در برخی از سال‌ها نزدیک به دو سوم مجموع مالیات از بنگاه‌ها و شرکت‌های تهرانی اخذ شده‌است، بنابراین بررسی وضعیت شاخص‌‌‌‌‌‌ها در استان تهران می‌تواند تصویر روشنی از وضعیت کشور ترسیم کند. یکی از این شاخص‌‌‌‌‌‌ها میزان مبادلات تجاری، در گمرک‌‌‌‌‌‌های استان تهران است.
با توجه به اینکه فرودگاه امام‌خمینی یکی از بزرگ‌ترین گمرک‌‌‌‌‌‌های هوایی کشور است و همچنین درنظر گرفتن این نکته که سهم نفت و مشتقات نفتی در صادرات از طریق گمرک‌‌‌‌‌‌های استان تهران اندک است، آمارهای استان تهران می‌تواند بیانگر وضعیت مبادلات تجاری کالاهای «کاملا غیرنفتی» باشد. در همین رابطه معاونت بررسی اتاق بازرگانی تهران با انتشار گزارشی، وضعیت گمرک‌‌‌‌‌‌های استان تهران را در سه‌ماهه ابتدایی سال1402 موردتحلیل و بررسی قرار داده‌است. داده‌های این گزارش نشان می‌دهد که میزان واردات از نظر وزنی و ارزشی از این گمرک، کاهش قابل‌توجهی داشته و در مقابل میزان وزنی کالاهای صادراتی افزایش یافته‌است. در مجموع میزان مبادلات از این گمرکات نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته کمتر از یک‌درصد افزایش یافته‌است.
بر اساس این گزارش، بیشترین مبادلات بازرگانی کشور به لحاظ ارزشی طی سه‌ماهه نخست سال1402، مربوط به گمرکات استان هرمزگان، به ارزش 7/ 7میلیارد دلار بوده‌است. گمرکات استان‌های بوشهر و خوزستان نیز به ترتیب با ارزش مبادلات بازرگانی 2/ 3 و 1/ 3میلیارد دلار در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند و استان تهران با ارزش مبادلات گمرکی 7/ 2میلیارد دلاری در جایگاه چهارم این طبقه‌بندی قرارگرفته‌است.
مجموع این مبادلات از 4گمرک اصلی استان تهران شامل فرودگاه امام‌خمینی، امور واردات، غرب تهران و منطقه آزاد شهر فرودگاهی امام‌خمینی، صورت‌گرفته است. شایان ذکر است استان تهران طی سه‌ماهه نخست سال1402، سهم 6/ 12درصدی از کل تعداد اظهارنامه‌های ثبت‌شده در گمرکات کشور، سهم 8/ 23درصدی از تعداد فعالان اقتصادی و سهم 3/ 10درصدی از ارزش کل مبادلات بازرگانی کشور را به خود اختصاص داده‌است. این آمارها نشان می‌دهد با اینکه استان تهران جزو استان‌های مرزی نیست، اما سهم قابل‌توجهی از ارزش و وزن تجارت مربوط به گمرک‌‌‌‌‌‌های این استان است.
مقایسه سهم استان تهران از تجارت کشور با سهم استان مرزی خوزستان می‌تواند تصویر روشن‌‌‌‌‌‌تری ارائه کند. در سه‌ماهه ابتدای سال‌جاری، سهم استان خوزستان از مبادلات تجاری کشور معادل 9/ 11درصد بوده که نشان‌دهنده آن است که مبادلات تجاری تهران که بخش‌اعظم آن ارتباطی با نفت ندارد، نزدیک به مبادلات مهم‌ترین استان نفتی کشور است. در حوزه واردات گمرک فرودگاه امام‌خمینی، با ارزش واردات 4/ 1میلیارد دلار طی سه‌ماهه نخست سال1402 در جایگاه سومین گمرک کشور به لحاظ بیشترین ارزش وارداتی قرار دارد. همچنین در مجموع گمرکات استان تهران طی سه‌ماهه نخست سال1402، وارداتی به ارزش3/ 2میلیارد دلار صورت‌گرفته است که نسبت به مدت مشابه سال‌قبل با رشد منفی 8/ 15درصدی مواجه بوده‌است و دو گمرک تهران امور واردات و منطقه آزاد شهر فرودگاهی امام‌خمینی به‌ترتیب رشد 6/ 9 و 3/ 1430درصدی در ارزش واردات طی سه‌ماهه نخست سال1402 را نشان می‌دهد. نکته قابل‌توجه در این آمار آن است که در سه‌ماهه اول سال‌جاری تنها 171تن کالا به ارزش 11میلیون دلار از منطقه آزاد شهر فرودگاهی امام‌خمینی وارد کشور شده که رشد 1430درصدی نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته بیانگر آن است که در سال1401، کمتر از یک‌میلیون دلار از این گمرک وارد کشور شده‌است. همچنین گمرک «تهران امور واردات» چهارمین گمرک کشور از نظر ارزش واردات است. در سه‌ماهه ابتدای سال‌جاری از این گمرک بیش از 98هزار و 771تن کالا، معادل 865میلیون دلار وارد کشور شده که از نظر وزنی بیش از مجموع گمرک‌‌‌‌‌‌های دیگر استان تهران است.
در مقابل میزان صادرات کالا، از طریق گمرک‌‌‌‌‌‌های استان تهران در سه‌ماهه اول سال‌جاری رشد قابل‌توجهی در وزن و ارزش دلاری داشته‌است که نشانه خوبی در حوزه تجارت است. در مدت مذکور مجموعا 6/ 235833 تن کالا به ارزش 375میلیون دلار از گمرک‌‌‌‌‌‌های استان تهران صادرشده که عمده آن از طریق گمرک «غرب تهران» بوده‌است.
در بهار 1402 فعالان اقتصادی 308میلیون دلار کالا از طریق این گمرک صادر کرده‌اند که نشان‌دهنده رتبه هشتم این گمرک در کشور است.
در مجموع نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته میزان وزنی صادرات از گمرکات تهران 24درصد افزایش داشته و از نظر ارزشی نیز صادرات از این مبادی، 27/ 7درصد رشد داشته‌است.
همچنین از مبدا «تهران امور واردات» که دومین گمرک مهم در بخش واردات در استان تهران است هیچ صادراتی انجام نمی‌‌‌‌‌‌پذیرد. این مساله در مورد گمرک منطقه آزاد شهر فرودگاهی امام‌خمینی نیز صادق است؛ این گمرک که به‌منظور تسهیل صادرات تاسیس‌شده، در بهار امسال کالایی صادر نشده‌است. در مجموع گمرکات استان تهران، طی سه‌ماهه نخست سال1402، مبادلات بازرگانی به ارزش 8/ 2میلیارد دلار صورت‌گرفته است که نسبت به مدت مشابه سال‌قبل رشد 3/ 10درصدی داشته‌است.
بیشترین رشد مبادلات بازرگانی گمرکات استان تهران مربوط به دو گمرک فرودگاه امام‌خمینی و تهران امور واردات به ترتیب با رشد 51/ 5 و 27/ 3درصدی طی سه‌ماهه نخست سال1402 نسبت به مدت مشابه سال‌قبل است.
به لحاظ وزنی نیز مجموع صادرات و واردات گمرکات استان تهران با 8/ 0درصد رشد نسبت به سه‌ماهه نخست سال1401، به 353هزار تن رسیده است. تعداد اظهارنامه‌های مربوط به این حجم از مبادلات بازرگانی استان تهران، طی سه‌ماهه نخست 1402 حدود 31هزار و تعداد فعالان اقتصادی این حوزه 2/ 6هزارنفر بوده‌است.
بر اساس آمار گمرک ایران در سه‌ماهه ابتدای سال‌جاری 16.932 اظهارنامه در گمرک فرودگاه امام‌خمینی، 6941 در گمرک «تهران امور واردات»، 7011 در گمرک «غرب تهران» و 42اظهارنامه از گمرک منطقه آزاد شهر فرودگاهی امام‌خمینی صادر شده‌است. در مجموع صادرات و واردات، عمده فعالان اقتصادی (3410نفر) مبادلات خود را از گمرک فرودگاه امام‌خمینی انجام می‌دادند. همچنین از نظر وزنی مجموع واردات و صادرات، عمده کالاها از گمرکات «غرب تهران» و تهران امور واردات انجام می‌‌‌‌‌‌پذیرد.
در سه‌ماهه اول سال‌جاری از این گمرک‌‌‌‌‌‌ها به ترتیب 246.200 و 98.771تن کالا مبادله شده‌است. از نظر ارزشی گمرک «تهران امور واردات»، گرچه از نظر مبادلات وزنی، رقمی کمتر از نیمی از گمرک «غرب تهران» را ثبت کرده، اما از نظر ارزش دلاری بیش از دو‌برابر کالا مبادله شده است. در سه‌ماهه نخست سال1402، از گمرک «تهران امور واردات» و «غرب تهران» به ترتیب 865 و 388میلیون دلار کالا مبادله شده‌است.
به‌عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت؛ گرچه در بهار امسال واردات از گمرک‌‌‌‌‌‌های تهران با افت ارزش بیش از 15درصدی نسبت به مدت مشابه سال‌قبل مواجه بوده، اما تراز تجاری منفی 97/ 1میلیارد دلاری گمرکات تهران نشان می‌دهد که ترانسفر هوایی برای صادرات همچنان برای صادرکنندگان ایرانی صرفه اقتصادی ندارد و چندان مورد‌استفاده نیست. همچنین کاهش قابل‌توجه در واردات از این گمرک‌‌‌‌‌‌ها می‌تواند ناشی از کمبود تقاضا در نتیجه کاهش قدرت خرید شهروندان تهرانی باشد.
