گام‌‌‌‌های عملی در هوشمندسازی معادن
میزگرد اول روز دوم برنامه با موضوع «چالش‌ها و ارائه راهکار به منظور تامین و تهیه سخت‌افزارها و زیرساخت‌های مورد‌نیاز به منظور هوشمندسازی معادن» با حضور نماینده شرکت ملی مس ایران، علیرضا فاتحی، مدیرکسب‌وکار سازمانی ایرانسل، مجتبی کردی، مدیرعامل شرکت توسعه معادن و صنایع معدنی کردستان (کومیدکو)، پدرام پیروی‌نسب، مدیر عامل شرکت بیستون کویر یزد، جواد غلامنژاد، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، هادی حسینی، عضو هیات‌علمی دانشگاه کویینزلند استرالیا، محسن یحیایی و عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس و محمدرضا خالصی برگزار شد. در ابتدا مدیر میزگرد و عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، هادی حسینی درباره طرح هوشمندسازی معدن مس سرچشمه که با همکاری دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شده‌است توضیحاتی را ارائه کرد. او در توضیحات خود به فعالیت‌های مرکز پژوهشی معدن‌کاری4 که با همکاری دانشکده مهندسی معدن و دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی اصفهان و شرکت ملی مس اشاره کرد و گفت: «دانشگاه صنعتی اصفهان که دومین دانشگاه کشور در حوزه معدن است، همکاری بلندمدتی با شرکت ملی مس داشته‌است. در مرکز پژوهشی معدن‌کاری در این دانشگاه اقدامات قابل‌توجهی برای هوشمندسازی مس سرچشمه انجام شده‌است.
یکی از این اقدامات طراحی ماشین‌‌‌‌ها (تراک‌‌‌‌های) بدون‌سرنشین بود که قطعات لازم برای این پروژه به‌رغم مشکلات فراوان تهیه شد و تراک‌‌‌‌ها توسط متخصصان داخلی تجهیز شد. همچنین یک مدل شبیه‌‌‌‌سازی شده معدن در مقیاس یک به چهار طراحی شده که به وسیله آن محققان بتوانند آزمایش‌‌‌‌های خود را در مرکز انجام دهند.» این عضو هیات‌علمی دانشگاه افزود: «در فاز‌اولیه شبیه‌‌‌‌سازی پروژه انجام شد و بر روی مدل آزمایشگاهی همه ابزارها نصب شد. در ادامه با مطالعه استانداردهای بین‌المللی، 17 استاندارد برای تراک‌‌‌‌هایی که در معدن مس استفاده می‌شوند، تدوین شد. همچنین اتاق کنترل از راه دور معادن تجهیز و آماده بهره‌‌‌‌برداری شده‌است. در مرحله بعدی سخت‌افزارها برای پروژه شامل لایدار، رادار، دوربین و پردازنده‌‌‌‌های قدرتمند برای پروژه تهیه شد. لایدارهای نصب شده قابلیت تصویربرداری با اسکن لیزری را دارند. همچنین این تجهیزات قابلیت این را دارند که در 300 میلی‌ثانیه تمام فرمان‌‌‌‌ها را اجرایی کنند و تراک‌‌‌‌ها به این فرمان‌‌‌‌ها واکنش نشان دهند. برای خودران‌کردن تراک‌‌‌‌ها از اطلاعات جنرال موتور استفاده شده‌است تا بتوانیم از تکنولوژی روز دنیا در این بخش استفاده کنیم. لازم به ذکر است که 55درصد از این پروژه کاملا بومی و به‌دست متخصصان داخلی اجرایی شده‌است.» در انتها حسینی با اشاره به اینکه بسیاری از این تجهیزات به دلیل کاربرد نظامی به سختی تهیه شده، ابراز امیدواری کرد که این پروژه بتواند نمونه خوبی برای هوشمندسازی معادن ایران باشد.
در ابتدای راه هستیم
دومین سخنران میزگرد پدرام پیروی‌نسب مدیرعامل شرکت کومیدکو بود. پیروی نسب با اشاره به اینکه حتی در شرکت‌های معدنی بزرگ دنیا هنوز جای کار برای استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا وجود دارد، گفت: «مسیر استفاده از تکنولوژی‌های روز در معدن در ابتدای راه است و حتی در دیگر کشورها، در صنعت معدن نسبت به بقیه صنایع کمتر از این تکنولوژی‌‌‌‌ها استفاده می‌شود. در ایران نیز هنوز کار جدی در این حوزه صورت نگرفته است.» او در مورد فعالیت شرکت کومیدکو در این حوزه گفت: «ما در کومیدکو در مبحث هوش تجاری پیشرفت‌‌‌‌هایی داشته و آن را اجرایی کرده‌ایم. در کنار این مساله سعی کردیم کارشناسان را آموزش دهیم. البته هنوز مبحث کمبود نیروی انسانی در حوزه معدن مساله مهمی است. بر اساس تحقیقی که در کشور کانادا انجام شده‌است 70درصد مردم تمایلی به‌کار در بخش معدن ندارند و در ایران نیز وضعیت مشابه است. مشکل دیگری که وجود دارد تعارض با بسیاری از سازمان‌های دولتی و مساله تحریم‌ها است.» مدیرعامل کومیدکو با اشاره به چالش‌هایی که شرکت‌های معدنی در حوزه دسترسی به نقشه‌‌‌‌های زمین‌‌‌‌شناسی روبه‌رو هستند، ابراز امیدواری کرد مسوولان این حوزه همکاری بیش‌‌‌‌تری با معدن‌کاران داشته باشند.
ضرورت طراحی استراتژی کلان برای هوشمندسازی
محسن یحیایی، عضو هیات‌علمی دانشگاه کویینزلند استرالیا که به‌صورت آنلاین در این میزگرد حضور داشت، سخنران بعدی این مراسم بود. یحیایی با اشاره به اینکه برای هوشمندسازی باید یک هدف را مدنظر داشت گفت: «هدف اصلی آن است که از هوشمندسازی برای خودکارسازی تصمیم‌گیری استفاده کنیم. برای تصمیم‌گیری دو محور کلی وجود دارد. این دو محور هماهنگی و هم‌‌‌‌راستایی هستند؛ در واقع برای تصمیم‌گیری نیاز است با ابزارها و سازوکارهای مناسب داده‌ها به بهترین نحو و در بهترین زمان به‌دست مراکز تصمیم‌گیری برسد.» این عضو هیات‌علمی با تاکید بر اینکه در حال‌حاضر تصمیم‌گیری بیشتر به‌صورت حوزه‌‌‌‌ای انجام می‌گیرد، افزود: «باید تصمیم‌گیری در سطحی بالاتر و کلان‌‌‌‌تر انجام شود. برای رسیدن به این هدف باید برنامه‌‌‌‌ریزی درست و استراتژی کلان داشته باشیم؛ در واقع فناوری یکی از حوزه‌‌‌‌هاست که بیش از حد بر روی آن تمرکز می‌شود. آنچه اهمیت بالایی دارد ساختار است؛ نمی‌توان بر روی یک ساختار سنتی، تکنولوژی مدرن سوار کرد. باید اتمسفر، نیروی کار و جامعه پذیرای هوشمندسازی باشند.» در انتها یحیایی تاکید کرد؛ نقشه‌راه باید در دوسطح طراحی شود. در مرحله اولیه متولیان حاکمیتی باید چارچوب کلی طراحی کنند و آنجاست که در مرحله بعدی در کسب‌وکارها می‌توان استراتژی تعیین کرد.
زیرساخت لازم برای هوشمندسازی وجود ندارد
جواد غلامنژاد مدیرعامل شرکت بیستون کویر یزد که سخنران بعدی این میزگرد بود بر مساله اهمیت زیرساخت و فرهنگ‌سازی در هوشمندسازی معادن ایران تاکید کرد و گفت: «کلمه کلیدی که در این همایش تکرار شد بحث زیرساخت بود. کمک‌گرفتن از هوش‌مصنوعی نیازمند زیرساخت است که این بخش بر عهده دولت است. به‌عنوان مثال بحث اینترنت نسل پنجم یک زیرساخت بسیار مهم در این راستا است. چالش دیگر بحث فرهنگ‌سازی است. به‌عنوان یک نمونه زمانی‌که ما سیستم‌‌‌‌های هوشمند را بر روی تراک‌‌‌‌ها نصب می‌کردیم، برخی از کارکنان آن را تخریب می‌کردند زیرا نگران آینده شغلی خود بودند و از این هراس داشتند که سیستم‌‌‌‌های هوشمند جایگزین آنها در مشاغل شوند.
جمع‌‌‌‌آوری داده؛ رمز هوشمندسازی
علیرضا فاتحی، کارشناس بانک‌های اطلاعاتی که به نمایندگی از شرکت ملی مس در این مراسم حضور داشت به چالش‌ها در راستای هوشمندسازی معادن اشاره کرد و گفت: «بزرگ‌ترین چالش در هوشمندسازی جمع‌‌‌‌آوری داده‌هاست. باید برای همه فرآیندها سیستم جامع داشته باشیم. در شرکت ملی مس برای همه فرآیندها فایل اکسل وجود دارد، درحالی‌که اکسل بانک اطلاعاتی نیست و از نظر امنیتی نیز ایمنی ندارد. ما برنامه داریم تا پایان سال سامانه‌‌‌‌های جامع را جایگزین اکسل کنیم.» او افزود: «مورد دیگر طریقه حفظ و نگهداری داده‌هاست زیرا نیاز نیست تمام داده‌ها حفظ شوند و فقط باید داده‌هایی نگهداری شوند که مورد‌نیاز است.» فاطمی در انتها توصیه کرد که شرکت‌ها استفاده از زیرساخت‌های ابری و برون‌‌‌‌سپاری فرآیندها را در دستور کار قرار دهند زیرا با این روش‌ها می‌توانند در هزینه‌های خود صرفه‌‌‌‌جویی کنند.
بدون اینترنت، هوشمندسازی امکان‌پذیر نیست
مجتبی کردی، مدیر کسب‌وکار سازمانی ایرانسل دیگر سخنرانی بود که دیدگاه‌های خود را در حوزه معدن‌کاری دیجیتال ارائه کرد. او در این رابطه گفت: «باید شبکه عصبی در حوزه داده وجود داشته‌باشد. به‌خاطر فواصلی که معادن با هم دارند، مشکلاتی در حوزه ارتباطی وجود دارد. این مطالبه از اپراتورها وجود دارد که این شبکه ارتباطی را ایجاد کنند و این آمادگی در ایرانسل وجود دارد که در این حوزه فعال شود.» آخرین سخنران میزگرد اول محمدرضا خالصی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس بود. خالصی در صحبت‌های کوتاهی تاکید کرد: «نمی‌شود در زمانی‌که اینترنت و حتی برق قطع می‌شود از هوشمندسازی صحبت کرد. من اعتقاد دارم که هوشمندسازی مانند توسعه‌پایدار یک بحثی است که در یک دوره‌‌‌‌ای به آن توجه می‌شود و بعید است که در ادامه مورد‌توجه قرار گیرد.»
ناترازی انرژی؛ چالش بزرگ صنایع
در میزگرد دوم که با عنوان «روش‌های نوین تامین انرژی در معدن و صنایع معدنی» برگزار شد، حاضران به چالش‌های تامین انرژی پایدار برای معادن ایران و راهکارهای موجود اشاره کردند. منیژه غلامرضایی، مدیر زیرساخت ایمیدرو اولین سخنران میزگرد دوم بود. او با اشاره به ناترازی برق در سال‌های اخیر گفت: «ناترازی اخیری که از سال99 شروع و پس از آن تشدید شد، معدن‌کاران را به این فکر انداخت که وارد سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی شوند، به‌همین‌دلیل وزارت صمت با وزارت نیرو وارد توافق شد.» او افزود: «در حال‌حاضر یک چالش تامین سوخت نیروگاه‌ها است که برای آن سه راهکار وجود دارد. راهکار اول تامین سوخت از محل خارج‌شدن نیروگاه‌های فرسوده از سیکل است و راهکارهای دیگر تکمیل سیکل نیروگاه‌های موجود و استفاده از نیروگاه‌های تجدیدپذیر است.» غلامرضایی با اشاره به مهم‌ترین معضل بخش‌خصوصی برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی گفت: «در حال‌حاضر تمامی قوانین توسط وزارت نیرو تعیین می‌شود و هر زمان ناترازی ایجاد می‌شود اولین گزینه برای قطع برق صنایع هستند؛ در واقع بخش‌خصوصی اطمینان لازم را ندارد که اگر نیروگاهی ایجاد شود صنایع می‌توانند از همه ظرفیت این نیروگاه استفاده کنند و توسط وزارت نیرو محدود نخواهند شد.» همچنین معاون ایمیدرو به صنایع توصیه کرد؛ با توجه به کاهش هزینه نیروگاه‌های خورشیدی، استفاده از این ظرفیت را در دستور کار قراردهند.
مجبوریم برق تولید کنیم
عبدالله شهبخش، مدیرعامل شرکت آلومینای ایران سخنران بعدی این میزگرد بود. شهبخش با اشاره به مشکلات بخش‌خصوصی در تامین انرژی گفت: «زمانی‌که صنایع معدنی در کشور تاسیس شد بر اساس مزیت انرژی بود. اگر قرار باشد در حوزه انرژی تغییرات قابل‌توجهی رخ دهد بسیاری از شرکت‌های موجود صرفه نخواهند داشت. اینکه شرکت‌های معدنی وارد حوزه تامین برق شدند یک واقعیت غیرقابل‌اجتناب بود؛ طبیعتا هیچ‌‌‌‌کدام از این شرکت‌ها در تولید برق تخصص ندارند و جبر موجود آنها را به این سمت و سو کشانده است.» او افزود: «اگر قرار باشد شرکت‌های خصوصی وارد بحث تولید برق شوند و بازهم در روز موعود برق آنها قطع شود، کدام سرمایه‌‌‌‌گذار در این حوزه سرمایه‌گذاری خواهد کرد؟»
دولت مسوولانه عمل نمی‌کند
در بخش بعدی میزگرد حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران به ایراد سخنرانی پرداخت. صالحی با تاکید بر اینکه دولت در حوزه تامین انرژی مسوولانه عمل نمی‌کند، گفت: «نمی‌توان به صنایع بگوییم اگر برق نداریم خودتان برق تولید کنید. وظیفه دولت تامین زیرساخت‌‌‌‌هاست. ما شاهد این هستیم که دولت اجازه نمی‌دهد صنایع و بخش‌خصوصی با هم به تفاهم برسند. راهکار این است که دولت یا خود زیرساخت‌ها را تامین کند یا اجازه دهد صنایع و بخش‌خصوصی با هم در بورس انرژی به تفاهم برسند. در این حالت در کمتر از 3 سال‌ناترازی انرژی از بین می‌رود.»
او افزود: «در جهان اولویت تامین انرژی صنایع هستند ولی در ایران اولویت بخش خانگی است. در حال‌حاضر حتی حکومت مستقر در افغانستان هم برای تامین انرژی، صنایع را در اولویت قرار داده‌است. گذار تامین انرژی صنایع از دولت به بخش‌خصوصی باید به‌زودی انجام شود و دولت باید تنها انرژی بخش خانگی را تامین کند. دولت باید این مساله را درک کند که برق منبع درآمد دولت نیست.»
مزیت نیروگاه‌های کوچک مقیاس
محمدرضا زمردی، مدیرعامل شرکت موتورسازان شرکت فناوری بهینه ایرانیان سخنران بعدی میزگرد بود. زمردی، در رابطه با ظرفیت نیروگاه‌های‌کوچک مقیاس، گفت: «این نوع نیروگاه‌ها به این دلیل قابلیت نصب سریع، راندمان بالا و حجم سرمایه مورد‌نیاز بسیار پایین‌تر نسبت به سایر نیروگاه‌ها، از امتیازات بسیاری برای تامین برق صنایع مختلف برخوردارند.» او در ادامه با بیان اینکه در داخل کشور توان ساخت تجهیزات و قطعات نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس وجود دارد، افزود: «بخش خصوصی فناور صنعت برق توانسته به تکنولوژی ساخت مولدهای تولید برق دست‌یابد و این امر احداث، نگهداری و تعمیر نیروگاه‌های‌کوچک‌مقیاس را تسهیل کرده و هزینه‌های مربوط به آن را کاهش داده است.» زمردی در انتهای سخنان خود تاکید کرد؛ حتی در مکان‌هایی که دور از شبکه برق است با استفاده از نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس می‌توان برق تامین کرد و نیازی به اتصال به شبکه برق نیست.
اختلال وزارت نیرو در بازار انرژی
آخرین سخنران میزگرد دوم محمد بیات، رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان ترکیبی نیرو، حرارت و برودت ایران بود. بیات با اشاره به اینکه با توجه به فعالیت او در سه بخش نیروگاه‌های بزرگ، کوچک و تجدیدپذیر دید جامعی به مساله تامین انرژی دارد، گفت: «نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس راه‌حل مشکل ناترازی برق است. این نیروگاه‌ها این مزیت را دارند که صنایع می‌توانند از حرارت آنها استفاده کنند. همچنین سرعت آماده‌‌‌‌سازی نیروگاه‌های کوچک بالاست و طی سه تا پنج ماه می‌توان یک نیروگاه کوچک را آماده کرد.» او با اشاره به این نکته که وزارت نیرو قوانینی که باعث جذب سرمایه‌‌‌‌گذاران می‌شود را رعایت نمی‌کند افزود: «اگر قوانین برنامه پنجم رعایت می‌شد شاهد ناترازی در بخش برق نبودیم. ممانعت از صادرات انرژی توسط بخش‌خصوصی دلیل دیگری است که انگیزه سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد. وقتی خرید تضمینی برق وجود ندارد باید به سمت راهکارهای جایگزین رفت. یکی از راهکارهای قانونی آن است که تولیدکنندگان و صنایع باید بتوانند با هم توافق کنند که این مساله تاکنون محقق نشده‌است.» بیات به مشکلات دیگری که تولیدکنندگان برق در ارتباط با دولت با آن مواجه هستند اشاره کرد و گفت: «اگر وزارت نیرو طلب نیروگاه‌ها را پرداخت می‌کرد تا آنها بتوانند به‌تبع آن وام‌های خود را تسویه کنند، اکنون نیروگاه‌ها با مشکلات فعلی مواجه نبودند. همچنین در یک مورد به وزارت نیرو اعلام شد که اگر آمادگی وجود داشته‌باشد نیروگاه‌هایی هستند که همین فردا می‌توانند وارد مدار شوند، اما وزارت نیرو پاسخ داد اگر برق این نیروگاه‌ها در اختیار بخش خانگی قرار می‌گیرد این امکان وجود دارد، در غیر‌این‌صورت امکان استفاده از این نیروگاه‌ها وجود ندارد.» بیات در انتها بار دیگر تاکید کرد که راهکار حل مشکلات تامین انرژی صنایع، عدم‌ایجاد محدودیت‌های ناموجه از سوی وزارت نیرو در این حوزه است.