تبلور عوامل تعجیل ظهور امام مهدی(ع) در پیاده روی اربعین

مقدمه

جامعه انسانی برای رسیدن به جهانی پر از عدل و داد نیازمند حضور امام می باشد. محبت افراد به انسان کامل، یک امر فطری است که در وجود انسان ها نهادینه شده است. لازمه اطهار این محبت معرفت به امام به عنوان انسان کامل است. امام حسین(ع) اگر چه در زمان خویش آن چنان که شایسته بود شناخته شده و مورد استقبال عموم مردم نبود اما با گذشت زمان معرفت پیروان اهل بیت(ع) به ایشان و خاندان طاهرشان بیشتر شده است به طور که اکنون قرن ها است برای آن حضرت عزاداری و مرثیه سرایی می شود. در سالهای اخیر پدیده جدیدی به نام راه پیمایی اربعین رخ نشان داده است که حیرت و تعجب جهانیان را برانگیخته است. این راه پیمایی مبارک اگر چه در گذشته های دور و نزدیک نیز وجود داشته است اما هرگز به مقیاس و وسعت شگفت انگیز امروزه نبوده است. این پیاده روی که نشان گر محبت شدید افراد به امام حسین(ع) است بیان کننده این حقیقت است که امت اسلامی اعلام می کند که آماده بذل جان و مال در راه اهداف امام حسین(ع) است و این چیزی جز فراهم آوردن مقدمات ظهور نیست.

درباره موضوع پیاده روی اربعین و عوامل تحقق ظهور پژوهش مستقلی مشاهده نشده است اما مقالاتی مانند «اهداف مشترک عاشورای حسینی و قیام مهدوی» تالیف حمزه ابراهیم پور و همکاران و نیز مقاله «هدایت گری در قیام عاشورا و امام مهدی(عج)» تالیف فاطمه حسینی رحمت آبادی به نگارش درآمده است که در مقاله اول اهداف مشترک عاشورای حسینی و قیام مهدوی بیان شده و در مقاله دوم عاشورا مقدمه قیام حضرت مهدی(عج) معرفی شده و یکی از درسهای عاشورا هدایت گری عنوان شده که از مبانی قیام امام مهدی(عج) است.

شاید نزدیک ترین پژوهش ها مقاله پیاده روی اربعین به مثابه اسطوره ای برای بازآفرینی هویت فرهنگی (تحلیل اسطوره شناسی پیاده روی اربعین حسینی) تالیف سید خدایار مرتضوی و همکاران باشد. این مقاله نشان می دهد که پیاده روی اربعین در حیات بخشیدن به هویت فرهنگی و اجتماعی مؤثر بوده است اما همان طور که ذکر شد درباره موضوع مورد بحث پژوهش مستقلی مشاهده نشده است. اکنون به بررسی این عوامل می پردازیم.

1- تحمل سختی ها و دشوار ی های راه

تحمل سختی ها موجب شکوفایی استعدادهای نهفته در وجود انسان می شود. در روایتی منسوب به امام صادق(ع) وارد شده که صبر، آن چه در باطن بندگان از نور و صفا است را آشکار می کند و جزع، آن چه در باطن بندگان از ظلمت و وحشت است را آشکار می کند (مجلسی، 1403: ج68، ص90) از این رو در آموزه های دینی توصیه اکید شده هنگام مواجهه با سختی ها و ناملایمات روزگار، بی تابی و جزع و فزع نکنیم. در روایتی آمده اگر شکیبایی کنی، مقدّرات الهی بر تو جاری می شود در حالی که تو مأجور خواهی بود و اگر نا شکیبی کنی، بازهم مقدّرات خداوند بر تو جاری می شود در حالی که تو گناهکار خواهی بود. (شعیری، بی تا: ص116) هنگامی که مردم با عشق و علاقه وصف ناپذیر به امام مظلوم به سوی حرم ایشان روان و سختی راه را تحمل می کنند و مشقت های فراوان آن را به جان می خرند، می توان امیدوار بود که یکی از زمینه های تحقق ظهور آخرین منجی را نیز فراهم نمایند زیرا ظهور آن حضرت اگر چه در نهایت به رفاه و راحتی انسا ن ها منجر می شود اما در ابتدای ظهور با سختی ها و مشقات طاقت فرسا همراه است که جز مومنین صادق و واقعی کسی نمی تواند آن ها را پذیرا باشد همان طور که در روز عاشورا نیز جز مومنین خالص کسی همراه سید الشهدا(ع) باقی نماند. راهپیمای اربعین در واقع تمرینی عملی برای تحمل سختی ها برای ظهور حضرت مهدی(عج) است.

2- یاد امام

هر عاشقی لحظه به لحظه عمر خویش را در فکر و یاد معشوق می گذران، هیچ زمانی در خوشی و ناراحتی و درگرفتاری و گشایش از او غافل نمی شود. زوار امام حسین(ع) در طول پیاده روی اربعین از طرقی به یاد امام مظلوم خویش هستند و از طرف دیگر به یاد منتقم آن حضرت یعنی امام غائب حضرت مهدی(عج) هستند. یاد غائب همواره با انتظار همراه است و انتظار فرج و گشایش از عبادات بزرگ شمرده شده است. (ابن بابویه، 1413: ج4، ص383؛ همو، 1378: ج2، ص36؛ کراجکی، 1394: 26) معنی انتظار فرج نسبت به حضرت مهدی(عج) این است که خود را آماده و مهیای آن کنید، و کوشش و خودسازی برای آمدن آن مانند کسی است که انتظار وقت نماز، یا وقت افطار، یا آمدن مسافرش را می کشد، نه این که بدون هیچ گونه اقدامی دست روی دست گذاشته شود، و گفته شود: هر چه شدنی است خواهد شد، انتظار فرج آل محمّد علیهم السّلام را کسانی دارند که در راه تحقّق آن شبانه روز می کوشند و خود و جمعیت خود را برای آن آماده می سازند، و باید دانست تا مردمی خود را به طور کامل آماده و مهیای آن ننمایند، امکان ندارد که بدان دست یابند، و هر گاه ما خود را برای تحقّق و پذیرش آن آماده ساختیم، خداوند به سرعت کار را تمام می کند و رحمت خود را شامل ما خواهد گردانید، و در غیر این صورت محال است، و بحسب روایات مستفیضه این جمعیت در جهان پیدا خواهند شد و سعادت دیدار محبوب را خواهند یافت و به مطلوب خواهند رسید. (ابن بابویه، 1372: ص33-34) تداوم این امر مهم یعنی انتظار حضرت مهدی(عج) در طول عمر، زندگی انسان را رنگ و بوی مهدوی می بخشد و مهدوی زیستن به طور قطع در آمادگی امت برای ظهور حضرت مهدی(عج) تاثیر مستقیم دارد.

3- تعظیم شعائر

خداوند متعال در قرآن کریم تعظیم شعائر را از تقوای قلوب معرفی کرده است. (حج / 32) از شاخص ترین نمادهای دینی تکریم خاندان پیامبر اکرم ص است که در صور مختلف جلوه گر می شود. یکی از مهم ترین آن ها زیارت ایشان است که در پیاده روی اربعین یک رکن محسوب می شود. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: کسی که به قصد زیارت امام حسین(ع) از منزلش خارج شود اگر پیاده باشد، خداوند بابت هر قدمی که برای زیارت اباعبدالله بر می دارد، یک حسنه می نویسد و یک سیئه از او محو می کند. وقتی که به حرم می رسد، خداوند او را جزء رستگاران می نویسد و هنگامی که مناسک او تمام شد، خداوند نام او را جزء فائزین می نویسد و زمانی که می خواهد بازگردد یک فرشتۀ الهی در مقابل او قرار می گیرد و می گوید: رسول خدا صلی الله علیه وآله به شما سلام می رساند، و پیغام می دهد: عملت را از سر بگیر که تمام گناهان گذشته ات بخشیده شده است. (طوسی، 1407: ص43؛ ابن قولویه، 1356: ص132) در زیارت دلداگی زائر به مزور غیر قابل کتمان است و این یکی از علل آرزوی دیدار شیعیان اهل بیت(ع) با حضرت مهدی(عج) است و بی شک تا سنخیتی بین آن ها نباشد این رابطه معنا نخواهد داشت و هر گاه این رابطه دلداگی شدت یابد زائر حاضر است از همه هستی خویش در راه آن بگذرد و این همان چیزی که برای ظهور حضرت مهدی(عج) لازم است.

4- احیای امر اهل بیت(ع)

یکی از توصیه های اهل بیت(ع)، به پیروان خویش احیای امر ایشان است. در روایتی که از امام صادق(ع) وارد شده ان حضرت به یکی از یاران حویش فرمودند ای خَیثَمَه به دوستان ما سلام برسان و ایشان را به تقوای الهی سفارش کن تا این که فرمودند این که یکدیگر را در منازل خود ملاقات کنند که آن حیات امر ما است، سپس دستان مبارک را بالا بردند و فرمودند خدا رحمت کند کسی را که امر ما را احیا کند. (حمیری، 1413: ص32) در روایتی دیگری راوی از قول امام علی بن موسی الرضا(ع) نقل می کند که فرمود: خدا رحمت آورد بر بنده ای که امر ما را احیاء کند. گفتم: چگونه امر شما احیاء می شود؟ فرمود: علوم ما را فرا گیرد، و به مردم بیاموزد، زیرا که مردم اگر زیبایی های کلام ما را بدانند، از ما پیروی می کنند. (ابن بابویه، 1403: ص180) این مساله مهم در پیاد روی اربعین به وفور یافت می شود و در طول مسیر سخنان آن حضرات در قالب گفتار و نوشتار به سمع و نظر زائرین می رسد. آشنایی با تعالیم آن بزرگواران و عمل کردن به آن ها موجب تربیت انسان هایی می شود که وجود آن ها لازمه ظهور حضرت مهدی(عج) است.

5- دعا کردن

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را. (غافر/60) از وظایف پیروان اهل بیت(ع) دعا کردن برای فرج از عمق جان و با نوای صالح است زیرا منتظر امیدوار است روزی در قیام حضرت مهدی(عج) یار آن حضرت باشد و در کنارشان جهان را پر از عدل و داد، خردمندی، آرامش و سایر محسنات گرداند. در طول راه پیمایی اربعین ملیون ها زائر دست به دعا برمی دارند که یکی از مهم ترین و عمومی ترین ادعیه، دعا برای ظهور امام مهدی(عج) است. امام حسن عسکری صلوات اللَّه علیه، در ضمن حدیثی در شأن فرزند برومند خود حضرت مهدی عجل اللَّه تعالی فرجه فرمود:. به خدا سوگند، (حضرت مهدی(عج)) حتما و قطعا غیبتی می گزیند که در این غیبت، هیچ کس از هلاکت نجات نمی یابد، مگر آن کس که خدای عز و جل، او را بر قول به امامت ایشان (حضرت مهدی علیه السلام) ثابت بدارد، و به دعای بر تعجیل فرج حضرتش موفق بدارد. (ابن بابویه، 1395: ج2، ص384)

6 - انفاق

یکی از دستورات اکید دینی انفاق و بذل مال در راه خدا است. در آیات بسیاری از قرآن کریم و روایات فراوانی از اهل بیت(ع) به این مساله اشاره شده است. خداوند متعال در این باره می فرماید: آنها که اموال خود را، شب و روز، پنهان و آشکار، انفاق می کنند، مزدشان نزد پروردگارشان است؛ نه ترسی بر آنهاست، و نه غمگین می شوند. (بقره / 274) در روایتی از پیامبر اکرم ص آمده خوشا به حال کسی که زیادی مال خویش را انفاق کند. (کلینی، 1407: ج2، ص144) جهاد با نفس و مال در بسیاری از آیات قرآن در کنار هم آمده و این نشان از اهمیت گذشت از اموال در راه خدا است. در مراسم پیاده روی اربعین جلوه های با شکوهی از انفاق دیده می شود. زن و مرد، پیر و جوان، روستایی و شهرنشین و خلاصه هر مومنی به قدر وسع خویش مال خود را به عشق امام حسین(ع) و برای خدا انفاق می کند. پیام این عمل خداپسندانه این است که در صورت ظهور حضرت مهدی(عج) مومنین آمادگی دارند تا اموال خویش را در راه آرمان های آن حضرت صرف کنند که این امر نیز برای ظهور لازم است.

7- ایثار

یکی از مراتب والای کمال انسانی از خودگذشتگی و ترجیج دیگران بر خود است. در این باره نیز آیات و روایات فراوانی وارد شده است. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: و برای کسانی است که در این سرا (سرزمین مدینه ) و در سرای ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانی را که به سوی شان هجرت کنند دوست می دارند، و در دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمی کنند و آنها را بر خود مقدّم می دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند؛ کسانی که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده اند رستگارانند! (حشر / 9) در روایتی از امام باقر(ع) آمده است که برای خداوند بهشتی است که فقط سه گروه وارد آن می شوند اول کسانی که درباره خودشان به حق حکم کنند دوم کسانی که برادر دینی خود را فقط برای خدا زیارت کنند و سوم کسانی که برادر مومن خود را به خاطر خدا بر خود مقدم دارد. (ابن بابویه، 1362: ج1، ص131) در صدر اسلام یکی از عوامل پیشرفت سریع اسلام روحیه ایثارگری مسلمین بود. این امر بدون شک در زمان ظهور حضرت مهدی(عج) نیز لازم است. در پیاده روی اربعین جلوه های زیبایی از ایثارگری مردم به وضوح مشاهده می شود. مکرر شنیده و دیده شده است که افراد کم برخوردار با پس انداز مال در طول سال، آن را در مراسم اربعین به گونه های مختلف خرج می کنند تداوم این جلوه ها در طول زندگی می تواند آمادگی برای ظهور حضرت مهدی(عج) را بیشتر کند.

8- مهمان نوازی

یکی از آموزه های مؤکد دینی مهمان دوستی و مهمان پذیری است. در قرآن مجید به داستان حضرت ابراهیم اشاره شده که وقتی دو ملک بر او وارد شدند و حضرت ابراهیم آن ها را نشناخت و چون فکر کرد مهمان هستند فورا گوساله فربه ای را برای پذیرایی آنان آماده کرد. (ذاریات / 24 الی26) در روایات نیز به مهمانی دادن توجه بسیاری شده است. در روایتی از پیامبر اکرم آمده است هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید مهمان خویش را تکریم کند. (کلینی، 1407: ج6، ص285) و در روایت دیگری از آن حضرت آمده هر گاه شخصی وارد سرزمینی شود مهمان هم کیشان آن سرزمین محسوب می شود تا به وطن خویش برگردد. (ابن بابویه، 1413: ج2، ص154) در راه پیمایی اربعین مردم بسیاری زوار را به منازل خود برده و با افتخار تمام از آن ها پذیرایی می کنند و سعی می کنند وسابل رفاه و آسایش ایشان را تا جایی که مقدور است برای زوار فراهم آورند. مهمان نوازی و رفت و آمد بین مومنین موجب تالیف قلوب شده و آن ها را به هم نزدیک تر می کند و حرکت به سوی امت واحده را تسریع می کند. امتی هم دل و هم صدا که هدف مشترک دارند و این امر نیز یکی از لوازم تعجیل ظهور حضرت مهدی(عج) است.

9- تقویت روحیه دشمن ستیزی

یکی از مقدمات ظهور حضرت مهدی(عج) تقویت غیرت دینی و روحیه جهاد با دشمنان اهل بیت(ع) است. یکی از حوادث قطعی زمان ظهور صف آرایی و مقاتله جبهه حق و باطل است که این امر جز با وجود ثابت قدمان در جبهه حق تحقق نمی یاید. به همین دلیل بوده که اهل بیت(ع) پس از عاشورا دست به شمشیر نبردند زیرا مومنین ثابت قدم با روحیه بالای دشمن ستیزی به میزان کافی در بین پیروان ایشان وجود نداشته است. در پیاده روی اربیعین این امر به صورت آشکار نمایان و تقویت می شود. لعن و نفرین بر قاتلان اهل بیت(ع)، فریادهای استغاثه کنندگان به حضرت مهدی(عج) به عنوان منتقم اهل بیت(ع)، وجود پرچم های فراوان در طول مسیر با مضامین دشمن ستیزی، همراهی عکس شهدا و غیره همه نشانه هایی از این تقویت روحیه دشمن ستیزی در پیاده روی اربعین است.

بدون تردید آن چه بیان شد همه عوامل تعجیل ظهور نیست بلکه تنها بخشی از آن ها بیان شد و پیشنهاد می شود پژوهش گران گرامی در این باره پژوهش های گسترده تر و عمیق تری ارائه دهند و این امر هم شدنی و هم لازم به نظر می رسد.

نتیجه گیری

پیاده روی اربعین از دیرباز در بین پیروان اهل بیت(ع) وجود داشته است اما در سال های احیر این امر به یک موضوع بسیار گسترده و تاثیرگذار تبدیل شده است. در پیاده روی اربعین جلوه های نابی از تعالیم دینی مشاهده می شود که فراگیر شدن این تعالیم در بین پیروان اهل بیت(ع) می تواند امت اسلامی را به ظهور امام منجی نردیک تر کند. در این پژوهش به برخی از این تعالیم اشاره شد. در این پژوهش به تحمل سختی ها و دشوار ی های راه، یاد امام، تعظیم شعائر، احیای امر اهل بیت(ع)، دعا کردن، انفاق، ایثار، مهمان نوازی و تقویت روحیه دشمن ستیزی پرداخته شد. این امور تنها بخشی از تعالیمی بودند که در پیاده روی اربعین جلوه گری می کنند و می توانند در آمادگی امت در تعجیل ظهور نقش ایفا کنند.

فهرست

* قرآن کریم

1- ابن بابویه، محمد بن علی، (1372ش)، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ترجمه حمیدرضا مستفید و علی اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق، چاپ اول.

2- ابن بابویه، محمد بن علی، (1378ق)، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران، نشر جهان، چاپ اول.

3- ابن بابویه، محمد بن علی، (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمة، محقق و مصحح علی اکبر غفاری، تهران: اسلامیه، چاپ دوم.

4- ابن بابویه، محمد بن علی، (1403 ق)، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.

5- ابن بابویه، محمد بن علی، (1413 ق)، من لا یحضره الفقیه، محقق / مصحح: غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.

6- ابن قولویه، جعفر بن محمد، (1356ش)، کامل الزیارات، محقق / مصحح: امینی، عبد الحسین، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول.

7- حمیری، عبد الله بن جعفر، (1413 ق)، قرب الإسناد( ط- الحدیثة)، محقق/ مصحح: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، ناشر: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول --- نرم افزار جامع الاحادیث 5/3

8- شعیری، محمد بن محمد، (بی تا)، جامع الأخبار( للشعیری)، نجف، ناشر مطبعة حیدریة، چاپ اول.

9- طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، (1407 ق )، تهذیب الأحکام، محقق / مصحح: خرسان، حسن الموسوی، تهران، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم .

10- کراجکی، محمد بن علی، (1394ق)، معدن الجواهر و ریاضة الخواطر، تهران: المکتبة المرتضویة، چاپ دوم.

11- کلینی، محمد بن یعقوب، (1407 ق )، الکافی( ط- الإسلامیة)، محقق / مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.