به قلم : دکتر مجید کاراندیش ؛ دکترای تخصصی علوم تغذیه ؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز
تحریریه زندگی آنلاین : فسفر به دلیل اهمیت آن در حاصلخیزی خاک و کشاورزی به خوبی شناخته شده است، ولی درست همانند گیاهان، بدن خود ما هم به این ماده معدنی نیازمند است.
فسفر چیست؟
فسفر یکی از املاح معدنی درشت مقدار است که بدن ما برای حفظ تندرستی به مقادیر نسبتاً زیاد آن نیاز دارد. فسفر در مواد غذایی گوناگونی وجود دارد، به خصوص غذاهای غنی از پروتئین.
عملکردهای فسفر چیست؟
فسفر یکی از فراوان‌ترین مواد معدنی در بدن است و حدود 85 درصد آن در استخوانها و دندان‌ها وجود دارد. در واقع یکی از عملکردهای اصلی فسفر، همراه با کلسیم، تشکیل و نگهداری مناسب استخوانها و دندان‌ها است. پانزده درصد باقیمانده آن در بسیاری از فرآیندهای مهم بدن نقش دارد، از جمله تولید انرژی در بدن، حفظ تعادل pH، تشکیل مواد ژنتیک (DNA و RNA) و تبادل اکسیژن از گلبول‌های قرمز به بدن. فسفر برای تولید فسفولیپیدها هم لازم است که انواع مهمی از چربی هستند که غشای سلول‌ها را می‌سازند و همچنین در عملکرد مناسب سلول‌های عصبی و مغز مشارکت دارند.
بیشتربخوانید:
مقدار نیاز روزانه به فسفر چقدر است؟
مقدار نیاز روزانه به فسفر به سن، جنسیت و مراحل مختلف زندگی بستگی دارد. مقدار مرجع رژیمی برای بزرگسالان سالم (بالاتر از 18 سال) شامل دوران بارداری و شیردهی 550 میلی‌گرم در روز است. مقدار کافی فسفر را می‌توان با مصرف مواد غذایی متنوع از طریق رژیم غذایی دریافت کرد. با پیروی از راهنمایی‌های غذایی ملی و رعایت اصول یک رژیم غذایی متعادل، مقدار فسفر مورد نیاز تأمین می‌شود.
مقدار فسفر در بعضی مواد غذایی
فسفر در تعداد زیادی از مواد غذایی یافت می‌شود، به خصوص غذاهای غنی از پروتئین از جمله:
شیر و لبنیات
گوشت قرمز و گوشت پرندگان
ماهی
غلات
حبوبات.
اضافه کردن فسفر به صورت افزودنی به مواد غذایی به شکل فسفات یا اسید فسفریک امکان‌پذیر است. این شکل از فسفر در بعضی از مواد غذایی از جمله محصولات خبازی یا گوشت‌های فرآوری شده یا نوشابه‌های گازدار وجود دارد.
بیشتربخوانید:
آیا فسفر با سایر مواد مغذی برهمکنش دارد؟
فسفر همراه با ویتامین D و کلسیم در رشد و حفظ سلامت استخوانها و دندان‌ها نقش دارد. کلسیم و فسفر بر تعادل یکدیگر در بدن تأثیر دارند. برای مثال مصرف رژیم غذایی حاوی کلسیم بالا و فسفر پایین می‌تواند باعث کاهش جذب فسفر و به صورت بالقوه کاهش سطح فسفر در بدن شود. عکس این حالت هم می‌تواند رخ دهد، یعنی رژیم غذایی حاوی مقادیر بالای فسفر و مقادیر کم کلسیم می‌تواند باعث کاهش جذب کلسیم شود. هر دوی این وضعیت‌ها می‌توانند بر سلامت استخوانها تأثیر نامطلوب داشته باشند. به همین دلیل حفظ تعادل مناسب این دو ماده معدنی در رژیم غذایی حائز اهمیت است. ویتامین D برای جذب فسفر در بدن اهمیت ویژه‌ای دارد و همچنین با تأثیر همزمان بر وضعیت کلسیم در سلامت استخوانها و دندان‌ها نقش دارد. در انجام این فرایند‌ها ویتامین K هم نقش دارد. به همین دلیل است که برقراری تعادل مناسب همه این مواد مغذی در حفظ سلامت استخوانها حائز اهمیت است.
اگر مقدار مصرف فسفر خیلی کم شود، چه اتفاقی می‌افتد؟
دریافت ناکافی فسفر در رژیم‌های غذایی شایع نیست، چون این ماده معدنی در مواد غذایی متعددی وجود دارد. کمبود فسفر معمولاً به بعضی بیماری‌ها یا اختلالات متابولیک که باعث کاهش سطح فسفر در بدن می‌شود، ارتباط دارد. موارد شدید کمبود فسفر می‌تواند به ضعف و شکنندگی استخوانها و در نتیجه، راشیتیسم در بزرگسالان و نرمی استخوان در کودکان منجر شود.
اگر مقدار مصرف فسفر خیلی زیاد شود، چه اتفاقی می‌افتد؟
دریافت فسفر از منابع غذایی زیان‌آور نیست، چون بسیار بعید است که مقادیر خطرناک آن صرفاً از مواد غذایی وارد بدن شود. دریافت مقادیر بالای فسفر برای بیماران کلیوی خطرناک است، چون باعث انباشتگی فسفر در بدن می‌شود. با گذشت زمان این وضعیت می‌تواند به عواقب خطرناکی مثل پرکاری ثانویه پاراتیروئید، کاهش بافت استخوان، و تجمع کلسیم در بافت‌های نرم (مثل احشاء داخلی، ماهیچه‌ها، و رگ‌های خونی) و آسیب به این بافت‌ها منجر شود.
بیشتربخوانید:
چه موقع باید به دریافت فسفر توجه بیشتری کرد؟
کمبود فسفر برای عموم مردم خطری محسوب نمی‌شود، چون اکثر مردم با رعایت رژیم غذایی متنوع و متعادل مقادیر توصیه شده فسفر را دریافت می‌کنند.
