حیدری در این گفت‌وگو گفت که «آمریکا سیاست پنهان و آشکاری در قبال ایران دارد و با واسطه و بی‌واسطه پیغام‌هایی را برای ایران ارسال می‌کند». او با اشاره به بهبود روابط میان ایران و عربستان عنوان می‌کند که یکی از حاشیه‌های برجام، این کشور بود که اکنون حذف شده است. حیدری همچنین با اشاره به موضع‌گیری اخیر روسیه در خصوص جزایر ایرانی خلیج فارس، اظهار کرد که با این موضع‌گیری ماهیت پنهان این کشور برای ما مشخص شد و شاید یکی از حاشیه‌های پنهان برجام روسیه باشد. حیدری همچنین از روان شدن روند آزادسازی پول‌های بلوکه شده در عراق و کره‌جنوبی خبر داد. او همچنین با بیان اینکه دولت در کنترل مباحث اقتصادی ضعیف است، تصریح کرد که عموما پایه پدیده‌های امنیتی، مسائل اجتماعی است. حیدری در ادامه گفت که دولت باید برنامه‌ریزی دقیق، درست و متناسب با واقعیت‌های جامعه داشته باشد. متن زیر حاصل گفت‌وگوی یک ساعته نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با روزنامه «دنیای‌اقتصاد» است.
وضعیت مذاکرات برجامی
نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» به وضعیت مذاکرات برجامی اشاره کرد و گفت: اطلاعات ما بیش از گفته‌های وزارت خارجه نیست و وزارت خارجه مدعی است که کماکان ما در حال مذاکره در برجام هستیم و در این میان 2 تا 3 کشور همچون عمان پادرمیانی می‌کنند که برجام به نتیجه برسد. از سال 2015 به بعد که برجام در حال مذاکره و بحث است یکی از پایه‌های آن میان آژانس و سازمان انرژی اتمی بود. در این راستا قرار شد ایران در مورد برنامه هسته‌ای شفاف‌سازی کند و برجام به نتیجه برسد، اما حاشیه‌های برجام اجازه این را نداد. شهریار حیدری ادامه داد: یکی از حاشیه‌های برجام آمریکا بود، حاشیه دوم رژیم صهیونیستی و حاشیه سوم عربستان و چند کشور عربی بودند.
نهایتا برجام در دولت آقای روحانی تاحدودی پیش رفت و اواخر دولت قبل آقای ظریف اعلام کرد که تمام مواردی که در برجام مطرح شده، توافق شده است و مذاکره برد-بردی اتفاق افتاد که به نفع جمهوری اسلامی است. در ایام انتخابات ریاست‌جمهوری این مذاکرات متوقف شد و تا سه ماه بعد از شروع به کار دولت جدید بازهم تاحدودی مذاکرات به نسبت خوب پیش می‌رفت اما یک‌سال است که مذاکرات ضعیف شده و دو طرف تلاش می‌کنند مذاکرات را از سر بگیرند. نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تاکید کرد: فصل جدیدی در مذاکره آینده برجام آغاز شده و عربستان به عنوان یکی از حاشیه‌های برجام، حذف شده است.
بنابراین اگر مذاکره‌ای در آینده آغاز شود با میزبانی کشور ثالثی مانند عمان خواهد بود و شاید مذاکرات به نتیجه‌ای برسد. حیدری با اشاره به تناقض‌های سیاست آمریکا گفت: واقعیت این است که سیاست‌های اعلانی با سیاست‌های پنهانی آمریکا تناقض دارد. از طرفی آمریکا پیام‌های مستقیم و غیرمستقیم برای از سرگیری مذاکره به دستگاه دیپلماسی می‌دهد. در این راستا کشورهای اروپایی، چین و روسیه نیز در جریان هستند و عمان و قطر نیز برای مذاکره میانجی‌گری می‌کنند. قطع به یقین بخشی از بدنه سیاسی دولت آمریکا و گروه‌های مختلف سیاسی نسبت به برجام موضع متفاوتی دارند. یک جریانی موافق برجام است و یک جریانی مخالف؛ از این نظر با توجه به شرایط انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا تناقض در صحبت‌های آمریکایی‌ها طبیعی است.
او تصریح کرد: در مذاکرات برجام برخی از کشورهای اروپایی حضور دارند که دنباله‌رو آمریکا هستند و مستقیما نمی‌توانند تصمیم بگیرند. بنابراین اول و آخر برجام، به آمریکا بستگی دارد. کشورهای اروپایی که در برجام حضور دارند اثر چندانی در برجام ندارند. دو سال بعد از اینکه ترامپ از برجام خارج شد آنها جلسات مختلفی داشتند. آمریکا هم غیرمستقیم حضور داشت، اما هیچ نتیجه‌ای نگرفتند چون استقلالی در برجام ندارند. این نماینده مجلس افزود: بنابراین اگر برجام بخواهد شکل بگیرد به رفتار آمریکا در برجام بستگی دارد.
روسیه؛ حاشیه پنهان برجام؟
حیدری در ادامه با اشاره به مواضع اخیر روسیه درخصوص جزایر ایرانی خلیج‌فارس تاکید کرد: چنین موضع‌گیری ماهیت پنهان این کشور را برای ما مشخص کرد و شاید یکی از حاشیه‌های پنهان برجام روسیه باشد. به هر حال برجام در حال شکل‌گیری و مذاکره است و چه برجام به نتیجه مثبت برسد چه منفی؛ در آینده نزدیک جلساتی در این میان برگزار خواهد شد. این موضوع را بر اساس تحلیلی که از گفته‌های وزیر امور خارجه دارم، می‌گویم. حیدری در پاسخ به این پرسش که آیا وزیر امور خارجه در خصوص توافق موقت موضوعی را به کمیسیون امنیت ملی اعلام کرده است، گفت: بر اساس گفته آقای امیرعبداللهیان و آقای باقری ایران هیچ توافق موقتی نداشته و به دنبال ادامه مذاکرات گذشته هستیم.
او در خصوص برخی اخبار مبنی بر کاهش غنی‌سازی 60 درصدی، اظهار کرد: کمیسیون امنیت ملی مسوول پیگیری و بررسی قانون اقدام راهبردی است. بر اساس این قانون شرح وظایف آژانس انرژی اتمی مشخص است و تاکنون سازمان انرژی اتمی طبق قانون اقدام راهبردی برنامه‌هایش را پیش برده است. در خصوص غنی‌سازی 60 درصدی هیچ توقفی ایجاد نشده است. همکاری با آژانس بیشتر شده، اما توقفی در غنی‌سازی ایجاد نشده است.نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در پاسخ به اینکه آیا همکاری بیشتری با آژانس برای آزادسازی پول‌های بلوکه شده است، تاکید کرد: برای همکاری بیشتر سازمان انرژی اتمی با آژانس دوربین‌ها نصب شده است، اما این موضوع با آزادسازی پول‌های بلوکه شده ارتباطی ندارد البته ممکن است بر هم اثر داشته باشد.
دوربین‌ها بعد از خروج ترامپ از برجام از مدار خارج شدند و ما نیز بازدید کردیم و این موضوع را دیدیم. در جریان سفر اخیر مدیرکل آژانس توافق شد که دوربین‌ها نصب شود، اما هیچ‌گونه اطلاعاتی به طرف غربی یا آژانس داده نمی‌شود مگر آنکه توافق برجام احیا شود. در صورت به نتیجه رسیدن برجام حافظه دوربین‌ها در اختیار آنها قرار می‌گیرد. اما اگر توافق برجام به نتیجه نرسد هیچ‌گونه اطلاعاتی به آژانس داده نمی‌شود و صرفا دوربین‌ها تنها ضبط می‌کنند و حافظه دوربین‌ها در اختیار جمهوری اسلامی است و هیچ لینکی به آژانس ندارد.
آخرین وضعیت پول‌های بلوکه شده
حیدری با اشاره به امید ایجاد شده برای آزادسازی پول‌های بلوکه شده، گفت: توافقاتی میان ایران و عراق و ایران و کره‌جنوبی انجام شده است، عمان هم واسطه میان ایران و کره‌جنوبی است و پول‌های بلوکه شده به هر شکلی در حال آزاد شدن است. در خصوص پول‌های بلوکه شده ایران در عراق هم به صورت مستقیم توافقاتی انجام شده است که بتوانیم نزدیک به 8 میلیارد دلار پول بلوکه شده‌ای را که در عراق داریم، آزاد کنیم. روند آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران در عراق و کره جنوبی روان شده است.
او در خصوص مذاکره پیرامون تبادل زندانیان و آزادسازی پول‌های بلوکه شده، یادآور شد: بحث تبادل زندانیان هیچ ارتباطی نه با آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده دارد و نه برجام. تبادل زندانیان یک موضوع متعارف در عرف بین‌المللی در میان همه کشورها است و اقدام جمهوری اسلامی هم در همین چارچوب است. این نماینده مجلس در مورد اینکه مذاکرات میان ایران و آمریکا پیرامون تبادل زندانیان در چه مرحله‌ای است، گفت: وزارت خارجه اعلام کرد که در حال رایزنی در خصوص تبادل زندانیان هستیم و امور را به خوبی پیش می‌بریم، اما در خصوص اینکه مذاکرات به کجا رسیده فعلا بی‌اطلاع هستم.
وی با اشاره به ذخایر غنی‌سازی که عمده آن 60درصد است، ادامه داد: در حال حاضر برنامه‌های سازمان انرژی اتمی در راستای طرح اقدام راهبردی مجلس است. با آژانس در خصوص میزان ذخایر غنی‌سازی همکاری کردیم که برجام به نتیجه برسد زمانی‌که برجام به نتیجه نرسید، سازمان انرژی اتمی با آژانس همکاری داشت و طرح اقدام راهبردی به همین خاطر در مجلس شکل گرفت و برنامه‌هایی که سازمان انرژی اتمی دارد، در راستای قانون اقدام راهبردی است نه در راستای برنامه‌های آژانس یا برجام. سازمان انرژی اتمی تنها به آژانس اطلاع می‌دهد که ما غنی‌سازی 60درصدی داریم و ذخیره هم به همین میزان افزایش پیدا می‌کند.
هر چه غنی‌سازی بیشتر شود از نظر حجم کمتر است، اما خروجی بهتری دارد. جمهوری اسلامی در حال حاضر تکنولوژی غنی‌سازی بیش از 60 درصد را هم دارد، اما متناسب با نیاز جامعه اقدام می‌کند و اگر ضرورت داشته باشد می‌تواند بیش از 60 درصد هم غنی‌سازی را انجام دهد. نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، در خصوص اینکه آیا ایران در شرایط فعلی و با توجه به ذخایر غنی‌سازی 60 درصدی ریسک بازگشت به برجام را می‌پذیرد، خاطرنشان کرد: اگر برجام توافق شود، ایران به برجام بر می‌گردد، اما در سند 33 صفحه‌ای که در انتهای دولت آقای روحانی و ابتدای دولت آقای رئیسی توافق شد، تفاوتی با گذشته دارد و ذخیره در داخل کشور می‌ماند و قابل انتقال به روسیه یا کشور ثالث نیست. تنها زیرنظر آژانس ذخیره انجام می‌شود و آژانس هم می‌تواند نظارت کند. تفاوت این توافق با توافق گذشته در همین موضوع است.
حیدری با اشاره به کشورهایی که نقش میانجی را بازی می‌کنند، گفت: کشورهایی که در حال حاضر در منطقه نقش مثبت و موثر در میانجی‌گری دارند؛ عراق، عمان و قطر هستند. در آینده ممکن است کشور دیگری هم بتواند این نقش را ایفا کند، اما در حال حاضر این سه کشور نقش میانجی را دارند. او تاکید کرد: آقای امیرعبداللهیان در خصوص پیشرفت مذاکرات برجام اعلام کردند که آمریکا تقاضا کرده مستقیما و بدون دخالت کشورهای دیگر وارد مذاکره با ایران شود. اما ایران این موضوع را رد کرده است. چون با توجه به اتفاقات گذشته نسبت به این کشور بی‌اعتماد است و حاضر نیست در خصوص برجام جلساتی را به صورت مستقیم با آمریکا برگزار کند. ولی ایران در عین حال اعلام کرده که اگر برجام شکل بگیرد، در آن صورت می‌توانیم فصل جدیدی در روابط با کشورهای برجامی داشته باشیم.
صرفا در برجام ما می‌توانیم با آمریکا مذاکره کنیم اما شرایط اجازه مذاکره مستقیم با آمریکا را نمی‌دهد. این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: در گذشته دیدارهایی با وزرای خارجه در حاشیه برجام میان ایران و آمریکا وجود داشت، اما با خروج آمریکا از برجام دیدار در حد کارشناسان متداول شد. محور تحریم آمریکا است و تمام کشورها از جمله اروپا، چین و روسیه در تحریم از آمریکا تبعیت می‌کنند. اگر برجام به نتیجه برسد و آمریکا تمایل داشته باشد رابطه خصمانه را جبران کند جمهوری اسلامی بعد از برجام، ترسی از مذاکره با آمریکا ندارد. اما تا زمانی‌که برجام به نتیجه نرسد هرگونه مذاکره مستقیم با آمریکا منتفی است.
آمادگی آمریکا برای بازگشت به برجام
حیدری افزود: آمریکا چون در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری است، سیاست‌های پنهان و آشکارش با هم متفاوت است. سیاست پنهان آمریکا ارسال پیام با واسطه و بی‌واسطه به سمت جمهوری اسلامی است که برای مذاکره در برجام آماده است منتها به صورت مستقیم، اما در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سیاست‌های خارجی دو جریان با هم اختلاف سیاسی و استراتژیک دارند. بر اساس سیاست پنهان آمریکا، این کشور تمایل دارد در مذاکرات برجام حضور داشته باشد؛ منتها برجامی که حداکثر امتیاز را برای آنها داشته باشد.
او در خصوص امتیازات درخواستی آمریکا از ایران، گفت: آمریکا می‌خواهد سازمان انرژی اتمی را محدود کند و برنامه هسته‌ای ما محدودتر شود و در عین حال بخشی از تحریم‌ها باقی بماند. اما جمهوری اسلامی زیر بار هیچ کدام از این پیشنهادها نرفته و اعتقاد دارد که برجام با حضور همه کشورها برگزار شود. آمریکا در برجام حضور فعال دارد اما به صورت غیرمستقیم. نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، تاکید کرد: اگر مذاکرات جدیدی شکل بگیرد و ما شرایط آمریکا را بپذیریم؛ برجام به نتیجه می‌رسد منتها به ضرر ما است. آمریکا دو سیاست و رویکرد در قبال ایران دارد. از یکسو تمایل دارد که با ایران مذاکره مستقیم کند و کشورهای دیگر را کنار بگذارد. اما ایران این موضوع را نمی‌پذیرد. دلایل ایران هم مشخص است و معقول و منطقی است. اگر تمام کشورها را در برجام کنار بگذاریم و آمریکا را وارد مذاکره کنیم و به توافق نرسیم، سایر کشورها اعتماد نمی‌کنند و به برجام برنمی‌گردند.
بنابراین در این شرایط اگر توافق نشود جمهوری اسلامی در میدان بازنده است، پس جمهوری‌اسلامی ترجیح می‌دهد تا زمانی‌که برجام به نتیجه می‌رسد و تحریم‌ها لغو می‌شود با آمریکا در قالب برجام مذاکره کند. حیدری تصریح کرد: دولت گذشته نپذیرفت که امتیازی به آمریکایی‌ها و طرف برجامی بدهد و دولت سیزدهم هم زیر بار نمی‌رود. اعتقاد جمهوری اسلامی در دولت قبل و دولت آقای رئیسی در مذاکرات برجام برد-برد است، اما آمریکا به دنبال برد-باخت است. جمهوری اسلامی پیشنهاد بینابینی دارد؛ از یکسو به دنبال رفع تحریم‌ها است و از سوی دیگر نظارت مستقیم و بیشتر آژانس به لحاظ فنی را می‌پذیرد.
در حال حاضر سایر کشورهای عضو برجام برای مذاکره فشار می‌آورند و اگرچه آمریکا محور و اصل مذاکرات برجام است، اما طی چند سال اخیر سایر کشورها هم طرف مذاکره بودند و تمایل دارند که ماحصل مذاکرات را ببینند. او گفت: در سفر وزیر خارجه عمان و مشاور نخست‌وزیر قطر؛ توسعه تبادل، رویکردهای جدید منطقه‌ای در خلیج فارس، رفع سوءتفاهمات و کدورت‌های میان ایران و عربستان مطرح شد. همچنین قطر و عمان برای میزبانی مذاکرات برجام اعلام آمادگی کردند. این نماینده مجلس یادآور شد: برجام تعطیل نشده و کشورها در حال مذاکره هستند و نتیجه مذاکرات قرار است منجر به نشست شود و ما منتظر آن هستیم.
حیدری در بخش دیگری از این گفت‌وگو به پیامدهای زیر خط فقر قرار گرفتن 28 میلیون نفر اشاره و تصریح کرد: دولت در کنترل مباحث اقتصادی ضعیف است و عموما پایه پدیده‌های امنیتی، مسائل اجتماعی است. هر پدیده‌ای که در حوزه اجتماعی کنترل نشود، در حوزه سیاسی می‌آید و اگر در حوزه سیاسی کنترل نشود، امنیتی می‌شود. یعنی دو مولفه اساسی اجتماعی و سیاسی، زیر‌مجموعه مولفه امنیتی است و اعتقاد دارم دولت در حوزه اول و حل مسائل اجتماعی ضعیف است، بنابراین مسائل اجتماعی به مسائل سیاسی تبدیل شده‌اند و بعضی از این موارد امنیتی شده و به ناهنجاری‌ها تبدیل شده‌اند.
او ادامه داد: برای مثال در حوزه کشاورزی که پایه و رکن تولید و اقتصاد کشور است، کشاورزان انگیزه‌ای برای کار ندارند، چون دولت هیچ‌گونه برنامه‌ای برای کشاورزی ندارد. اگر دولت در زمان مشخص پول کشاورزان را ندهد کشاورز توان خرید مواد اولیه برای کاشت محصول را ندارد. در سال جاری دولت هنوز بخش عمده‌ای از طلب کشاورزان را پرداخت نکرده است. اصناف هم به همین شکل است، همچنین شاهد تجمعات کارگری به صورت کوچک و بزرگ هستیم. دلیل این است که دولت در حوزه اجتماعی کنترل لازم را ندارد و در حوزه سیاسی نیز ضعیف عمل کرده است، بنابراین این موارد به موضوعات امنیتی تبدیل می‌شوند.
نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی با اشاره به بحث عفاف و حجاب، تاکید کرد: اگر جوان ایرانی مشغول کار باشد و مشکل اقتصادی و معیشتی نداشته باشد به هیچ‌وجه وارد خیابان نمی‌شود. این موارد باید ریشه‌ای حل شوند و با برخوردهای خشن در جامعه کاری نمی‌توان انجام داد. دولت باید برنامه‌ریزی دقیق، درست و متناسب با واقعیت‌های جامعه داشته باشد.
حیدری در خصوص اینکه آیا در حال حاضر امکان تبدیل شدن مسائل اجتماعی به چالش وجود دارد،گفت: هر بحرانی ریشه دارد و ریشه تمامی مشکلاتی که ما می‌بینیم ابتدا در حوزه اجتماعی، بعد سیاسی و بعد امنیتی است، بنابراین دولت باید مسائل را به‌صورت واقع‌بینانه بررسی کند و به‌صورت واقعی برنامه داشته باشد. اینکه نیروی انتظامی درگیر شود، نه حق نیروی انتظامی است و نه مردم که در مقابل همدیگر قرار بگیرند. نیروی انتظامی مسوول حفظ نظم و امنیت جامعه است و مسوول حجاب، دولت است. 24 نهاد در جمهوری اسلامی بودجه فرهنگی می‌گیرند و هزاران میلیارد تومان بودجه فرهنگی میان دستگاه‌ها توزیع می‌کنیم و خروجی آن شده اینکه نیروی انتظامی در مقابل مردم برای حل مشکل بی‌حجابی قرار بگیرد.
این موضوع نشان‌دهنده ناکارآمدی نهادهای فرهنگی است و باید تجدید‌نظر در کارکرد، عملکرد و رفتار نهادهای فرهنگی داشته باشیم. اگر نهادهای فرهنگی ناکارآمد هستند، بودجه آنها به بخش اشتغال تزریق شود تا جوانان مشغول کار شوند. او ادامه داد: البته به نظر نمی‌رسد بحران‌ها بیشتر شود چون مردم معتقدند با بحران مشکل حل نمی‌شود و تنها خسار‌ت وارد می‌شود. در جریان حوادث امنیتی سال گذشته هنوز نتوانستند بخشی از خسارت‌هایی که وارد شد را ترمیم کنند. از این جهت معتقدم با بحران‌آفرینی و درگیری و تنش هیچ مشکلی حل نمی‌شود، بلکه مشکلات بیشتر می‌شود و لطمه آن را مردم و جوانان می‌خورند. بودجه‌ای که صرف جبران خسارت‌های امنیتی شد، می‌توانست صرف مسائل اجتماعی و معیشتی و اشتغال شود.
عکس: صبا طاهریان
