سال هوش‌مصنوعی برای رهبران سازمانی

هوش مصنوعی مولد از کجا آغاز شد؟

شاید برایتان عجیب باشد که بشنوید اولین گام‌‌‌ها در حوزه هوش مصنوعی مولد به دهه 1950 میلادی برمی‌‌‌گردد که دانشمندان به دنبال این ایده بودند که با استفاده از الگوریتم‌‌‌ها داده تازه تولید کنند. یکی از اولین نمونه‌‌‌های هوش مصنوعی مولد زنجیره مارکوف (Markov Chain) بود؛ یک مدل آماری که بر اساس داده‌‌‌های ورودی، دنباله‌‌‌ تازه‌‌‌ای از داده‌‌‌ها را تولید می‌کند. در دهه 1980 شبکه‌‌‌های عصبی (Neural networks لایه‌‌‌هایی از یاخته‌‌‌های مصنوعی است که می‌تواند از داده یاد بگیرد و خروجی تولید کند) برای تولید داده با استفاده از الگوریتم به شهرت رسیدند.

دهه 1990 محققان تکنیک‌‌‌های جدیدی را برای بهبود کیفیت و تنوع داده‌‌‌های تولیدشده به وجود آوردند و در سال 2014 با معرفی «شبکه مولد متخاصم» (generative adversarial network، از دو شبکه عصبی رقیب یکدیگر تشکیل می‌شود: مولدی که سعی می‌کند اطلاعات واقعی تولید کند و تفکیک‌‌‌کننده‌‌‌ای که سعی می‌کند اطلاعات واقعی و دروغین را از هم تفکیک کند) جهش عظیمی در هوش مصنوعی مولد پدید آمد. در سال‌های اخیر هم در حوزه‌‌‌های گوناگونی همچون پردازش زبان طبیعی (NLP)، بینایی کامپیوتری و ترکیب صوتی، پیشرفت‌‌‌های خارق‌‌‌العاده‌‌‌ای حاصل شده است. هوش مصنوعی مولد حوزه جذاب و به‌‌‌سرعت در حال تکاملی است که کاربردها و چالش‌‌‌های بالقوه عدیده‌‌‌ای دارد.

وضعیت هوش مصنوعی در سال 2023

امسال، سال شکوفایی هوش مصنوعی مولد است و سازمان‌های بی‌شماری از ابزارهای این شگفتی همچون مدل‌‌‌های زبانی بزرگ (LLM) که می‌توانند متن تولید کنند و شبکه‌‌‌های مولد متخاصم (GAN) که تصاویر واقعی تولید می‌کنند، برای تولید داده و محتوای جدید از داده‌‌‌ها و محتواهای موجود استفاده می‌کنند.

هوش مصنوعی روزبه‌‌‌روز قدرتمندتر و کارآتر می‌شود. این تکنولوژی دارد در بسیاری از صنایع و عرصه‌‌‌ها همچون سرویس‌‌‌های اقتصادی، خرده‌‌‌فروشی، بهداشت و سلامت، تولید، آموزش و سرگرمی انقلابی به پا می‌کند و محصولات، خدمات، فرآیندها و آزمایش‌‌‌های تازه‌‌‌ای را ممکن می‌‌‌سازد که می‌توانند کارآیی، کیفیت، دسترسی و خلاقیت را ارتقا دهند. اما از آن‌‌‌طرف هرچه هوش مصنوعی قدرتمندتر می‌شود، هزینه و خطراتش هم بیشتر می‌شود. سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی از خیلی جهات به عملکرد سطح انسان می‌‌‌رسند یا حتی آن را پشت سر می‌‌‌گذارند، اما درعین‌‌‌حال نیازمند داده، محاسبات و انرژی بیشتری هم برای آموزش و اجرا هستند و این جدا از چالش‌‌‌های عدیده اجتماعی و اخلاقی سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی است. فرآیند سازمان‌‌‌دهی آن هم مهم‌تر و پیچیده‌‌‌تر می‌شود، چون کشورها و مناطق گوناگون رویکردها و استانداردهای متفاوتی برای نظارت بر توسعه و به‌‌‌کارگیری این تکنولوژی شگفت‌‌‌انگیز دارند. و اینها صرفا گوشه‌‌‌ای از حال کنونی هوش مصنوعی است. در این عرصه هیجان‌‌‌انگیز و رو به رشد خیلی چیزها برای کشف و یادگیری مانده است.

پتانسیل اقتصادی هوش مصنوعی مولد

با توجه به اینکه هوش مصنوعی مولد می‌تواند بهره‌‌‌وری، نوآوری و کیفیت را در صنایع و حوزه‌‌‌های گوناگون بهبود ببخشد، بدون شک پتانسیل اقتصادی فوق‌‌‌العاده‌‌‌ای برای اقتصاد جهانی دارد. طبق گزارشی که مک‌‌‌کینزی به‌‌‌تازگی منتشر کرده، هوش مصنوعی مولد این قابلیت را دارد که به 63 نمونه موردی که آنها تجزیه ‌‌‌و تحلیل کردند، سالانه معادل 6/ 2 تا 4/ 4 تریلیون دلار اضافه کند. همچنین این گزارش نشان داد که هوش مصنوعی مولد تمام صنایع را متاثر خواهد کرد؛ اما بیشترین تاثیرش در خرده‌‌‌فروشی و کالاهای مصرفی، بانکداری و داروسازی و محصولات پزشکی خواهد بود. از سوی دیگر بیشتر بخش‌‌‌های کسب‌و‌کار همچون بازاریابی و فروش، خدمات مشتری، مهندسی نرم‌‌‌افزار و تحقیق و توسعه را نیز دستخوش تغییر خواهد کرد. برخی از نمونه‌‌‌هایی که نشان می‌دهد هوش مصنوعی مولد چگونه می‌تواند برای کسب‌و‌کارها تولید ارزش کند از این ‌‌‌قرارند:

• بازاریابی و فروش: هوش مصنوعی مولد می‌تواند به تولید محتوای شخصی‌‌‌سازی‌‌‌شده و جذابی برای مشتریان همچون توضیح محصول، نظرات، توصیه، تبلیغات و ایمیل کمک کند. همچنین می‌تواند بر مبنای رفتار و ترجیحات مشتری به بهینه‌‌‌سازی قیمت، تبلیغات و کمپین‌‌‌ها بپردازد.

• خدمات مشتری: هوش مصنوعی مولد می‌تواند با تولید پاسخ‌‌‌های زبان طبیعی، چت‌‌‌باکس‌‌‌ها، دستیار صوتی و بازخورد، به بهبود خدمات مشتری و خودکار کردن آن کمک کند. همچنین می‌تواند با تولید تجربیات و پیشنهاد‌‌‌های شخصی‌‌‌سازی‌‌‌شده در بهبود رضایت و وفاداری مشتری هم نقش داشته باشد.

• مهندسی نرم‌‌‌افزار: هوش مصنوعی مولد می‌تواند فرآیند توسعه و تست نرم‌‌‌افزار را با تولید خرده کد، مستندسازی، رفع باگ، موارد تست کامل‌‌‌تر و رابط کاربری سریع‌‌‌تر و کارآتر کند. این تکنولوژی می‌تواند با تشخیص و اصلاح ناسازگاری‌‌‌ها و آسیب‌‌‌پذیری‌‌‌ها به کاهش خطا و باگ هم کمک کند.

• تحقیق و توسعه: هوش مصنوعی مولد نه‌‌‌تنها می‌تواند با تولید ایده‌‌‌های نو، طراحی‌‌‌ها، نمونه‌‌‌های اولیه، شبیه‌‌‌سازی‌‌‌ها و آزمون‌‌‌های تازه به شکوفایی نوآوری و کشف افق‌‌‌های تازه در عرصه‌‌‌های گوناگونی کمک کند، بلکه می‌تواند با بهینه‌‌‌سازی فرآیندها و منابع در کاهش هزینه و احتمال خطا هم نقش داشته باشد.

اینها تنها تعداد محدودی از روش‌هایی هستند که هوش مصنوعی مولد می‌تواند به‌‌‌واسطه آنها اقتصاد جهانی را متحول کند، اما نکته قابل‌توجه این است که این تکنولوژی ساختارهای بازار موجود، مدل‌‌‌های کسب‌و‌کار و دینامیک فضای کار را هم مختل خواهد کرد. هوش مصنوعی مولد چالش‌‌‌ها و خطراتی را در پی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد؛ مواردی همچون کیفیت و قابلیت استفاده داده، الزامات اخلاقی و اجتماعی، چارچوب‌‌‌های تنظیمی و قانونی، شکاف‌‌‌های استعداد و مهارت و مشکلات امنیتی و حریم خصوصی. به همین دلیل کسب‌و‌کارها باید فکر‌شده و هوشمندانه این تکنولوژی را به کار بگیرند تا از مزایایش بهره ببرند و معایبش را تا حد ممکن کاهش دهند.

جریانات تکنولوژی مهم برای شرکت‌ها در 2023

جریانات تکنولوژی همواره در حال تکامل‌‌‌اند و بر جنبه‌‌‌های متفاوتی از کسب‌و‌کار و جامعه تاثیر می‌‌‌گذارند. ممکن است جریانات تکنولوژی متفاوتی بسته به صنعت، بازار و نیازهای مشتری برای شرکت‌ها مهم‌تر باشد؛ هرچند جریانات تکنولوژی عمده‌‌‌ای وجود دارند که شرکت‌ها باید به آنها توجه کنند:

• عملیات کوآنتومی: عملیات کوآنتومی الگوی جدیدی از محاسبه است که از قواعد فیزیک کوآنتوم استفاده می‌کند تا محاسبات پیچیده را سریع‌‌‌تر و دقیق‌‌‌تر از کامپیوترهای کلاسیک انجام دهد. عملیات کوآنتومی این قابلیت را دارد که بخش‌‌‌های گوناگونی همچون رمزنگاری، بهینه‌‌‌سازی، یادگیری ماشین، شبیه‌‌‌سازی و بسیاری از بخش‌‌‌های دیگر را متحول کند. شرکت‌ها باید فرصت‌‌‌ها و خطرات عملیات کوآنتومی را برای مدل‌‌‌های کسب‌و‌کاری و پروژه‌‌‌هایشان بررسی و کاوش کنند و همزمان با محققان و متخصصان همکاری کنند تا توسعه و به‌‌‌کارگیری این تکنولوژی سرعت بگیرد.

• بیوتکنولوژی: بیوتکنولوژی کاربرد سیستم‌ها و فرآیندهای زیست‌‌‌شناختی در خلق یا اصلاح محصولات و سرویس‌‌‌هاست. به لطف نوآوری‌‌‌هایی که در اصلاح ژنتیکی، زیست‌‌‌شناسی مصنوعی و فرآوری زیستی صورت گرفته، بیوتکنولوژی در سال 2023 با رشدی تصاعدی مواجه شده. بیوتکنولوژی می‌تواند برای بعضی از جدی‌‌‌ترین و فوری‌‌‌ترین چالش‌‌‌های پیش روی انسان، همچون سلامتی، امنیت غذایی، تغییرات اقلیمی و گوناگونی زیستی راه‌‌‌حل ارائه دهد. شرکت‌ها باید از بیوتکنولوژی برای تولید ارزش برای خریدارانشان و کل جامعه استفاده و امنیت و پایداری محصولات و سرویس‌‌‌های بایوتکشان را تضمین کنند.

• بلاک‌چین: بلاک‌چین، تکنولوژی دفتر کل توزیع‌‌‌شده‌‌‌ای است (distributed ledger technology به ساختاری اشاره دارد که دسترسی، ثبت و به‌‌‌روزرسانی داده‌‌‌ها را به‌‌‌طور همزمان و به‌‌‌صورت توزیع‌‌‌شده فراهم می‌کند) که انتقالات امن و شفاف بدون حضور واسطه را ممکن می‌‌‌سازد. موارد کاربرد بلاک‌چین در سال 2023 از صرفا رمزارزها فراتر رفت و وارد حوزه‌‌‌های متعددی ازجمله قرارداد هوشمند، هویت دیجیتال، مدیریت زنجیره تامین و عرضه کالا و سیستم‌های رای‌‌‌گیری شد. بلاک‌چین می‌تواند برای صنایع و بخش‌‌‌های گوناگون مزایایی همچون اعتماد، کارآیی بالا، امنیت و نوآوری فراهم کند. شرکت‌ها باید برای بهبود فرآیندهای کسب‌و‌کار و انتقالاتشان از بلاک‌چین استفاده کنند و در توسعه و نظارت بر اکوسیستم‌های بلاک‌چین مشارکت داشته باشند.

• انرژی تجدید‌پذیر: انرژی تجدیدپذیر نوعی از انرژی است که از آن دسته از منابع طبیعی حاصل می‌شود که همواره در حال احیا شدن هستند؛ منابعی همچون خورشید، باد، آب، گرمایش مرکزی زمین و زیست‌‌‌توده. به لطف پیشرفت تکنولوژی و حمایت‌‌‌های قانونی، انرژی تجدیدپذیر در سال 2023 دست‌‌‌یافتنی‌‌‌تر و مقرون‌‌‌به‌‌‌صرفه‌تر شده. انرژی تجدید‌پذیر می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای و مهار تاثیرات تغییرات اقلیمی کمک کند. شرکت‌ها باید برای تامین نیازهای انرژی‌‌‌شان سراغ منابع انرژی تجدیدپذیر بروند و در گذار به‌‌‌سوی اقتصاد کم‌‌‌کربن مشارکت داشته باشند.

اینها فقط بخشی از جریانات تکنولوژی حائز اهمیت برای شرکت‌ها در سال 2023 است. مطمئنا جریانات دیگری هم وجود دارند که ممکن است برای کسب‌و‌کارهای دیگری مرتبط و مهم باشند.

نمونه کاربرد هوش مصنوعی مولد در دنیای واقعی

یکی از معروف‌‌‌ترین و تاثیرگذارترین کاربردهای هوش مصنوعی مولد خلق چهره‌‌‌های مصنوعی است. چهره مصنوعی، تصویر چهره انسان است که متعلق به یک شخص حقیقی نیست، اما بسیار واقعی و طبیعی است. این چهره‌‌‌ها به‌‌‌وسیله شبکه مولد متخاصم (GAN) تولید می‌‌‌شوند که گونه‌‌‌ای از شبکه‌‌‌های عصبی است که می‌تواند از پایگاه داده وسیعی از چهره‌‌‌های افراد حقیقی بیاموزد و چهره‌‌‌های تازه‌‌‌ای خلق کند که مشابه چهره افراد است.

چهره‌‌‌های مصنوعی کاربردهای بالقوه بسیاری دارند. به‌‌‌عنوان نمونه می‌توان از چهره‌‌‌های مصنوعی برای خلق شخصیت‌‌‌های واقعی در فیلم‌‌‌ها، بازی‌‌‌ها و واقعیت مجازی یا برای تولید تصویرهای متنوع و جامعی با اهداف آموزشی (مثلا آموزش زبان یا فرهنگ) استفاده کرد. یکی دیگر از حوزه‌‌‌هایی که صورت‌های مصنوعی می‌توانند در آن حضور فعالی داشته باشند، استفاده از آنها برای انجام پژوهش و آزمایش روی استنباط، رفتار و ادراک انسان است. البته در نظر داشته باشید که چهره‌‌‌های مصنوعی چالش‌‌‌های اخلاقی و اجتماعی همچون خطر اغفال، تقلب و کلاهبرداری را هم به بار می‌‌‌آورند. به‌‌‌عنوان‌‌‌مثال، می‌توان از چهره‌‌‌های مصنوعی برای تولید دیپ‌‌‌فیک استفاده کرد؛ تصاویر و ویدئوهایی که نشان می‌دهد فردی چیزی را می‌‌‌گوید یا کاری را انجام می‌دهد که هرگز نگفته و انجام نداده. دیپ‌‌‌فیک‌‌‌ها برای پخش شایعه، تاثیر گذاشتن بر افکار عمومی و آسیب رساندن به شهرت افراد به کار می‌‌‌روند. به همین دلیل بسیار مهم است که روش‌هایی را برای شناخت و جلوگیری از سوءاستفاده تصاویر مصنوعی تبیین کرد که استفاده اخلاقی و مسوولانه از این تکنولوژی را تضمین کند.

یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی مولد در دنیای واقعی، تولید محتواست که این روزها به‌‌‌شدت پرطرفدار شده است؛ تا جایی که کارخانه‌‌‌های تولید انبوه UGC (محتوای تولیدشده توسط کاربر) به راه افتاده و در آن کارخانه‌‌‌ها افراد در اتاقک‌‌‌های کوچکی با کمک هوش مصنوعی مولد به تولید محتوا می‌‌‌پردازند.