواستیم اکنون می‌توانیم با سیستم‌های هوش مصنوعی جایگزین کنیم. ولی اول باید استانداردسازی کرد. هر چه دیرتر به امنیت بپردازیم هزینه آن هم بیشتر خواهد شد چون باید یکسری ساختارها را پیاده‌سازی و به این فکر کنیم اگر روزی قصد به‌کارگیری داشته باشیم هزینه تغییر چقدر خواهد بود. ما باید این ریسک را مدیریت کنیم.»
محمدمهدی صادق، معاون تپسی در مورد اثرات به‌کارگیری هوش مصنوعی در تپسی گفت: «چهار سال پیش که در شرکت ما هوش مصنوعی وجود نداشت به این نتیجه رسیدیم که عده‌ای از مهندسان را جدا کنیم تا روی مفاهیمی مثل تخمین زمان سفر کار کنند. بعد از آن به این نتیجه رسیدیم که باید هوش مصنوعی را توسعه دهیم و در قدم بعدی موضوع قیمت‌گذاری را هدف قرار دادیم. ما برای هوش مصنوعی متریک‌های علمی تعریف نکردیم و متریک‌های عملیاتی و مواردی بود که به درآمد ترجمه می‌شد. به تدریج تیم هوش مصنوعی بزرگ‌تر شد و توانستیم موضوعاتی مانند تقلب را پیگیری کنیم. در مراحل بعد وارد فرآیندهایی شدیم که ماهیت عملیاتی بیشتری داشت به عنوان مثال از چت‌بات، سیستم‌های احراز هویت و تشخیص چهره راننده استفاده کردیم. در این مسیر تیم هوش مصنوعی در کل سیستم پخش شد و اکنون دیگر یک دپارتمان AI نداریم.»
مالکیت داده وجود ندارد
در بخش دیگری از این همایش، پنلی درباره داده و ساختار حکمرانی داده برگزار شد. در ابتدای این پنل مجید نیلی‌احمد‌آبادی عضو هیات علمی دانشگاه تهران به مساله حکمرانی داده در ایران پرداخت و گفت: «به نظر می‌رسد در موضوع داده نوعی ابهام وجود دارد. داده‌محور تصمیم گرفتن چه در سطح بنگاه و چه در سطح حاکمیت باعث می‌شود کیفیت زندگی برای آحاد جامعه افزایش پیدا کند. دنیای ما در حال تغییر است و برای فهم این تغییر نیازمند داده هستیم. در یک سیستم ملی حکمران برای حکمرانی باید به عرصه‌های مختلف نگاه کند. حکمران نمی‌تواند در تمام عرصه‌ها به تولید و جمع‌آوری داده بپردازد و باید مسیری در این زمینه برای فعالیت اقتصادی ایجاد کند و اجازه ارزش‌آفرینی از این مسیر را بدهد.»
ناصر حکیمی، مشاور مدیرعامل بانک تجارت و معاون سابق فناوری‌های نوین بانک مرکزی معتقد است در ایران گوگل و متا نداریم، چرا که از داده استفاده نکردیم. او درباره حکمرانی داده در کشور گفت: «ما چیزی به اسم حفاظت از داده در ایران نداریم و همه از داده‌ها استفاده می‌کنند که این خبر خوبی است با این همه این داده‌ها به شکل همگانی در دسترس نیست و هر کس برای خودش داده جمع می‌کند. حاکمیت باید الزام کند تا داده‌ها به مشتری و ذی‌نفع پس داده شود.»
امیر ناظمی، صاحب‌نظر سیاستگذاری فناوری درباره مالکیت داده در این پنل گفت: «وقتی درباره حق مالکیت در دنیای مجازی حرف می‌زنیم، حق دنیای فیزیکی در منشوری قرار می‌گیرد و این منشور طیف سفید را به رنگ‌های مختلفی تبدیل می‌کند. آنچه در دنیای فیزیکی به آن می‌گوییم حق مالکیت، در دنیای مجازی وجود ندارد. پس چیزی به نام حق مالکیت با دیدگاه سنتی وجود ندارد. ما به حق‌های تکه‌تکه‌شده برخورد می‌کنیم که از یک حقی به نام حق مالکیت گرفته شده و وقتی درباره داده و حقوق داده حرف می‌زنیم در مورد حق‌های مختلفی مثل اینکه آیا می‌توانیم از این نرم‌افزار استفاده کنیم، آن را توسعه دهیم و... صحبت می‌کنیم و همچنین حق‌های جدیدتری هم اضافه می‌شود که مهم‌ترین آنها حق پردازش است.» او ادامه داد: «حق کپی‌کردن، پردازش و... حق‌هایی است که الزاما در دنیای فیزیکی وجود ندارد و مربوط به دنیای مجازی است. این حقوق جدیدی است که ما با آن مواجه هستیم.»
روزبه ترابی، مدیرعامل شرکت دلفین در این پنل درباره خلق ارزش از داده گفت: «رگولاتوری نباید هیچ کاری کند و باید یکی از نظام‌های موجود را بپذیرد. در حال حاضر مساله اتصال دو سیستم عملیاتی با یکدیگر وجود دارد و تجمیع داده انجام نشده است. همه به هوش مصنوعی نگاه می‌کنند، اما محور اصلی مشکلات ما داده است. نباید یک نسخه کلی پیچید. حکمران هیچ کاری برای کسبوکارها نکند، کسبوکارها خودشان می‌دانند منافع‌شان کجاست و اگر در این مسیر قرار نگیرند عقب می‌مانند.»
فعالان اکوسیستم معتقدند که مشکلات متعددی برای تحول دیجیتال در کشور وجود دارد. حالا علاوه بر نگرانی مدیران و حاکمیت از پذیرش فناوری جدید، با چالش‌های دیگری مانند مالکیت داده هم مواجه هستیم. با اینکه داده و حق مالکیت آن در ایران چندان مورد توجه قرار نگرفته‌است، در کشورهای دیگر درآمد خوبی ایجاد کرده است. فعالان همچنین معتقدند که سیاستگذار نباید برای کسبوکارها نسخه بپیچد.
