اعتماد نوشت: گزارش ماهانه وزارت نیرو نشان می‌دهد میزان صادرات برق در تیرماه، جهش بالایی داشته و در بازه مقایسه‌ای یک ساله، نزدیک به دو برابر شده است. بر اساس آمار‌های ماهانه وزارت نیرو که در سایت رسمی آن منتشر شده، صادرات برق ایران در چهار ماه ابتدایی سال 1402 به نزدیک 19 میلیون کیلووات ساعت (تراوات ساعت) رسیده است. عددی که میزان صادرات برق ایران را نسبت به مدت مشابه سال گذشته، بیش از 92 درصد افزایش داده است.
در کنار این جهش صادراتی برق، میزان واردات انرژی از کشور‌های خارجی تا پایان تیر ماه امسال نسبت به پایان تیر 1401 نزدیک به 24 درصد کاهش پیدا کرده است.
نکته جالب توجه اینکه در تیرماه امسال، همزمان با رشد مصرف برق در داخل کشور، میزان صادرات برق در تیرماه، نزدیک به 50 درصد از خرداد ماه بیشتر بوده است. این آمار یک هفته پس از آن منتشر می‌شود که کل کشور به مدت دو روز و بنا به دلایل مبهمی مانند «گرمای هوا» و «آماده نبودن زیرساخت‌های تولید برقابی» به تعطیلی کشیده شد.
در همین تیرماه و مطابق آمار وزارت نیرو، در ساعت 14 و 48 دقیقه نوزدهم تیر، رکورد بالاترین میزان مصرف برق زده شد و 72485 مگاوات تقاضای برق ایجاد شده است. عددی که نسبت به همین زمان در تیر ماه 1401، نزدیک به 5 درصد رشد کرده. در ساعت 20 و 30 دقیقه همان روز، پیک تقاضا اندکی پایین آمده و به 68 هزار مگاوات رسیده است.
سهم نیروگاه‌ها چقدر است؟
آنگونه که وزارت نیرو می‌گوید، در تیرماه، برق اتمی فقط 1.1 درصد از برق مورد نیاز کشور را تامین کرده است. این عدد نسبت به خردادماه امسال و تیرماه سال گذشته هیچ تغییری نداشته است. عمده برق تولیدی ایران در این ماه، توسط نیروگاه‌های سیکل ترکیبی تولید شده است. یعنی 35.6 هزار مگاوات برق که سهم نزدیک به 40 درصدی از چرخه تولیدی برق را در دست دارند و البته آلودگی زیست محیطی بالایی هم ایجاد می‌کنند. در نهایت، نیروگاه‌های برقابی در تیرماه، 12148 مگاوات برق تولید کرده‌اند و سهم 13.3 درصدی را در چرخه تولید برق به عهده داشته‌اند.
وزارت نیرو، راه‌اندازی 2605 مگاوات نیروگاه برقی خورشیدی و بادی را در سال جاری هدف‌گذاری کرده، اما فقط 43 مگاوات آن در چهار ماه ابتدایی سال عملیاتی شده است که معادل تقریبا 1.6 درصد از اهداف سال جاری است.
چقدر برق تلف می‌شود؟
همزمان با این وضعیت، شبکه فرسوده انتقال و توزیع برق هم بخش زیادی از برق تولیدی را می‌بلعد. آمار روشنی از وضعیت اتلاف برق در گزارش ماهانه وزارت نیرو وجود ندارد؛ اما جزییات تولید، مصرف و واردات و صادرات برق ایران نشان می‌دهد که نزدیک به 10 هزار مگاوات از برق تولیدی در چرخه انتقال و توزیع تلف می‌شود. یعنی 13 درصد از کل برقی که تولید می‌شود و می‌تواند کسری برق در تابستان را هم برطرف کند!
چقدر پول به جیب ایران می‌رود؟
سال گذشته، ایران از محل صادرات برق به سه کشور همسایه 4100 میلیارد تومان درآمد داشته است. در واقع درآمد‌های ریالی دولت از این محل بالا بوده است. عمده برق صادراتی ایران به کشور‌های عراق، پاکستان و افغانستان فروخته شده است. 17 مردادماه امسال نیز وزارت دارایی پاکستان در بیانیه‌ای اعلام کرد، اسلام‌آباد از ایران برق بیشتری خریداری خواهد کرد.
پاکستان که به‌شدت با کمبود انرژی مواجه است، درحال حاضر، برای خرید برق از تهران برای مناطق مرزی خود، به ویژه برای پروژه‌های توسعه بندر گوادر توسط چین قرارداد‌هایی با تهران دارد. اما به روشنی نمی‌توان دریافت که درآمد صادراتی برق ایران در دو سال گذشته چقدر بوده است. چرا که این درآمد‌ها از متن بودجه حذف شده‌اند. در سال 1400، ایران فقط 3 درصد از برق تولیدی در داخل را صادر می‌کرد. اما حالا که قیمت دلار به بیش از 50 هزار تومان نیز رسیده، افزایش صادرات برق می‌تواند درآمد‌های هنگفت ریالی برای دولت به دنبال داشته باشد.
در واقع، کسری شدید بودجه دولت در یکی- دو سال اخیر، فضایی را به وجود آورده که صادرات برق و تبدیل آن به ریال برای پرداخت بودجه‌های عمومی حتی به قیمت تعطیلی ادارات، صنایع و بخش خصوصی، صرفه اقتصادی بیشتری برای دولت داشته باشد.
قطعی برق در ایران
در روز‌های گذشته همچنین، گزارش‌هایی درباره «قطعی برق پراکنده» در برخی شهر‌های کوچک و بزرگ منتشر شده که دلیلی برای آن عنوان نشده است. اما هاشم اورعی، استاد دانشگاه شریف به تازگی در گفت‌وگویی با وبسایت «فردای اقتصاد» گفته است که «قطعی برق صنایع به دو روز در هفته افزایش یافته است.»
در همین حال، آرش کردی، مدیرعامل شرکت توانیر، روز چهارشنبه 18 مرداد «رسیدن مصرف روزانه برق در کشور به بیش از 72 هزار مگاوات» را علت قطع برق دانست، اما مدعی شد که «برق صنایع در بخش‌های مختلف مطابق با برنامه از پیش تدوین شده تامین می‌شود.»
26 اردیبهشت ماه امسال، معاون اجرایی رییس‌جمهور، «خاموشی در بخش خانگی» را «خط قرمز» دولت عنوان کرده و گفته بود: «مدیریت مصرف برق در بخش خانگی و توزیع پیک مصرف در طول شبانه‌روز از دیگر اقداماتی است که وزارت نیرو در دستور کار قرار داده و با این اقدام به پایداری شبکه برق کمک کرده است.»
مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی توانیر نیز در سیزدهم اردیبهشت ماه عنوان کرده بود که «براساس برنامه‌ریزی‌ها، برای امسال جداول خاموشی برنامه‌ریزی شده را منتشر نخواهیم کرد و امیدواریم تابستان امسال را بدون خاموشی سپری کنیم.».
اما گزارش شهروندان نشان می‌دهد که در بسیاری از مناطق، مشکل پایداری برق و کمبود آن وجود داشته است. هاشم اورعی، استاد دانشگاه شریف درباره این وضعیت می‌گوید: «کمبود برق یک عیب است، عیب بزرگ‌تر این است که بار این کمبود را روی بخش مولد اقتصاد می‌گذارند. ما اگر بخواهیم این مسیر را درست کنیم از یک طرف 8 درصد رشد اقتصادی را مدنظر داریم، اما در هیچ بخش توانایی رشد نداریم. خلاصه کلام اگر قرار است به رشد 8 درصدی برسیم، باید بار اصلی توسعه اقتصادی را بر دوش صنعت بگذاریم.
تا صحبت از توسعه صنعتی می‌کنیم اولین نیاز انرژی است. اگر زیر تامین همین برق مانده‌ایم چگونه می‌خواهیم به رشد اقتصادی برسیم؟ در جهان امروز روز به روز اهمیت برق و سهم آن بیشتر می‌شود. پس خواسته‌های ما با امکانات فعلی نمی‌خواند. با تعطیلی کارخانه‌ها نیز رشد اقتصادی منفی می‌شود. در بخش خانگی حدودا 200 تومان برای هر کیلووات ساعت محاسبه می‌شود. آن وقت دولت برق مدارس و مساجد را نیز مجانی می‌دهد. دولت بازار را بهم ریخته است. وقتی چنین شرایطی حاکم است چگونه انتظار عملکرد درست داشته باشیم؟ دولت ما مکانیسم بازار را بهم ریخته است.»
