به قلم : دکتر مریم جوادی ؛ متخصص تغذیه
مهرناز بدری نوده - دانشجوی پزشکی
تحریریه زندگی آنلاین : سنین کودکی از مهم‌ترین و پر ارزش‌ترین دوران زندگی هر فرد و خواب یکی از نیازهای اولیه، اساسی و فیزیولوژیک انسان است. خواب فعالیتی است منظم و برگشت‌پذیر که از دو حالت فیزیولوژیک تشکیل شده است: خواب حرکت غیر سریع چشم NREM و خواب حرکت سریع چشم REM. در خواب NREM اکثر کارکردهای فیزیولوژیک نسبت به حالت بیداری به میزان چشمگیری کاهش می‌یابد، ولی در خواب REM فعالیت مغزی و فیزیولوژیک در سطح بالایی است و شبیه حالت بیداری می‌باشد.
خواب و سلامتی
اثر و نقش خواب در سلامت انسان در سنین مختلف متفاوت است، در ماه‌ها و سال‌های اولیه زندگی نقش اساسی در متابولیسم، ترشح هورمون‌ها، رشد و نمو به خصوص تکامل ساختار نورولوژیک انسان دارد و خواب سهم بزرگی از زندگی روزانه کودکان را تشکیل می‌دهد. عادات خواب تحت تاثیر توالی‌های زیستی قرار می‌گیرد و این توالی در طول دو سال اول زندگی برقرار می‌شود.
بیشتربخوانید:
کم‌خوابی در کودکی
هر نوع کمبود خواب در طی زمان بر سلامت کودک اثرات مختلفی می‌گذارد. کم‌خوابی برای حداقل یک هفته بر سیستم‌های مختلف بدن از جمله ترشح هورمون‌ها، اثرات منفی می‌گذارد و در دراز مدت خلق و خو، حافظه و توجه کودک را متاثر می‌سازد. مطالعات نشان داده‌اند حتی صدمات فیزیکی و سردرد در کودکان سالم که دچار کمبود خواب می‌شوند، افزایش می‌یابد. دیر به خواب رفتن، بیداری حین خواب شبانه و کاهش طول مدت خواب، استراحت فرد را مختل کرده و سبب خواب‌آلودگی روزانه می‌شود.
خواب و متابولیسم بدن
مطالعات اپیدمیولوژیکی و مقطعی در کشور‌های مختلف نشان داده‌اند رابطه معنی‌داری بین کم‌خوابی و چاقی وجود دارد. خواب در متابولیسم انرژی نقش داشته و یکی از مهم‌ترین عملکرد‌های آن حفظ و ذخیره انرژی است. نتایج مطالعات مورد بررسی نشان می‌دهد که مدت زمان خواب کم، کیفیت پایین خواب و دیر به خواب رفتن با تحت تأثیر قرار دادن مکانیسم‌های هورمونی مختلف مانند افزایش سطح گرلین، کاهش سطح در گردش لپتین و همچنین با افزایش دریافت غذا، کیفیت پایین رژیم غذایی و کاهش هزینه کردن انرژی دریافتی باعث افزایش خطر ابتلا به اضافه وزن و چاقی خواهد شد. بنابراین لازم است کودکان خواب کافی و مناسبی داشته باشند تا ضمن حفظ سلامتی و داشتن رشد مناسب بتوانند مراحل شناختی، یادگیری و توجهات را طی نمایند.
بیشتربخوانید:
اختلالات خواب در کودکان
اختلالات خواب در کودکان پدیده کاملا شایعی است. مطالعات نشان می‌دهند 25 تا 50 درصد کودکان به یکی از انواع اختلالات خواب مبتلا بوده‌اند، 3 تا 12 درصد کودکان در سن قبل مدرسه دچار خروپف شبانه هستند و 3 درصد تمام کودکان از اختلالات انسدادی زمان خواب رنج می‌برند. این ارقام در سال‌های اخیر رشد سریعی داشته است. اختلالات خواب پنجمین علت مراجعه والدین به کلینیک‌های اطفال است، لذا بررسی کمیت و کیفیت خواب از حیث فیزیولوژیک و روانشناسی سبب ارتقای دانش بشری و اقدامات بالینی مؤثر گردیده و یکی از شاخص‌های مهم ارزیابی سلامت انسان به خصوص در دوران کودکی محسوب می‌شود. «بهداشت خواب» مقوله پیشگیرانه درمانی است که مورد توجه متخصصان و محققان قرار گرفته و حجم اطلاعات موجود در این زمینه نشان‌دهنده میزان اهمیت آن می‌باشد.
بیشتربخوانید:
مطالعه بررسی مشکلات خواب و عوامل مرتبط با آن در کودکان پیش‌دبستانی
مطالعه‌ای با هدف بررسی مشکلات خواب و عوامل مرتبط با آن در 600 کودک پیش‌دبستانی در مهدکودک‌های شهر قزوین انجام شد. اطلاعات خواب کودکان با استفاده از پرسشنامه BEARS
Bedtime Problems,
Excessive Daytime Sleepiness
Awakenings During the Night,
Regularity and Duration of Sleep
Snoring
به دست آمد که مشتمل بر پنج سوال در خصوص مشکلات در به خواب رفتن و بیدار شدن، مدت زمان لازم برای خواب رفتن، بیداری طی شب، داشتن ساعت خواب معین و اختلال تنفسی حین خواب است و برای تعیین وضعیت اختلال خواب کودکان استفاده می‌شود. کسانی که حداقل سه مورد از این مشکلات را داشته باشند، در گروه بد خواب قرار می‌گیرند. تن‌سنجی با استفاده از اندازه‌گیری قد و وزن انجام شد.
وضعیت خواب کودک و عوامل اجتماعی
از جمله عوامل اجتماعی که بر شیوه زندگی انسان اثر دارد، تحصیلات و شغل است. در مطالعات ارتباط بین تحصیلات و شغل والدین با خواب کودک متفاوت گزارش شده است. نتایج مطالعه ما ارتباط معناداری بین وضعیت خواب کودک با تحصیلات و شغل والدین نشان داد، به گونه‌ای که با افزایش تحصیلات والدین مدت ساعت خواب کودک افزایش می‌یافت. کودکان 5-3 ساله به طور متوسط به 12-11 ساعت خواب نیاز دارند. به طور میانگین کودکان مورد مطالعه 11 ساعت و 24 دقیقه در شبانه‌روز در خواب بودند که در محدوده توصیه شده برای کودکان است، اما در ساعات دیرتری از شب به خواب می‌رفتند (ساعت 23.18) یعنی با افزایش تحصیلات و شاغل بودن مادر سطح کیفیت خواب کودکان کمتر می‌شد. در والدین کارمند، کودکان صبح زودتر از خواب بیدار می‌شدند و شب‌ها هم دیرتر به خواب می‌رفتند و 7.42 درصد کودکان تاخیر در به خواب رفتن داشتند. کودکانی که پدرشان کارمند بود 7/0 برابر نسبت به بقیه کودکان الگوی خواب بدتری داشتند و 87.74 درصد کودکان با یکی از والدین به خواب می‌رفتند. در میان کودکان مورد مطالعه کم‌خوابی امتیاز 9/0±36/10 و چاقی/ اضافه‌وزن با شیوع 15 درصد مشاهده شد.
بیشتربخوانید:
نتیجه‌گیری
از آنجایی که خواب از نمایه‌های مهم ارزیابی سلامت انسان‌ها محسوب می‌شود و دوران کودکی دوران بحرانی رشد و پایه‌گذار سلامت انسان در سایر سنین است و با توجه به رویکرد جدید در نظام خدمات بهداشتی - درمانی و تدوین برنامه‌های کشوری، استفاده از پرسشنامه ارزیابی خواب کودک در ارزیابی وضعیت سلامت کودکان بسیار مفید خواهد بود.
