با وجود تمام تاکیداتی که روی ساخت شهر صنایع همگن پوشاک و یکپارچه‌سازی تولیدکنندگان پوشاک می‌‌‌شد، صنعتگران حاضر در این سمینار، مشکلات صنعت پوشاک را موضوعی دیگر عنوان کردند و دشواری تامین نقدینگی و مواد اولیه را به یکپارچه شدن ارجح‌تر دانستند. اعتراض دیگر صنعتگران حاضر در سمینار، نبود فرصتی برای بیان مشکلات بود. این صنعتگران اعتقاد داشتند باید به آنها نیز مجالی برای بیان موانع موجود داده می‌‌‌شد. این درحالی است که کارشناسان حاضر در این سمینار از جمله رئیس گروه اقتصادی دفتر رهبری، ارزیابی مثبتی از این صنعت داشتند. در ابتدای این مراسم، احمد تشکینی، رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌‌‌های بازرگانی وزارت صمت در سخنرانی خود گفت: یکی از راهبردهای جدی وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال‌های اخیر توجه به زنجیره ارزش بوده است. در چند سال اخیر برنامه راهبردی کشور هم مبتنی بر زنجیره ارزش بوده است. نتایج مطالعات موسسه و وزارتخانه نشان می‌دهد که کم‌توجهی به زنجیره ارزش امروز دیگر یک انتخاب نیست؛ بلکه الزام است. در دنیا رقابت‌پذیری مفهوم متفاوتی دارد و وقتی از رقابت‌پذیری صحبت می‌کنیم از زنجیره ارزش حرف می‌زنیم که جنس کار را متفاوت کرده است. در موسسه مطالعات بازرگانی عمده فعالیت‌های ما در پنج‌سال اخیر مبتنی بر زنجیره ارزش بوده و از همین جا آمادگی خود را برای همکاری با صنایع مختلف اعلام می‌کنیم.
خلق دوبرابری ارزش‌افزوده در پوشاک
در ادامه، افسانه شفیعی، دبیر پنل‌‌‌های تخصصی این سمینار نکاتی را مطرح کرد و گفت: نساجی یکی از صنایع بزرگ ایران است که در تولید ناخالص داخلی سهم کوچکی دارد. این صنعت در زمین خلق‌ارزش با عملکرد 52درصدی در جایگاه بالاتری نسبت به دیگر صنایع کشور قرار دارد. این در حالی است که عدم‌انسجام در این صنعت به دلیل خرد، کوچک و متوسط بودن باعث شده است نتوان از ظرفیتهای موجود استفاده کرد. متوسط ارزش هر تن محصول در بعد صادرات، در پوشاک 6هزار دلار و در نساجی 2هزار دلار است که از معادل پتروشیمی با عدد تقریبی 600دلاری بالاتر است. توانمندی بالای بنگاههای خرد، کوچک و متوسط این صنعت سهمی بالغ بر 6/ 5درصد از بنگاههای زیر 50نفر کارگر کشور را به خود اختصاص می‌دهد. او گفت: اگر در کل کشور به صنعت پوشاک و نساجی نگاه کنیم، این صنعت 8/ 1درصد از مواد اولیه کل صنعت را به خود اختصاص می‌دهد؛ اما در ارزش تولید، این رقم به 03/ 2درصد می‌‌‌رسد؛ یعنی هرچه مصرف کرده، بیشتر از آن را پس می‌دهد. اما این کوچک و زیر 5/ 2درصد است. با این حال اگر به ضریب خلق ارزش‌افزوده نگاه کنیم میبینیم که نسبت ارزش‌افزوده به ستانده‌ها، 52درصد است که نسبت به سهم 25درصدی کل صنعت، عملکرد تقریبا دوبرابری دارد. ابوالقاسم شیرازی، رئیس اتحادیه پوشاک نیز با بیان اینکه در صنعت پوشاک همه ظرفیت‌ها به‌رغم کم‌بودن تولید وجود داشته اما عمده مشکلات این بوده که هر فعالی به صورت فردی برای خودش فعالیت کرده است، گفت: حتی 480 انجمن و اتحادیه که کم نیستند هم در نساجی و پوشاک مانند فعالان اقتصادی این صنعت، انفرادی کار کردند. او با اشاره به رایزنی‌‌‌ها برای ساخت شهر صنایع همگن پوشاک، گفت: این شهر با هدف کاهش هزینه‌‌‌های تولید، بهره‌گیری از ظرفیتهای مختلف تخفیفات و معافیت‌های مالیاتی و عوارضی و عدم‌نیاز به روادید برای تردد فعالان اقتصادی تبعه سایر کشورها و تسهیل و و روان‌سازی امور اداری، در حال طراحی است. شیرازی ادامه داد: تجمیع ظرفیتهای بخش خصوصی، بهره‌مندی از فرصت‌ها و ظرفیتهای قانونی در این منطقه برای تولید صادرات‌محور و تامین نیاز داخلی با بهره‌مندی از آخرین سطح دانش و فناوری روز دنیا با نگاهی به آینده صنعت پوشاک ایران و جهان، از دیگر اهداف ایجاد شهر پوشاک است. او ابراز امیدواری کرد که در آینده نزدیک، پس از نهایی شدن این مهم و اخذ مصوبه‌‌‌های موردنیاز، زمینه ایجاد شهر پوشاک و استقرار اصناف مرتبط با آن فراهم شود.
صنعت پوشاک ایران بزرگ‌تر از یک کشور
محسن گرجی، مدیرکل دفتر صنایع پوشاک و منسوجات وزارت صمت، در این سمینار نیم‌‌‌روزه گفت: این‌‌‌روزها با هرکس صحبت کنیم، می‌‌‌گوید طبیعی است که در سه‌ماه خرداد تا مرداد صنعت پوشاک آرام بوده و رکود بر بازار حاکم است؛ اما اگر این تقارن زمانی با محرم را در نظر بگیرند بخشی از آن برطرف نمی‌شود؟ اینها بازارهای زنجیره ارزشی است که بعضا رهایشان کرده‌‌‌ایم. سه‌میلیون ایرانی در اربعین در آب و هوای مشخص با پوششی مشخص خواهند بود و این ظرفیتی است که باید از آن استفاده کنیم. اما تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد باید از ظرفیتهای فرهنگی استفاده کرد.
او تصریح کرد: در حوزه صنعت پوشاک حدود 100هزار واحد صنفی تولیدی ثبت‌شده در اصناف داریم که غیر از مجموعه‌‌‌های حوزه مشاغل و حوزههای مجوز گرفته از وزارت ارشاد هستند و حداقل 280هزار واحد صنفی توزیعی در صنعت پوشاک وجود دارد. مجددا اینها به غیر از فعالان مجازی و بدون مجوز هستند و حدود هزار واحد صنعتی فقط در بخش تولیدی بین 700هزار تا یک‌میلیون کارگر دارند. اگر بخش توزیع را هم در نظر بگیریم، حدود 2 تا 5/ 2میلیون نفر فعال در صنعت پوشاک مشغول به کار هستند که به نوعی می‌‌‌توان گفت با خانواده‌‌‌های آنها، تقریبا 10میلیون نفر تحت‌تاثیر صنعت پوشاک هستند؛ یعنی عددی بیشتر از جمعیت کشور دانمارک. رئیس‌جمهور تاکید دارد حاکمیت باید یک‌صدا برای بخش خصوصی کار کند و این یعنی ما برای ایجاد زنجیره‌‌‌ها باید یک‌صدا باشیم. در سال 1401 رشد اقتصادی صنعت نساجی 1/ 17درصد نسبت به 1400 بود و در کل رسته‌‌‌های صنعتی این بالاترین آمار بود. در حوزه پوشاک رشد اقتصادی 6درصدی داشتیم که نزدیک به رشد 8درصدی هدف‌گذاری‌شده بوده است. ما حدود 950هزار دلار در 1401 واردات ماشین‌آلات دوخت داشتیم که این عدد دارای رشد 45درصدی نسبت به سال قبل از آن است.
صنعت ایران بعد از انقلاب بهتر شده است
علی آقامحمدی، رئیس گروه اقتصاد دفتر رهبری که به عنوان سخنران اصلی این سمینار حاضر بود، در ابتدا گفت: اگر سمیناری برگزار و کل صنعت ایران را با قبل و بعد انقلاب احصا کنیم، میبینیم که بعد انقلابی‌‌‌ها چقدر موفق‌‌‌تر هستند. اما هنوز نسبت به دنیا جایگاه خود را پیدا نکرده‌ایم و در حداقل فرصتی که تا 12سال دیگر داریم، هزار میلیارد دلار فرصت سرمایه‌گذاری احصاشده در ایران وجود دارد.
باید میدان را به اهل و صاحبانش داد. چرا رهبری می‌گویند شبه‌دولتی‌‌‌ها نباید با بخش خصوصی رقابت کنند و دولت نباید وارد کارهای بخش خصوصی شود؟ اول انقلاب این یک اشتباه بود؛ اما دوباره میبینیم عده‌ای همچنان این کار را می‌کنند. در اقتصاد، انقلابی و ضد آن مشخص است. وظیفه حاکمیت مبارزه با فساد است و حاکمیت بر این تاکید دارد؛ اما مدیران، هنرمندان و کارآفرینان باید حمایت شوند. باید دید در نظر افکار عمومی، چه چیزی به پوشاک ایران می‌‌‌آید؟ فرش یک چهره برای خود ساخت و شهر فرش ایجاد شد و نهاد‌سازی کرد. این شهرها می‌‌‌توانند براساس همه ضرورت‌‌‌های انسانی ما باشند؛ از جمله پوشاک که نمی‌توانیم از آن گریز کنیم. او افزود: در این کار، چشم‌نوازی، شادی، امید و... را باید در اولویت قرار داد. باید متناسب با شرایط هر کشوری تولید کنیم. البته در داخل هم همه هم‌نظر نیستند اما باید بدانیم که همگی یکپارچه هستیم. باید همه پوشاک را در یک راستا ببینیم و این لازمه‌‌‌ای به عنوان تقسیم کار و رفاقت دارد. همکاری اساس کار است و تشکل‌ها نباید بی‌‌‌فایده و اداری باشند. در برندهای خارجی طرح و رنگ سال و برنامه‌ها مشخص است و از اول طراحی‌‌‌ها آماده هستند و ابتدای هر فصل، محصولاتشان را تغییر می‌دهند و محصولات تکراری را تکرار نمی‌‌‌کنند. او افزود: سنت‌‌‌های خوبی در پوشاک ایران بوده که اکنون از بین رفته است. در گذشته برنامه‌‌‌هایی برای نسیه و تسامح و همکاری وجود داشت و دل مشتری را با فروشنده محکم می‌‌‌کردند. همه‌جای دنیا 70درصد تخفیف مرسوم است؛ چون همه هزینه‌‌‌های تولید 30درصد هم نمی‌شود.
آقامحمدی عنوان کرد: بازاریابی اصول خود را دارد. اکنون در فروش چقدر طراح داریم که بخواهیم کار کنیم؟ نورپردازی را چقدر بلدیم؟ همه اینها یک زنجیره همکاری است. روسیه، انگلیس، عراق و ونزوئلا تفاوت‌‌‌های فرهنگی دارند و باید با فرهنگ آنها کار کنیم. این نیازمند تشکل، اتحادیه و سیستم مرکزی مهم است که کارها را ساماندهی کند. در بازار پوشاک می‌‌‌خواهیم به 10میلیارد دلار برسیم. اکنون یک‌سری محصولات باید به صورت روزانه به کشورهای جهان بروند. اگر شهر پوشاک کنار فرودگاه امام است به این دلیل بوده که بتوانیم این کار را به نحوی پیش ببریم که حتی سرمایه‌گذار خارجی را جذب کنیم. در پوشاک سفارش‌ها و تهیه اجناس به‌راحتی شدنی است. ما در جوار حرم امام نمایشگاه شهر آفتاب را داریم، یک‌جایی به اسم منطقه آزاد فرودگاهی و یک‌جایی به اسم منطقه اقتصادی ریل را داریم. این مثلث مرکز توسعه ایران است. این مثلث را باید زود شکل داد . اگر پوشاک به آنجا می‌رود، باید نمایشگاه و فروشگاه بزرگ را به آنجا ببرید تا هر فصل در آنجا نمایشگاه داشته باشید. 80هزار مترمربع پشت شهر آفتاب مرکز نمایشگاهی ساخته شده است. چرا هر فصل تجار خارجی محصولاتمان را نبینند. اگر می‌‌‌خواهیم این موضوع به نتیجه برسد، نیاز به برنامه‌ریزی و توجه داریم. تولید پراکنده چیز خوبی است و تصور اینکه این پخش بودن صنعت پوشاک ما بد است، درست نیست اما بهتر آن است که همگی مرتبط با هم فعالیت کرده و منظم باشیم. هرکسی در یک روستایی سابقه کار دارد، می‌‌‌تواند در روستاها فعالیت کند و حتما الزامی به حضور در مناطق گران‌قیمت برای تولید نیست.
به زنجیره ارزش بها داده نشده است
هوشیار فقیهی، معاون پیشین برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران هم در این سمینار گفت: ما به‌جز حوزه تولیدات صنعتی می‌‌‌توانیم در بعد لجستیکی نیز محور انتقال و ترانزیت کالاها باشیم. اگر نخواهیم جهانی باشیم و فقط در حوزه همسایه‌‌‌ها فکر کنیم، چیزی حدود 667میلیون نفر جامعه هدف داریم که نیازمند پوشاک هستند و ارتباطات مناسبی هم با همسایگان خود داریم و باید از این پتانسیل استفاده کنیم. یکی از مزایای کشورهای آسیای شرقی مثل کامبوج و بنگلادش، بحث نیروی انسانی است. جالب اینکه با توجه به قیمت ارز، هزینه دستمزد بنگلادشی‌‌‌ها از کارگران ما هم بیشتر است اما نتوانستیم خارجی‌ها را به سرمایه‌گذاری در ایران ترغیب کنیم. ما نه در میان نوظهورها و نه در بهترین‌‌‌های تولید پوشاک جهان نقشی نداریم. کشورهای مختلفی در حوزههای مختلف زنجیره پوشاک در حال فعالیت هستند و میبینیم همسایگان ما نقش‌‌‌آفرین هستند؛ اما اسم کشور ما در این زمینه اصلا مطرح نیست. در کشور اصولا به زنجیره ارزش خیلی بها ندادیم. این فقط برای پوشاک نیست و در معیشت هم، بعد از انقلاب ما پنجمین تولیدکننده مرغ و گوشت جهانیم؛ اما هنوز 90درصد محصولات و نهاده‌‌‌های دامی ما وارداتی است و با کوچک‌ترین عطسه دلار واکنش قیمت‌ها را میبینیم. یعنی مدیران زنجیره ارزش ما نتوانسته‌اند به فکر تولید نهاده‌‌‌های دامی باشند. مشکل اصلی ما در پوشاک، بسنده کردن به برندینگ معدود برندهایی است که داریم.
مشکل صنعت پوشاک نقدینگی و مواد اولیه است
اما در حاشیه این سمینار، اسد رهبری، فعال حوزه پوشاک در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در خصوص مشکلات صنعت پوشاک اظهار کرد: ما در خرده‌فروشی پوشاک هستیم و مراحل بعد از تولید یعنی قسمت عرضه را میبینیم. وقتی نتوانیم خوب کالا را عرضه کنیم، تولید هم انگیزه‌ای برای تامین شما ندارد. در قسمت عرضه وقتی مشکلات ارائه مد را داریم و وقتی بیان کردن اسم مد، فشن و برند مشکل است، هیچ وقت نمی‌‌‌توانید در پوشاک تنوع‌آوری داشته باشید و به سمت کارهای زیربنایی بروید. هرچیزی را که تولید کنیم مردم می‌‌‌خرند. اینجا هیچ تنوعی در قسمت عرضه ایجاد نشده است.
او افزود: اگر به قسمت تولید برگردیم، ما مواد اولیه خوب نداریم. مسائل و مشکلات برای ورود مواد اولیه زیاد است و نگاه به تولید مواد اولیه خوب که کارخانه‌‌‌داران در این زمینه بهتر می‌‌‌توانند شهادت دهند، اصلا وجود ندارد. دست و پای تولیدکنندگان برای تولید خوب بسته است و وقتی تولید خوب نباشد، عرضه‌کننده نیز بازار داخلی را به دلیل مشکل عرضه از دست می‌دهد. زمانی که می‌‌‌گوییم 30درصد بازار دست ماست و 70درصد آن در اختیار خارجی‌‌‌هاست، به این دلیل است که مصرف‌کننده داخلی ما، به جنس داخلی اعتماد ندارد. ما باید خیلی همت کنیم تا بتوانیم برند داخلی را تقویت کنیم و جواب مشتریان داخلی را بدهیم. تازه بعد از آن باید به چنین طرح‌‌‌هایی همچون شهر پوشاک فکر کنیم که نیاز به همکاری‌‌‌های زیاد دارد. ما ملت ایران تک‌‌‌رو هستیم. اگر دولت می‌‌‌خواهد در قسمت صادرات و گرفتن بازار خارجی موفق شود، باید کارخانه‌‌‌داران داخلی را تقویت کند و اینها را بزرگ کند. مشکل اینجاست که دولت با بزرگ کردن آنها مخالف است و آنها را کوچک می‌کند. اگر دولت بتواند به افراد مشخص تسهیلات و امکانات دهد تا کارفرمایان ما بزرگ شوند، تازه امکان مطرح‌شدن در خارج از کشور وجود دارد و کارفرما می‌‌‌تواند به فکر صادرات باشد و کنار فرودگاه شهرک بسازد تا صادرات رونق داشته باشد.