بیش از یک ماه پیش یک شرکت فناوری پیشرو در ایالات متحده بیانیه‌ای نسبتا مرموز صادر کرد. "انویدیا" پیشرفته‌ترین تراشه‌های رایانه‌ای را تولید می‌کند. کارت‌های سیلیکونی کوچکی که برای همه چیز از ابررایانه‌ها گرفته تا ماشین‌های مدرن و گوشی‌های تلفن‌های همراه مورد نیاز است. این شرکت اعلام کرده که دولت آمریکا صادرات پیشرفته‌ترین تراشه‌های خود را به برخی از کشور‌های خاورمیانه محدود می‌کند. انویدیا اعلام نکرده که کدام کشورها تحت تاثیر قرار گرفته اند. هم چنین درباره چرایی و چگونگی این تحت تاثیر قرار گرفتن نیز توضیحی نداده است. با این وجود، برای بسیاری از ناظران این امر نشانه ورود جنگ فناوری بین چین و آمریکا به خاورمیانه بوده است.
به گزارش فرارو به نقل از دویچه وله، مدتی است که ایالات متحده در تلاش است در زمینه توسعه فناوری هوش مصنوعی، فناوری‌ای که در حال تغییر دادن جهان است، از چین پیشی بگیرد. ایالات متحده برای کاهش سرعت پیشرفت هوش مصنوعی چین اخیرا تاکتیکی را به کار گرفته است: محدود ساختن دسترسی چینی‌ها به تراشه‌های رایانه‌ای یا نیمه هادی‌های مورد نیاز برای پیشرفته‌ترین مدل‌های هوش مصنوعی.
توسعه هوش مصنوعی بدون این تراشه‌های رایانه‌ای بسیار دشوار است.چنین تراشه‌هایی عمدتا توسط شرکت‌های مستقر در ایالات متحده از جمله انویدیا تولید می‌شوند. به همین دلیل است که سال گذشته وزارت بازرگانی ایالات متحده اعلام کرد صادرات تراشه‌های پیشرفته به چین و روسیه را محدود می‌کند. اعلامیه ماه آگوست آن وزارتخانه لایه دیگری را به این محدودیت‌های صادراتی می‌افزاید.
کدام کشور‌های خاورمیانه تحت تاثیر قرار گرفته اند؟
نه دولت ایالات متحده و نه انویدیا در این باره پاسخ واضحی نداده اند هر چند نامزد‌هایی احتمالی وجود دارند. "جان کالابرس" استاد دانشگاه واشینگتن دی سی که سیاست خارجی تدریس می‌کند و به طور مرتب در مورد حضور چین در خاورمیانه می‌نویسد، می‌گوید: "بهترین حدس من در مورد کشور‌های ایران، عربستان سعودی و امارات هستند. ایران سطح بالایی از مهارت "هک" را از خود نشان داده است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی از توانایی مالی برخوردار هستند. ممکن است از قطر و اسرائیل نیز نام برده شود. در تمام این موارد به نظر می‌رسد عنوان توجیه "امنیت ملی" وجود دارد".
کشور‌های نفت‌خیز خلیج فارس از بزرگترین هزینه کنندگان جهان در عرصه هوش مصنوعی هستند. عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر همگی تحول دیجیتالی مداوم اقتصاد خود را در تنوع بخشیدن به صادرات نفت حائز اهمیت قلمداد می‌کنند. اسرائیل سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای در زمینه هوش مصنوعی انجام می‌دهد. در واقع، انویدیا در سال 2020 میلادی یک شرکت سخت افزاری اسرائیلی به نام ملانوکس را خریداری کرد و این شرکت تابعه اکنون پایگاه انویدیا در خارج از ایالات متحده است.
چرا آمریکا می‌خواهد صادرات تراشه به خاورمیانه را کنترل کند؟
دولت ایالات متحده با اعلام محدودیت‌های صادراتی اشاره کرده که تراشه‌های فعال کننده هوش مصنوعی فناوری‌هایی هستند که می‌توانند نیروی مورد نیاز برای مدرنیزاسیون نظامی و نقض حقوق بشر را فراهم سازند.
"کریستوفر میلر" نویسنده کتاب "جنگ تراشه‌ها: مبارزه برای حیاتی‌ترین فناوری جهان" در سال 2022 میلادی می‌گوید: "نگرانی اصلی این است که شرکت‌های چینی ممکن است کشور‌های خاورمیانه را ابزاری برای فرار از محدودیت‌ها و دسترسی به تراشه‌های پیشرفته‌ای بدانند که در غیر این صورت قادر به خریداری آن نیستند".
مطالعه‌ای صورت گرفته در سال 2022 میلادی توسط مرکز فناوری‌های نوظهور آمریکا، به بررسی کشور‌هایی که ارتش چین تراشه فعال کننده هوش مصنوعی را از آنجا دریافت می‌کند پرداخته و این نظریه رسید است که بخش عمده خرید‌های صورت گرفته به طور مستقیم نبوده بلکه از طریق واسطه‌ها انجام شده و توزیع کنندگان در قالب شرکت‌های پوششی را نیز شامل می‌شود.
خبرنگاران خبرگزاری "رویترز" در ژوئن سال جاری میلادی از تجارت زیرزمینی تراشه‌های پیشرفته در چین گزارش دادند. فروشندگان چینی به "رویترز" گفته بودند اغلب تراشه‌ها را از شرکت‌های ثبت شده در کشور‌های دیگر از جمله هند، تایوان و سنگاپور دریافت می‌کنند.
خلیج فارس و چین
چنین مبادلاتی ممکن است در خاورمیانه نیز امکان پذیر باشد، زیرا کشور‌هایی در منطقه که سرمایه گذاری زیادی در عرصه فناوری هوش مصنوعی انجام می‌دهند نیز ظرف مدت پنج تا ده سال گذشته روابط شان را با چین تعمیق بخشیده اند. محققان اندیشکده کارنگی مستقر در واشنگتن در مقاله‌ای نوشته شده در آگوست سال 2023 میلادی اشاره کردند که همکاری‌های فنی و علمی عربستان سعودی با چین حدود هفت سال قوی‌تر شده است.
تعداد قابل توجهی از دانشجویان و اساتید دانشگاه علم و صنعت ملک عبدالله چینی هستند. مطالعه بنیاد کارنگی نشان می‌دهد که همکاری بین دانشگاه علم و صنعت ملک عبدالله و سازمان‌های تحقیقاتی مختلف سرزمین اصلی چین به دلیل پیوند‌های شخصی که در آنجا شکل گرفته افزایش یافته است. دانشگاه علم و صنعت ملک عبدالله قرار است تا پایان سال جاری 3000 تراشه پیشرفته H100 انویدیا را دریافت کند.
در مورد هوش مصنوعی امارات متحده عربی نیز در وضعیت مشابهی قرار دارد. آن کشور در سال 2017 میلادی یک وزارتخانه به نام وزارت هوش مصنوعی تاسیس کرد و در حال حاضر مدل هوش مصنوعی پیشرفته خود به نام فالکون را دارد. در عین حال، اماراتی‌ها شهرتی غیرقابل اعتماد به دست آورده اند. مقام‌های اتحادیه اروپا، ایالات متحده و بریتانیا در اوایل ماه سپتامبر از آن کشور بازدید بعمل آوردند تا تلاش کنند آن کشور واقع شده در حاشیه خلیج فارس را از ارسال کالا‌های تحریم شده به روسیه منصرف کنند. خواسته‌های آنان ظاهرا تراشه‌های فعال کننده هوش مصنوعی را نیز شامل می‌شود.
"محمد سلیمان" مدیر بخش فناوری‌های استراتژیک و برنامه امنیت سایبری در انستیتو خاورمیانه در واشنگتن می‌گوید:"هیچ یک از این موارد بدان معنا نیست که ایالات متحده فکر می‌کند امارات و عربستان سعودی عمدا چنین فناوری‌ای را به چین و روسیه تحویل خواهند داد. ایالات متحده شریک مهمی برای هر دو کشور امارات و عربستان سعودی است و آنان نمی‌خواهند تنش ایجاد کنند. مقام‌های امریکایی احتمالا بیش‌تر در این باره نگرانی دارند که به دلیل حضور روسیه و چین در کشور‌های حاشیه خلیج فارس تراشه‌های انویدیا در معرض جاسوسی یا مهندسی معکوس (هنگامی که محصولات برای استخراج اطلاعات تجزیه می‌شوند) و یا انتقال غیر عمدی به پکن و مسکو قرار گیرند".
ارتباط چینی اسرائیل در حال افزایش است
اسرائیل نیز روابط عمیق تری با چین ایجاد کرده است. هوآوی و شیائومی هر دو مراکز تحقیقاتی در اسرائیل دارند و سرمایه گذاران چینی سرمایه گذاری‌های همراه با ریسک را برای تولیدکنندگان تراشه‌های محلی در اسرائیل تامین مالی کرده اند. "دانیت گال" محققی با تمرکز بر فناوری در مقاله‌ای در سال 2019 میلادی در سایت شورای روابط خارجی امریکا نوشته بود: "به نظر می‌رسد در سالیان اخیر شرکتی‌های امریکایی فعال در حوزه فناوری مانند "اینتل" از پایگاه‌های اسرائیلی خود به عنوان راه حلی برای ادامه صادرات تراشه‌ها به چین استفاده کرده اند".
گال می‌افزاید: "تقاضای چین برای شرکای تجاری فناوری تجاری جایگزین با توجه به تشدید محدودیت‌های تجاری آمریکا یک موهبت اقتصادی غیرمنتظره برای اسرائیل محسوب می‌شود. اهمیت تراشه‌ها برای پیشرفت فناوری و استفاده نظامی بدین معناست که موقعیت اسرائیل حتما توجه واشنگتن را به خود جلب خواهد کرد".
اسرائیل ممکن است مجبور شود ارتباط با سرمایه گذاران چینی خود را با نیاز‌های متحد آمریکایی اش با دقت بیشتری متوازن سازد. با این وجود، سلیمان از انستیتو خاورمیانه باور ندارد که محدودیت‌های صادراتی جدید اعلام شده برای اسرائیل اعمال شود. او در این باره می‌گوید: "علیرغم آن که امریکا این موضوع را دوست ندارد، اما واقعیت آن است که اسرائیل روابط نزدیکی با چین و روسیه دارد".
با این وجود، محدودیت‌های صادراتی در مورد تراشه‌ها احتمالا از پیش بر انویدیا در اسرائیل تاثیر گذاشته اند. قوانین صادرات ایالات متحده مانند آن چه اعلام شده برای محصولات ساخته شده به طور کامل یا جزئی در نتیجه فناوری ایالات متحده نیز اعمال می‌شود بدان معنا که فرقی نمی‌کند تراشه‌های انویدیا در اسرائیل ساخته شده باشند یا در امریکا. قوانین به طور یکسان اعمال می‌شوند. گزارش‌ها حاکی از آن است که چین پیش‌تر مشتری اصلی انویدیا در اسرائیل بوده است.
ممنوعیت صادرات تا چه اندازه ماهیت سیاسی دارد؟
نه دنیلز و نه هیچ یک از کارشناسان دیگری که با "دویچه وله" گفتگو کردند باور نداشتند که محدودیت‌های صادرات راهی برای اعمال فشار سیاسی بر کشور‌های خاورمیانه در مورد انواع معاملات بزرگ تری است که در حال حاضر مذاکره در مورد آن در جریان است از جمله برای مثال در مورد پیمان دفاعی عربستان و آمریکا یا عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل.
"دنیلز" به "دویچه وله" می‌گوید:" در عوض، ممکن است تصور کنیم که این هدف از این کنترل ارسال پیامی به شرکای خلیج فارس درباره جدیت ایالات متحده به منظور رقابت با چین باشند و پیگیری تاثیرات بلند مدت چنین کنترلی از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود".