روش ائمه اهل بیت علیهم السلام در محکم و متشابه

آنچه از بیانات مختلف ائمه اهل بیت (ع) بدست میآید اینست که در قرآن مجید متشابه بمعنی آیه ای که مدلول حقیقی خود را بهیچ وسیله ای بدست ندهد وجود ندارد.بلکه هر آیه ای اگر در افاده مدلول حقیقی خود مستقل نباشد بواسطه آیات دیگری میتوان بمدلول حقیقی آن پی برد و این همان ارجاع متشابه است بمحکم چنانکه آیه: «الرحمن علی العرش استوی » ⁽¹⁾ ترجمه:خدا بر تخت خود قرار گرفت) و آیه: «و جاء ربک » ⁽²⁾ ترجمه:و خدای تو آمد) ظاهرند در جسمیت و مادیت ولی با

.............................................

1- سوره طه آیه 5.

2- سوره فجر آیه 24

ارجاع این دو آیه بآیه کریمه: «لیس کمثله شی ء» ⁽¹⁾ معلوم میشود مراد از قرار گرفتن و آمدن که بخدای متعال نسبت داده شده معنائی است غیر از استقرار در مکان و انتقال از مکان بمکان.

پیغمبر اکرم (ص) در وصف قرآن مجید میفرماید ⁽²⁾: «و ان القرآن لم ینزل لیکذب بعضه بعضا و لکن نزل یصدق بعضه بعضا فما عرفتم فاعملوا به و ما تشابه علیکم فآمنوا به » (ترجمه:بدرستی قرآن نازل نشده برای اینکه برخی از آن برخی دیگر را تکذیب کند ولی نازل شده که برخی از آن برخی دیگر را تصدیق نماید پس آنچه را که فهمیدید بآن عمل کنید و آنچه بشما متشابه شد بآن-تنها-ایمان بیاورید) .

و در کلمات امیر المؤمنین (ع) ⁽³⁾ است: «یشهد بعضه بعضا و ینطق بعضه بعضا» (ترجمه: شهادت میدهد برخی از قرآن بر برخی دیگر و بیان میکند برخی از آن برخی دیگر را) .

و امام ششم (ع) ⁽⁴⁾ میفرماید: «المحکم ما یعمل به و المتشابه ما اشتبه علی جاهله » (ترجمه:محکم قرآن آن است که بآن بتوان عمل کرد و متشابه آنست که بکسیکه نداند مشتبه شود) و از روایت استفاده میشود که محکم و متشابه نسبی میباشند و ممکن است آیه ای نسبت بکسی محکم و نسبت بکس دیگر متشابه باشد.

و از امام هشتم ⁽⁵⁾ منقول است که فرمود: «من رد متشابه القرآن الی محکمه هدی الی صراط مستقیم-ثم قال-ان فی اخبار نامتشابها کمتشابه القرآن فردوا متشابهها الی محکمها و لا تتبعوا متشابهها فتضلوا» (ترجمه:کسیکه متشابه

.............................................

1- سوره شوری آیه 11

2- در المنثور ج 2 ص 8

3- نهج البلاغه خطبه 131

4- تفسیر عیاشی ج 1 ص 162

5- عیون اخبار الرضا ج 1 ص 290

قرآن را بمحکم آن رد کرد براه راست هدایت یافت.پس از آن فرمود:بدرستی در اخبار ما متشابه هست مانند متشابه قرآن پس متشابه آنها را بسوی محکم آنها برگردانید و از خود متشابه پیروی مکنید که گمراه میشوید) .

چنانکه مشاهده میشود روایات و خاصه خبر اخیر صریح است در اینکه متشابه آیه ایست که استقلال در افاده مدلول خود نداشته باشد و بواسطه رد بسوی محکمات روشن خواهد شد، نه اینکه هیچگونه راهی برای فهم مدلول آن در دسترس نباشد.