در روزهای اخیر و با افزایش دما در اکثر شهر های کشور نسبت به افزایش تابش اشعه فرابنفش نیز هشدار داده شد.
اما تابش فرابنفش یا اشعه UV چیست و چرا باید در اوقاتی که میزان تابش این اشعه افزایش می یابد از بیرون رفتن و در معرض نور خورشید قرار گرفتن خودداری کرد.
مطلب زیر را بخوانید تا بیشتر با اشعه فرابنفش آشنا شوید*.
فرا بنفش خورشید- مفید یا مضر؟
همه ما نور خورشید را بدلیل داشتن اشعه فرابنفش خورشید (UV) مضر می دانیم. این امر بیشتر بدلیل آثار مضر نور ماورای بنفش (ultra violet, UV) بر پوست می باشد. البته باید توجه داشت که اشعه UV انواع مختلفی دارد که کاربرد و تاثیر متفاوتی دارند.
برای مثال در یک روز آفتابی و در زمان ظهر 95% اشعه خورشید از نوع UVA و 5% از نوع UVB است و کل UVC و بیشتر UVB توسط لایه ازن استراتوسفری جذب می شود.
آثار مفید پرتو فرابنفش (UV)
ساخت ویتامین D: نور خورشید کمک شایانی به ساخت ویتامین د در بدن انسان می کند. ویتامین D جزء ضروری برای ساخت استخوان ها است. همچنین کمک شایانی به ارتقای سیستم ایمنی و همچنین پیشگیری از سرطان ها مثل سرطان کولون می کند و در پیشگیری از افسردگی نیز نقش دارد.
آمارها حاکی از کمبود ویتامین D در 69 درصد جمعیت و یا بر اساس برخی گزارشات 80 درصد جمعیت ایران است.
آثار گندزدائی و ضدعفونی کنندگی: اشعه UV قدرت باکتری کشی و ویروس کشی بسیار بالائی دارد. از دوران قدیم از آفتاب و نور خورشید جهت حذف میکروارگانیسم ها استفاده می شده است.
اشعه ماورای بنفش قادر است بر ژنوم میکروارگانیسم ها اثر گذاشته و منجر به تخریب آن شود که در اینصورت مرگ میکروارگانیسم شامل باکتری، ویروس، قارچ با جلبک رقم خواهد خورد. بهمین دلیل و به این دلیل که UV هیچ اثر سوئی بر کیفیت آب ندارد، استفاده از آن روز به روز در حال افزایش است .
امروزه بعنوان یک روش موثر در گند زدائی میکروبی آن چه در مقیاس خانگی و چه صنعتی و همچنین استفاده در تصفیه آب شهری مطرح است.
اصلاح مشکلات پوستی و درمان: برای درمان و اصلاح برخی مشکلات پوستی می توان از پرتو یو وی استفاده کرد. یکی از این مشکلات پسوریازیس است.
بهبود خلق و خو و روحیات: پژوهش های متعددی حاکی از افزایش فعالیت ترشحی غده پینه آل پس از دریافت نور خورشید است. یکی از این ترکیبات تریپتامین است که ترشح آن بهبود خلق و خو را بدنبال دارد.
کمک به بینائی در برخی حیوانات: نور یووی (UV) در تشخیص میوه های رسیده توسط برخی حیوانات حایز اهمیت است. گاهی اوقات بازتاب نور یووی برای پرنده ها نیز منجر به تشخیص بهتر محیط و در زنبورها به تشخیص گل مناسب کمک می کند.
جهت یابی: باز تاب پرتو فرابنفش (UV Light) به حشرات کمک می کند که مسیریابی بهتری داشته باشند. دلیل اینکه گاهی نورهای محیطی منجر به اختلال در پرواز حشرات می شود نیز همین است. از این تکنیک برای جذب حشرات و در ساخت حشره کش های نوری استفاده می شود.
خطرات UV
سوختگی پوست: تابش نور خورشید و اشعه UV منجر به سوختگی بدن می شود. بیشتر افراد تجربه آفتاب سوختگی را در شرایط خاص مثلا شنا در کنار دریا داشته اند. بدیهی است عدم قرار گرفتن طولانی مدت در چنین محیط هائی یا حفاظت فیزیکی پوست و یا کرم های ضد آفتاب این مشکل را حل خواهند کرد.
سرطان زائی: تماس مستقیم و طولانی مدت با اشعه یووی منجر به بروز سرطان پوست می شود. این امر دلیل اصلی نگرانی افراد از ماندن زیر نور خورشید برای مدت طولانی است. همچنین باید توجه داشت که دستگاه ضدعفونی کننده و گندزدا باید بنحوی ساخته شوند که تابش UV به بیرون از دستگاه سرایت نکند. در این صورت و با رعایت اصول ایمنی، هیچ گونه خطری متوجه افراد در محیط پیرامون نخواهد بود.
آسیب به چشم و سیستم ایمنی: تابش مستقیم اشعه فرابنفش خورشید منجر به آسیب به چشم می شود. به این عارضه برف کوری یا Snow blindness می گویند. بنابراین لامپ های یووی باید در محیط بسته و بدور از هر گونه تابش به خارج تعبیه شوند.
تغییر رنگ: همه ما متوجه تغییر رنگ اشائی که در معرض نور خورشید بوده اند، شده ایم. نور UV می تواند رنگ اشیای پیرامون را کمرنگ نماید که البته امروزه با تکنینک هائی از این امر جلوگیری می کنند.
با در نظر گرفتن همه موارد فوق، نوع استفاده ما تعیین کننده مزایا یا معایب اشعه فرابنفش است.
برای مثال در زمینه گندزدائی هوا، محیط و آب قطعا اشعه فرابنفش خورشید یکی از بهترین و سالم ترین گزینه ها است.
ضدعفونی کننده های شیمیائی علاوه بر اینکه همه اجرام را از بین نمی برند (اجرام مقاوم به کلر)، بدلیل ماهیت شیمیائی بر بدن انسان نیز اثر سوء دارند. بطوریکه امروزه خطر سرطان زائی تری هالومتان ناشی از مصرف کلر اثبات شده است.
کاربردهای نور فرابنفش
افراد کمی به طور دقیق درباره خواص و کاربرد نور فرابنفش می‌دانند و از ویژگی‌های مثبت آن استفاده می‌کنند. جایگاه نور طبیعی در زندگی انسان بر کسی پوشیده نیست، هرچندکه نورفرابنفش نیز کارکردهای زیادی دارد.
اگر بخواهیم کاربرد نور فرابنفش را بررسی کنیم و مهم‌ترین آن را نام ببریم، می‌توانیم از موارد زیر یاد کنیم:
ضدعفونی
مهم‌ترین کاربرد یو وی (UV) یا نور فرابنفش ضدعفونی کردن است. این نور در طول موج‌های 100 تا 280 قدرت گندزدایی بسیار بالایی دارد و می‌توان از آن در پاک کردن باکتری‌ها و میکروب‌ها استفاده کرد.
یکی از موارد ضدعفونی با کمک این نور ضدعفونی کردن آب‌هاست. با تاباندن نور فرابنفش در طول موج معین و مدت زمان مشخص، می‌توان آلودگی‌های موجود در آب را برطرف کرد.
علاوه بر ضدعفونی آب، دیگر کاربرد نور فرابنفش در ضدعفونی اتاق و محیط‌های بیمارستانی است که آلودگی‌های بیمارستانی و عفونی را به‌خوبی پاک می‌کنند.
ضدعفونی مواد خوراکی، وسایل پزشکی و تجهیزات صنعتی نیز از دیگر کاربردهای اشعه فرابنفش است. اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری در خصوص نورها و تاثیر آنها در فضای درمانی داشته باشید، مقاله سیستم روشنایی در بیمارستان‌ها می‌تواند راهنمای خوبی باشد.
کنترل حشرات
پرتو نور فرابنفش بهترین تله برای از بین بردن و کنترل حشرات ریز و کوچک است که خصوصاً در هنگام نبود نور پیدا می‌شوند.
درمان پوستی
درمان بسیاری از مشکلات پوستی مانند عفونت‌های پوستی، زخم بستر، جوان‌سازی پوست و … به کمک نور فرابنفش انجام می‌گیرد.
فیزیوتراپی
دیگر کاربرد نور فرابنفش در فیزیوتراپی مشخص می‌شود. بنابراین از این نور در فنون فیزیوتراپی برای درمان بیماران استفاده می‌شود.
نور سیاه
یکی از جذاب‌ترین کاربردهای اشعه یو وی (UV) استفاده از نور سیاه است. نور سیاه لامپ سیاهی است که با تابش امواج فرابنفشی که به‌سختی دیده می‌شوند، به‌عنوان یک ضد تقلب قوی برای اسناد و مدارک مهم به کار می‌رود. به زبان ساده، برای راستی‌آزمایی اسنادی مانند شناسنامه، گذرنامه، کارت‌های اعتباری و … از نور فرابنفش استفاده می‌کنند.
لامپ فلورسنت
لامپ فلورسنت محصولی است که به‌عنوان مهم‌ترین کاربرد نور فرابنفش معرفی می‌شود. در داخل این لامپ‌ها لایه‌ای فسفری همراه با جذب فرابنفش وجود دارد که آن را به نور مرئی تبدیل می‌کند.
منابع تولید فرابنفش
نور فرابنفش علاوه بر اینکه در نور خورشید وجود دارد، به‌صورت مصنوعی نیز تامین می‌شود. به همین دلیل، منابع مختلفی برای تولید نور فرابنفش به وجود آمده است.
بهترین منابع برای تولید این نور، موارد زیر هستند:
لامپ‌های درمانی
لامپ‌های فلورسنت
لامپ‌های نئون
لامپ لیزر
نور نامرئی
چراغ هالوژن
دستگاه برنز کردن پوست
کرم ضد آفتاب چیست ؟
«کرم ضدآفتاب» (Sunscreen) نوعی کرم است که از پوست در برابر پرتوهای UV-A و UV-B محافظت می‌کند. ترکیباتی که در ضدآفتاب‌ها استفاده می‌شوند عبارتند از:
ترکیبات آلی: دسته‌ای از ترکیبات که پرتوهای فرابنفش را جذب می‌کنند. مانند: آووبنزون
ترکیبات معدنی: باعث بازتابیده شدن پرتوهای فرابنفش می‌شوند. مانند: تیتانیم دی‌اکسید و اکسید روی
ذرات آلی: ترکیباتی هستند که بخش زیادی از نور فرابنفش را جذب می‌کنند و باقی‌مانده را بازتاب یا پراکنده می‌کنند. «بیسوکتریزول» (
؛ Bisoctrizole) نمونه‌ای از این دسته از ترکیبات است.
این محصولات با «فاکتور محافظتی آفتاب» (Sun Protection Factor ؛ SPF) دسته‌بندی می‌شوند که توان محصول مورد نظر را در حفاظت از پوست در برابر پرتوهای فرابنفش خورشید نشان می‌دهد. هرچه میزان این فاکتور عدد بالاتری باشد یعنی از پوست در برابر آفتاب سوختگی بیشتر محافظت می‌کنند.
تاثیر ضدآفتاب در دفع تابش خورشید
مراکز پژوهشی در زمینه پوست با استفاده از عکاسی ماوراء بنفش تأثیر UV-A روی پوست و بدن و تأثیرگذاری و خواص محافظتی محصولات پوستی و آرایشی را نشان می‌دهند. «فتوایجینگ» (Photoaging) یا پیری پوست ناشی از نور خورشید باعث چین و چروک و لکه‌های رنگی در لایه‌های زیرین پوست می‌شود.
* منبع: مجله بروکس/ فرادرس
