دنیای‌اقتصاد: گزارش جدید سازمان تجارت‌جهانی (WTO) نشان‌دهنده آن است که حجم تجارت کشورهای جهان در سال2022 نسبت به پیشبینیها عدد کمتری را نشان می‌دهد. این وضعیت باعث‌شده تا کارشناسان سازمان تجارت‌جهانی تخمین‌های خود را برای سال‌جاری تعدیل کنند؛ هرچند تخمین‌‌‌‌‌‌ها برای سال2024 میلادی همچنان خوش‌بینانه است. زمستان سال2022 وضعیت تجارت‌جهانی تحت‌تاثیر سیاست‌های پولی سختگیرانه در اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده بود ولی انتظارات با کاهش محدودیت‌ها در چین و افت قیمت انرژی بهبود پیدا کرد، با این‌وجود تلاطم در بازار املاک چین و شروع جنگ روسیه و اوکراین‌بار دیگر باعث شد تا کارشناسان نسبت به آینده تجارت در سال2023 میلادی بدبین شوند. در آوریل سازمان تجارت‌جهانی پیش‌بینی کرد که نرخ تجارت‌جهانی در سال‌جاری 1.7درصد افزایش یابد اما اتفاقات مذکور باعث شد پیش‌بینی خود را به 0.8درصد کاهش دهد. همچنین پیش‌بینی این سازمان برای سال2024، رقم 3.3درصد رشد تجارت کالا در جهان است.
پیش‌بینی تجارت در 2023 و 2024
سال 2023 سال‌کاهش حجم تجارت در بسیاری از تولیدات و بین بسیاری از کشورها بوده‌است. آهن و فولاد، تجهیزات اداری و مخابراتی، منسوجات و پوشاک از جمله کالاهایی هستند که افت تجارت در آنها محسوس است. در این بین یک استثنا وجود دارد و آن وسایل نقلیه است که تجارت آن رشد داشته‌است. بر اساس گزارش سازمان تجارت‌جهانی دلیل اصلی این افت در تجارت کاملا مشخص نیست اما نرخ بالای تورم در جهان، افزایش نرخ بهره، افزایش ارزش دلار و تنش‌های ژئوپلیتیکی از جمله عوامل کمک‌کننده به این پدیده هستند.
به‌طور کلی حجم تجارت در نیمه اول سال‌جاری میلادی نسبت به مدت مشابه پارسال 0.5درصد کاهش‌یافته اما نشانه‌‌‌‌‌‌ها این خوش‌بینی را ایجاد‌کرده که در نیمه دوم سال‌این نرخ افزایش قابل‌قبولی داشته‌باشد.
از جمله عوامل تاثیرگذار بر تجارت‌جهانی می‌توان به تغییرات قیمت انرژی اشاره کرد. میانگین قیمت جهانی نفت‌خام در اوت 2023 معادل 38درصد نسبت به میانگین سال2019 افزایش داشته و قیمت گاز طبیعی در اروپا در همین دوره 133درصد افزایش داشته‌است. کشورهای اروپایی در زمستان امسال باید با افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی از نوسانات شدید قیمت انرژی در زمستان جلوگیری کنند. در این‌صورت می‌توان امیدوار بود که زمستان امسال تجارت‌جهانی تحت‌تاثیر افزایش قیمت انرژی قرار نگیرد. خطر دیگری که تجارت را تهدید می‌کند مربوط به حوزه امنیت غذایی است. به‌رغم کاهش اخیر قیمت‌ها، در اوت 2023 میانگین قیمت محصولات غذایی 46درصد بیشتر از سال2019 محاسبه شده‌است. همچنین قیمت کود 93درصد افزایش‌یافته که تولید محصولات غذایی را با اختلال مواجه خواهد کرد. کشاورزان مجبور می‌شوند بین استفاده از کود کمتر یا کاشت محصولات کمتر که هر دو باعث کاهش عملکرد و افزایش خطر گرسنگی در سراسر جهان می‌شود، یک گزینه را انتخاب کنند.
به‌طور کلی بر اساس پیش‌بینی‌های انجام‌شده صادرات منطقه آمریکای‌شمالی در سال‌جاری میلادی نسبت به سال‌گذشته 3.6درصد رشد خواهد داشت و این رقم برای سال2024 معادل 2.7درصد پیش‌بینی شده‌است. در اروپا نیز نرخ رشد صادرات در سال‌جاری نسبت به مدت مشابه 2022معادل 0.4درصد پیش‌بینی‌شده و این رقم برای سال2024 نیز 2.2درصد پیش‌بینی شده‌است.پیش‌بینی سازمان تجارت‌جهانی نشان می‌دهد که بار رشد صادرات در سال‌جاری بر دوش قاره آسیا خواهد بود. بر اساس پیشبینیها نرخ رشد صادرات در این قاره در سال‌آینده میلادی معادل 5.1درصد خواهد بود که بیشتر از دیگر نواحی جهان است. در سمت واردات پیشبینیها نشان می‌دهد میانگین نرخ رشد واردات در تمامی مناطق جهان به غیر‌از خاورمیانه و آفریقا در سال‌جاری منفی خواهد بود.کارشناسان سازمان تجارت‌جهانی پیش‌بینی می‌کنند در سال‌جاری میزان واردات آمریکای‌شمالی، 1.2درصد، در آمریکای‌جنوبی یک‌درصد و در آسیا 0.4درصد کاهش پیدا خواهد کرد و این در حالی است که این رقم در خاورمیانه 12.5درصد و در آفریقا 5.1درصد رشد خواهد داشت. پیشبینیها برای سال‌آینده میلادی حاکی از آن است که در بقیه مناطق جغرافیایی نیز میزان واردات افزایش خواهد داشت. سازمان تجارت‌جهانی پیش‌بینی کرده که در این سال‌میزان واردات در آمریکای‌شمالی 2.2درصد، در آمریکای‌جنوبی 3.3درصد و در اروپا 1.6درصد افزایش خواهد یافت. این رقم برای آفریقا 3.4درصد، برای خاورمیانه 4.6درصد و برای آسیا 5.8درصد پیش‌بینی شده‌است، بنابراین بر اساس این آمارها می‌توان نتیجه گرفت که سال2024 میلادی سال‌خوبی برای تجارت‌جهانی خواهد بود.
تجارت در گروه‌های کالایی
ارزش تجارت‌جهانی در نیمه اول سال‌جاری میلادی نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته در بسیاری از گروه‌های کالایی کاهش یافته‌است. در 6ماهه نخست سال2023، گروه سوخت و محصولات معدنی 15درصد کاهش در ارزش تجارت و گروه آهن و استیل 17درصد کاهش در تجارت را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته شاهد بودند. همچنین ارزش تجارت در پوشاک و محصولات نساجی نیز در این مدت 16درصد کاهش پیدا کرده‌است. البته برخی از گروه‌ها در همین مدت شاهد رشد در ارزش تجارت بودند؛ در نیمه اول سال2023 مبادلات تجاری در جهان در گروه خودرو 18درصد و در سایر ماشین‌آلات 6درصد، نسبت به مدت مشابه رشد داشته‌است. گرچه این آمارها می‌تواند نگران‌کننده باشد، اما تصویر بزرگتر نشان‌دهنده رشد 27درصدی حجم تجارت در حد فاصل سال‌های 2019 و 2023 است. در مدت مذکور ارزش تجارت کالاهای کشاورزی 35درصد، محصولات غذایی 40درصد، سوخت و محصولات معدنی 43درصد رشد داشته‌است. همچنین در همین مدت تجارت آهن و استیل 29درصد و اتومبیل 16درصد رشد را تجربه‌کرده‌است.
تجارت خدمات در جهان
تجارت خدمات نیز پس از پایان پاندمی کرونا موفق شده خود را بازسازی کند. تجارت بخش خدمات در فصل دوم سال2022 نسبت به مدت مشابه سال2021، به میزان 19درصد رشد داشته‌است. رشد این بخش در فصل سوم و چهارم همین سال‌نسبت به دوره‌های مشابه در سال‌های گذشته، معادل 14 و 5درصد بوده‌است. همین رقم برای سه‌ماهه ابتدایی سال2023 نسبت به دوره مشابه 9درصد بوده‌است.در نیمه اول سال‌جاری میلادی بیشتر اقتصادهای بزرگ جهان شاهد رشد در صادرات و واردات خدمات بوده‌اند. بر اساس آمارهای سازمان تجارت‌جهانی، در 6 ماهه نخست سال‌جاری میلادی میزان صادرات خدمات از آمریکا 7درصد، از بریتانیا 8درصد، از هند 23درصد و از ژاپن 17درصد نسبت به مدت مشابه سال2022 رشد داشته‌است. در این بین البته برخی از کشورهای صنعتی افت صادرات خدمات را تجربه کرده‌اند. در نیمه اول سال2023، صادرات خدمات در آلمان و چین به ترتیب 4 و12درصد افت داشته‌اند. در نیمه اول سال‌جاری میلادی، واردات خدمات نیز در بین کشورهای منتخب شاهد رشد بوده‌است. واردات خدمات در ایالات‌متحده رشد 4درصدی، در بریتانیا رشد 14درصدی و در چین رشد 16درصدی را نسبت به مدت مشابه در سال2022 میلادی نشان می‌دهد. همچنین در همین مدت واردات خدمات در آلمان 6درصد، در هند 8درصد و در فرانسه 9درصد رشد داشته‌است. مقایسه آمارهای 6 ماهه نخست سال2023 با نیمه اول سال2019 نشان می‌دهد که واردات و صادرات خدمات رشد قابل‌توجهی داشته‌اند. به‌عنوان مثال هند در بخش صادرات خدمات رشد 57درصدی و در واردات خدمات این کشور رشد 40درصدی را دارا بوده‌است. بر اساس آمارهای سازمان تجارت‌جهانی در بین گروه‌های خدماتی بیشترین رشد مربوط به گروه سفر و توریسم است. در فصل دوم سال2022 تجارت خدمات مسافرتی نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته 117درصد رشد داشته‌است. این رقم برای فصل سوم همین سال‌معادل 58درصد و برای فصل چهارم 48درصد نسبت به فصل مشابه سال‌گذشته محاسبه شده‌است.
این گروه خدماتی در فصل اول سال2023 میلادی هم 58 درصدنسبت به مدت مشابه سال‌گذشته رشد داشته‌است. بدیهی است که رشد قابل‌توجه در این گروه خدماتی مرتبط با افت شدید سفرها در دوره کرونا است و این تغییرات نشان می‌دهد که وضعیت صنعت گردشگری در حال بازگشت به دوره پیشا کرونا است. در بخش خدمات حمل‌ونقل نیز به‌رغم کاهش تجارت در فصل اول سال2023، آمارها رشد قابل‌توجه را نشان می‌دهد. در سه‌ماهه دوم سال2022، تجارت در این بخش نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته 34درصد و در فصل سوم 23درصد رشد داشته‌است. تجارت خدمات حمل‌ونقل در 6 ماه بعدی افت نسبی داشته به‌صورتی‌که در فصل اول سال2023، نسبت به همین دوره زمانی در سال2022، به‌میزان 5درصد افت داشته‌است.
حمل‌ونقل کالاهای تجاری
شاخص دیگری که بر اساس آن می‌توان وضعیت تجارت‌جهانی را بررسی کرد، میزان ترافیک در بنادر و تعداد پروازهای تجاری است. شاخص توان عملیات کانتینرها که بر اساس ترافیک در 92 بندر که 64درصد تجارت‌جهانی از طریق آنها صورت می‌گیرد محاسبه شده، می‌تواند تصویر روشنی از وضعیت تجارت‌جهانی ارائه کند. بر اساس این شاخص، توان عملیاتی در چین افزایش یافته، درحالی‌که حمل‌ونقل در بنادر اروپایی کاهش یافته‌است. این مساله نشان می‌دهد که برخلاف نگرانی‌ها از مشکلات در چین، خطر رکود تجارت در اتحادیه اروپا بیشتر است. گرچه داده‌های تفکیکی برای ایالات‌متحده وجود ندارد، اما اطلاعات از بندر لس‌آنجلس نشان می‌دهد که توان عملیاتی کانتینرها در این بندر بین ژوئیه 2022 و فوریه 2023، 48درصد کاهش‌یافته اما از این زمان تا ژوئن سال‌جاری 71درصد افزایش یافته‌است. تحلیلگران این افزایش را ناشی از رشد مبادلات تجاری آمریکا با قاره آسیا می‌دانند. افزایش تعداد پروازها نشانه دیگری از رونق تجارت است. بر اساس آخرین آمارها، پروازها در ماه سپتامبر نسبت به ماه مشابه سال‌قبل 24درصد افزایش داشته‌است. همچنین پروازها از ابتدای سال‌تا به امروز (1ژانویه تا 20 سپتامبر) 23درصد افزایش یافته‌است. این آمار هم خوش‌بینی نسبت به آینده تجارت را افزایش می‌دهد. در نهایت می‌توان گفت آمارهای تجارت کالا و خدمات نشان می‌دهد که تجارت‌جهانی تا حدی پس از پایان پاندمی خود را بازسازی کرده و حتی اختلال‌هایی مانند سیاست‌های پولی انقباضی، جنگ روسیه و اوکراین و مشکلات اقتصادی در چین مسیر رشد تجارت را با اختلال جدی مواجه نخواهد کرد. گزارش سازمان تجارت‌جهانی نشان می‌دهد که در سال‌آینده میلادی قطار تجارت به ریل قبلی خود باز خواهد گشت و‌بار دیگر شاهد رشد پرشتاب مبادلات تجاری در نیمه دوم دهه‌جاری خواهیم بود.
