اشاره
در این مقاله به بیان برخی احکام عزاداری می پردازیم.
لباس عزاداری (چاپ نام های مبارک)
پرسش:
به تازگی روی پیراهن عزاداری، نام مبارک امامان معصوم(ع) و شعارهای دیگر چاپ میشود؛ دست زدن به آن نام ها در هنگام سینه زنی و...، بدون وضو، چه حکمی دارد؟
پاسخ مرجع تقلید:
امام خمینی(ره)، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله صافی گلپایگانی، آیت الله سبحانی، آیت الله بهجت و آیت الله مظاهری: کسی که وضو ندارد، بنا بر احتیاط واجب، حرام است که به نام مبارک امامان(ع) دست بزند.
آیت الله خامنه ای(حفظه الله)، آیت الله سیستانی، آیت الله تبریزی، آیت الله نوری، آیت الله وحید، آیت الله شبیری و آیت الله فاضل: احتیاط مستحب است که به نام مبارک امامان(ع)، بدون وضو، دست نزند.
یادآوری:
1. کودکان در این مورد تکلیفی ندارند و دست زدن به نام های مبارک، برای آن ها اشکال ندارد.
2. دست زدن به شعارهایی که نام مبارک در آن ها وجود ندارد (مانند هیهات من الذله) اشکال ندارد.
3. دست زدن به نام هایی غیر از نام امامان معصوم(ع) (همچون: یا اباالفضل، یا علی اکبر و یا علی اصغر) اشکال ندارد.
4. دست زدن به کلمه «الله»، بدون وضو، جایز نیست، هر چند جزئی از نام دیگر باشد؛ مانند یا اباعبدالله.[1]
ذکر شور
پرسش:
آیا گفتن نام اهل بیت(ع) به صورت تند و پشت سر هم، در موقع شور سینه زنی - که معمولاً نام به صورت ناقص گفته میشود - جایز است؟
پاسخ مرجع تقلید:
همه مرجع های تقلید (به جز آیت الله مکارم شیرازی): به خودی خود اشکال ندارد، اما نباید به گونهای باشد که در عرف، بی احترامی به شمار برود؛ تشخیص موضوع به عهدۀ مکلّف است.
آیت الله مکارم شیرازی: از این گونه تکرار نام امام پرهیز کنند.[2]
هو کشیدن
پرسش: در برخی از هیأت ها، وقتی که نام مبارک حضرت علی(ع) را می شنوند، «هو» می کشند و برای نمونه، «هو یا علی» می گویند؛ آیا اشکالی در این کار وجود دارد؟
پاسخ مرجع تقلید:
مؤمنان باید از واژه ها یا جمله هایی که از شعائر گروه های منحرف (مانند اهل تصوّف) است و موجب ترویج اندیشه های آنان می شود، پرهیز کنند.[3]
یادآوری:
هو کشیدن و گفتن «هو یا علی» و «هو علی»، نوعی تشبه به صوفیه است.
هَروَله کردن در عزاداری
پرسش:
بالا و پایین پریدن در هنگام سینه زنی (هروله کردن)، چه حکمی دارد؟
پاسخ مرجع تقلید:
همه مرجع های تقلید (به جز آیت الله مکارم شیرازی): اگر موجب وهن مذهب و مراسم عزاداری معصومان(ع) نباشد، به خودی خود اشکال ندارد.
آیت الله مکارم شیرازی: از این گونه کارها پرهیز شود.[4]
برهنه شدن در عزاداری
پرسش:
برهنه شدن در سینه زنی، وقتی که نامحرم نباشد، اشکال دارد؟
پاسخ مرجع تقلید:
همه مرجع های تقلید (به جز آیت الله خامنه ای(حفظه الله) و آیت الله مکارم شیرازی): خیر، اشکال ندارد، مگر این که موجب مفسده شود.
آیت الله خامنه ای(حفظه الله): شایسته است که عزاداری به شیوه مرسوم و سنتی - که با لباس انجام می گرفته - برگزار شود.
آیت الله مکارم شیرازی: بنا بر احتیاط واجب، باید ترک شود، ولی باز گذاشتن کمی از جلوی سینه برای سینه زدن مانعی ندارد.[5]
دسته های عزاداری و ایستگاه صلواتی
پرسش:
بر پا کردن ایستگاه صلواتی و راه اندازی دسته های عزاداری در کوچه و خیابان که در برخی از موردها، باعث ترافیک و سر و صدا می شود، چه حکمی دارد؟
پاسخ مرجع تقلید:
بر پا کردن ایستگاه صلواتی و راه انداختن دسته های عزاداری برای سیدالشهدا(ع) اشکالی ندارد و امر بسیار پسندیده و مطلوبی است، ولی واجب است که برگزارکنندگان، تا جای ممکن، از ایجاد مزاحمت برای دیگران بپرهیزند و این مراسم را به شیوه ای برگزار کنند که موجب زحمت عابران و همسایگان نشود.[6]
موسیقی در عزاداری
پرسش:
آیا نواختن شیپور، نی و فلوت در تعزیه اشکال دارد؟
پاسخ مرجع تقلید:
همه مرجع های تقلید (به جز آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله بهجت): اگر به صورتی نواخته شود که با مجلس لهو و گناه تناسب نداشته نباشد، اشکال ندارد.
آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله بهجت: آری، در هر حال اشکال دارد.[7]
صدای گریه بانوان
پرسش:
در مجلس عزا، برخی از خواهران، با صدای بلند گریه می کنند یا ناله می زنند، و صدای آن ها به نامحرم می رسد؛ آیا این کار جایز است؟
پاسخ مرجع تقلید:
در صورتی که مفسده ای نداشته باشد، اشکال ندارد.[8]
مداحی بانوان
پرسش:
در برخی از موردها، مرثیه خوانی یا مداحی زنان در مجلس خودشان، به گونه ای است که صدای آنان با بلندگو به گوش مردان رهگذر می رسد؛ حکم این گونه روضه خوانی ها چیست؟
پاسخ مرجع تقلید:
همه مرجع های تقلید (به جز آیت الله مکارم شیرازی): اگر باعث تهییج نامحرم و یا مفسده دیگری گردد، جایز نیست.
آیت الله مکارم شیرازی: جایز نیست؛ در این مورد، صدای خود را آهسته تر کند یا بدون تکیه به صوت (بدون بلندگو) بخواند.[9]
یادآوری:
صرف احتمال شنیدن نامحرم، کافی نیست؛ مگر این که احتمال یادشده، قابل توجه باشد.
یادآوری اشتباه واعظان و مداحان
پرسش:
اگر واعظ یا مداحی، آیه، حدیث یا مطلب مربوط به مصیبت اهل بیت(ع) را اشتباه خواند، آیا گفتن به او به شکل امر به معروف لازم است؟
پاسخ مرجع تقلید:
بله، بر حسب وظیفۀ شرعی باید در قالب نهی از منکر به خود گوینده تذکر دهید.[10]
یادآوری:
خواندن روضۀ بی اساس جایز نیست و لازم است که از مرثیه سرایانی استفاده شود که مطلب های درست و واقعی را بیان می کنند. البته نقل مطلب، بدون این که به روایتی مستند باشد یا در تاریخ ثبت شده باشد، اعتبار شرعی ندارد؛ مگر آن که نقل آن در قالب بیان حال، به حسب برداشت گوینده باشد، و علم به خلاف بودن آن، وجود نداشته باشد.
نذر (جابه جایی نذر روز عاشورا)
پرسش:
کسی که نذر کرده که در روز عاشورا، به مردم هَلِیم بدهد، آیا می تواند به جای آن، خوراکی دیگری بدهد؟
پاسخ مرجع تقلید:
اگر نذر برطبق صیغه معتبر شرعی بوده، باید به همان صورتی که نذر کرده، عمل کند، و اگر صیغه نداشته، اختیار با او است.[11]
اضافه های نذری
پرسش:
اضافه های نذرهای نقدی و جنسی (نذر شده برای روز عاشورای حسینی یا دیگر روزها)، مانند روغن، گوشت و... - که در برخی از موردها، فاسد شدنی است - چه حکمی دارد؟
پاسخ مرجع تقلید:
می توانید آن را بفروشید و پول آن را در مجلس عزاداری آینده، مصرف کنید.[12]
گهواره حضرت علی اصغر(ع)
پرسش:
از پول های ریخته شده در گهواره حضرت علی اصغر(ع) یا سنجاق شده به عَلَم، در چه کارهایی می توان استفاده کرد؟ آیا می توان از آن ها در کارهای مربوط به مسجد استفاده کرد؟
پاسخ مرجع تقلید:
باید در همان موردی که نذر کننده یا هدیه کننده نیت کرده (مانند برگزاری مجلس روضه خوانی برای آن حضرت) استفاده شود.[13]
یادآوری:
در صورتی که نمی دانند که نیت او چه بوده، می توانند برای دیگر موردهای مربوط به عزاداری امام حسین(ع) استفاده کنند.
ناتوانی در أدای نذر
پرسش:
فردی نذر کرده که هر ساله مبلغ معینی به هیئت عزاداران کمک کند، ولی به دلیل شرایط بد اقتصادی، توان انجام آن نذر و پرداخت مبلغ را ندارد، تکلیف او چیست؟
پاسخ مرجع تقلید:
اگر شخصی توانایی انجام نذر را ندارد، در این صورت، تا جایی که توانایی دارد، به آن عمل کند، و اگر هیچ توانایی برای انجام آن نباشد، نذر از او ساقط میشود.[14]
عقیقه
پرسش: آیا می توان از گوشت عقیقه در پذیرایی مراسم عزای امام حسین(ع) استفاده کرد؟
پاسخ مرجع تقلید:
اشکالی ندارد و در کل، گوشت عقیقه باید برای صدقه یا احسان به مؤمنان مصرف شود.[15]
اصلاح سر و صورت
پرسش:
آیا در ماه محرم، کارهایی مانند بند انداختن، رنگ کردن موها و آرایش زن، اشکال دارد؟
پاسخ مرجع تقلید:
اصلاح برای زنان و آرایش برای همسر، اگر با گناه یا هتک حرمت روزهای عزاداری همراه نباشد، اشکال ندارد؛ اما سزاوار است که در شب ها و روزهای شهادت، پرهیز شود.[16]
زناشویی
پرسش:
آیا انجام کارهای زناشویی در ماه محرم (از اول تا سیزدهم محرم)، در ماه صفر (از شب اربعین تا روز آخر ماه صفر) یا در دیگر روزهای مربوط به شهادت اهل بیت(ع) اشکال دارد؟
پاسخ مرجع تقلید:
اشکال ندارد؛ اما سزاوار است که در شب و روز شهادت، پرهیز شود.[17]
روزه گرفتن
پرسش:
روزه گرفتن در روز تاسوعا و عاشورا چه حکمی دارد؟
پاسخ مرجع تقلید:
روزه گرفتن در روز عاشورا مکروه است و روزه گرفتن در روز تاسوعا مستحب است.[18]
خودنمایی و ریا در مداحی
پرسش:
اگر مداح برای پرشور کردن مجلس روضه، گریه کند یا حالت گریه به خود بگیرد، آیا این کار ریا به شمار می رود؟
پاسخ مرجع تقلید:
صرف آن، ریا به شمار نمی رود و باید دقت داشت که ریا در هر عبادتی حرام است، ولی تظاهر به عزاداری امام حسین(ع) و تعظیم شعائر دین به قصد قربت، جایز، بلکه مستحب است؛ مانند این که دادن صدقه به صورت آشکار، با نیت قربة الی الله، برای تشویق دیگران، همان طور که در قرآن آمده، مستحب است.[19]
پی نوشت ها:
[1] توضیح المسائل محشی (2 جلد)، امام خمینی(ره)، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ هشتم، 1424ق، ج1، ص236، م319؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله) (khamenei. ir)، بخش احکام شرعی.
[2] پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(حفظه الله) (khamenei.ir)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem.ir)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (sistani.org)، بخش احکام شرعی.
[3] احکام نموداری عزاداری (آیت الله العظمی مکارم شیرازی)؛ دفتر مراجع.
[4] پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(حفظه الله) (khamenei.ir)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (saafi.com)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (sistani. org)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem.ir)، بخش احکام شرعی.
[5] استفتائات، امام خمینی (ره)، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ پنجم، 1422ق، ج3 (سؤالات متفرقه)، ص584، س46؛ جامع المسائل، فاضل لنکرانی، انتشارات امیر قلم، قم، چاپ یازدهم، ج1، ص579، س2163 و 2165؛ استفتائات، بهجت، انتشارات دفتر حضرت آیت الله العظمی بهجت، قم، چاپ اول، 1428ق، ج 4، ص540، س6387؛ استفتائات، میرزا جواد تبریزی، انتشارات سرور، قم، چاپ سوم، 1385ش، ج 1، ص455، س2004؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(حفظه الله) (khamenei. ir)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem.ir)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (sistani.org)، بخش احکام شرعی.
[6] اجوبة الاستفتائات، آیت الله خامنه ای(حفظه الله)، انتشارات انقلاب اسلامی، تهران، چاپ ششم، 1396ش، ص319، س1447 و 1448؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (saafi.com)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem.ir)، بخش احکام شرعی.
[7] استفتائات، امام خمینی(ره)، ج2 (مکاسب محرمه)، ص18، س45؛ اجوبة الاستفتائات، آیت الله خامنه ای(حفظه الله)، ص215، س1162؛ جامع المسائل، فاضل لنکرانی، ج1، ص583، س2175؛ استفتائات، مکارم شیرازی، انتشارات مدرسه علی بن ابیطالب، قم، چاپ هفتم، 1390ش، ج1، ص152، س516 و 521؛ استفتائات، نوری همدانی، انتشارات مؤسسه مهدی موعود، چاپ پنجم، 1388 ش، ج2، ص171، س571؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (sistani.org)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (saafi.com)، بخش احکام شرعی.
[8] پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(حفظه الله) (khamenei.ir)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (saafi.com)، بخش احکام شرعی.
[9] جامع المسائل، فاضل لنکرانی، ج1، ص584، س2183؛ جامع الاحکام، صافی گلپایگانی، انتشارات حرم حضرت معصومه، قم، چاپ دوم، 1378ش، ج2، ص163، س1681؛ اجوبه، خامنه ای، ص212، س1146؛ استفتائات، نوری همدانی، ج2، ص164، س545؛ استفتائات، امام خمینی(ره)، ج3، ص272، س57 و ص274، س65؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (sistani.org)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem.ir)، بخش احکام شرعی.
[10] اجوبة الاستفتائات، آیت الله خامنه ای(حفظه الله)، ص273، س1446؛ استفتائات، مکارم شیرازی، ج1، ص166، س580؛ استفتائات، میرزاجواد تبریزی، ج 2، ص516، س2104؛ جامع المسائل، فاضل لنکرانی، ج 1، ص583، س2179؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (saafi.com)، بخش احکام شرعی.
[11] استفتائات، امام(ره)، ج2 (نذر)، ص464، س20 و ص466، س26؛ استفتائات، مکارم شیرازی، ج2، ص425، س1255 و ج1، ص293، س1013؛ جامع المسائل، فاضل لنکرانی، ج1، ص346، س1326؛ استفتائات، نوری همدانی، ج2، ص217، س725؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(حفظه الله) (khamenei.ir)، بخش احکام شرعی.
[12] رساله آموزشی، آیت الله خامنه ای(حفظه الله)، انتشارات انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، 1392، ج2، ص344؛ استفتائات، نوری همدانی، ج1، ص221، س744 و ص225، س754؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem. ir)، بخش احکام شرعی.
[13] پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله) (khamenei.ir)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem.ir)، بخش احکام شرعی.
[14] تحریر الوسیله، امام خمینی(ره)، انتشارات پیام، تهران، چاپ پنجم، 1365ش، ج 2، ص118، م5 و ص123، م24؛ رساله آموزشی، آیت الله خامنه ای(حفظه الله)، ج2، ص272، درس 66؛ جامع الاحکام، صافی، ج 1، ص220، س789؛ استفتائات، بهجت، ج 4، ص289، س5588؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem.ir)، بخش احکام شرعی.
[15] استفتائات، بهجت، ج 4، ص571، س6518؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem. ir)، بخش احکام شرعی.
[16] اجوبة الاستفتائات، آیت الله خامنه ای(حفظه الله)، احکام عزاداری (آرایش در ایام عزاداری)؛ استفتائات، بهجت، ج 4، ص546، س6416؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(حفظه الله) (khamenei.ir)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem.ir)، بخش احکام شرعی.
[17] پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(حفظه الله) (khamenei.ir)، بخش احکام شرعی؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem.ir)، بخش احکام شرعی.
[18] العروة الوثقی، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی، انتشارات مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم، 1409ق، ج2 (اقسام الصوم)، ص242؛ توضیح المسائل محشی، امام خمینی(ره)، ص967، م1747؛ پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(حفظه الله) (khamenei.ir)، بخش احکام شرعی.
[19] پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (makarem.ir)، بخش احکام شرعی.
