گفتیم (1) این آیه گرچه در لابلای آیات مربوط به همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) آمده اما تغییر سیاق آن (تبدیل ضمیرهای جمع مؤنث به جمع مذکر ) دلیل بر این است که این آیه محتوائی جدای از آن آیات دارد .
به همین دلیل حتی کسانی که آیه را مخصوص به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) ندانسته اند معنی وسیعی برای آن قائل شده اند که هم این بزرگواران را شامل می شود و هم همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) را .
ولی روایات فراوانی در دست داریم که نشان می دهد آیه مخصوص این بزرگواران است ، و همسران در این معنی داخل نیستند هر چند از احترام متناسب برخوردارند .
اینک بخشی از آن روایات را ذیلا از نظر می گذرانیم : الف : روایاتی که از خود همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده و می گوید : هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) سخن از این آیه شریفه می گفت ، ما از او سؤال کردیم که جزء آن هستیم فرمود : شما خوبید اما مشمول این آیه نیستید ! از آن جمله روایتی است که ثعلبی در تفسیر خود از ام سلمه نقل کرده که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در خانه خود بود که فاطمه (علیهاالسلام) پارچه حریری نزد آن حضرت آورد ، پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود : همسر و دو فرزندانت حسن و حسین را صدا
...............................................
1- به مقاله «آیه تطهیر (1) تفسیر کلی آیه » مراجعه شود.
کن ، آنها را آورد ، سپس غذا خوردند بعد پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) عبائی بر آنها افکند و گفت : اللهم هؤلاء اهلبیتی و عترتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا : خداوندا اینها خاندان منند ، پلیدی را از آنها دور کن ، و از هر آلودگی پاکشان گردان و در اینجا آیه انما یرید الله نازل شد ... من گفتم آیا من هم با شما هستم ای رسولخدا ! ، فرمود : انک الی خیر تو بر خیر و نیکی هستی (اما در زمره این گروه نیستی ) .
(1)
و نیز ثعلبی خود از عایشه چنین نقل می کند : هنگامی که از او در باره جنگ جمل و دخالت او در آن جنگ ویرانگر سؤال کردند (با تاسف ) گفت : این یک تقدیر الهی بود ! ، و هنگامی که در باره علی (علیه السلام) از او سؤال کردند چنین گفت : تسئلنی عن احب الناس کان الی رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) و زوج احب الناس ، کان الی رسول الله لقد رایت علیا و فاطمة و حسنا و حسینا علیهم السلام و جمع رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) بثوب علیهم ثم قال : اللهم هؤلاء اهلبیتی و حامتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا ، قالت : فقلت یا رسول الله ! انا من اهلک قال تنحی فانک الی خیر ! : آیا از من در باره کسی سؤال می کنی که محبوبترین مردم نزد پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) بود ، و از کسی می پرسی که همسر محبوبترین مردم نزد رسولخدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بود ، من با چشم خود ، علی و فاطمه و حسن و حسین را دیدم که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) آنها را در زیر لباسی جمع کرده بود و فرمود : خداوندا ! اینها خاندان منند و حامیان من ، رجس را از آنها ببر و از آلودگیها پاکشان فرما ، من عرض کردم ای رسولخدا آیا من هم از آنها هستم ؟ فرمود : دور باش ، تو بر خیر و نیکی هستی (اما جزء این جمع نمی باشی ) . (2)
...............................................
1. طبرسی در مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث - این حدیث به طرق دیگر نیز از ام سلمه به همین مضمون نیز نقل شده است (به شواهد التنزیل) حاکم حسکانی جلد 2 صفحه 56 به بعد مراجعه شود).
2. مجمع البیان (ذیل آیه مورد بحث).
این گونه روایات با صراحت می گوید که همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) جزء عنوان اهلبیت در این آیه نیستند .
ب: روایات بسیار فراوانی در مورد حدیث کساء به طور اجمال وارد شده که از همه آنها استفاده می شود ، پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم)، علی و فاطمه و حسن و حسین را فرا خواند - و یا به خدمت او آمدند - پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) عبائی بر آنها افکند ، و گفت : خداوندا ! اینها خاندان منند ، رجس و آلودگی را از آنها دور کن ، در این هنگام آیه انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس نازل گردید .
دانشمند معروف حاکم حسکانی نیشابوری در شواهد التنزیل این روایات را به طرق متعدد از راویان مختلفی گرد آوری کرده است . (1)
در اینجا این سؤال جلب توجه می کند که هدف از جمع کردن آنها در زیر کساء چه بوده ؟ گویا پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) می خواسته است کاملا آنها را مشخص کند و بگوید آیه فوق ، تنها در باره این گروه است ، مبادا کسی مخاطب را در این آیه تمام بیوتات پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و همه کسانی که جزء خاندان او هستند بداند .
حتی در بعضی از روایات آمده است که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) سه بار این جمله را تکرار کرد : خداوندا اهلبیت من اینها هستند پلیدی را از آنها دور کن (اللهم هؤلاء اهلبیتی و خاصتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا ) . (2)
ج: در روایات فراوان دیگری می خوانیم : بعد از نزول آیه فوق ، پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) مدت شش ماه ، هنگامی که برای نماز صبح از کنار خانه فاطمه (سلام الله علیها )
...............................................
1. شواهد التنزیل جلد 2 صفحه 31 به بعد.
2. در المنثور ذیل آیه مورد بحث.
می گذشت صدا می زد : الصلوة یا اهل البیت ! انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا : هنگام نماز است ای اهل بیت ! ، خداوند می خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاک سازد .
این حدیث را حاکم حسکانی از انس بن مالک نقل کرده است . (1)
در روایت دیگری که از ابو سعید خدری از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده می خوانیم : پیامبر این برنامه را تا هشت یا نه ماه ادامه داد ! . (2)
حدیث فوق را ابن عباس نیز از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل کرده است . (3)
این نکته قابل توجه است که تکرار این مساله در مدت شش یا هشت یا نه ماه به طور مداوم در کنار خانه فاطمه (علیهاالسلام) برای این است که مطلب را کاملا مشخص کند تا در آینده تردیدی برای هیچکس باقی نماند که این آیه تنها در شان این گروه نازل شده است به خصوص اینکه تنها خانه ای که در ورودی آن در مسجد پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) باز می شد ، بعد از آنکه دستور داد درهای خانه های دیگران به سوی مسجد بسته شود در خانه فاطمه بود و طبعا همیشه جمعی از مردم به هنگام نماز این سخن را در آنجا از پیامبر می شنیدند (دقت کنید ) .
با اینحال جای تعجب است که بعضی از مفسران اصرار دارند که آیه مفهوم عامی دارد و همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نیز در آن وارد هستند ، هر چند اکثریت علمای اسلام اعم از شیعه و اهل سنت آن را محدود به این پنج تن می دانند .
قابل توجه اینکه عایشه همسر پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) که طبق گواهی روایات اسلامی در بازگو کردن فضائل خود و ریزه کاریهای ارتباطش با پیامبر چیزی فروگذار نمی کرد اگر این آیه شامل او می شد قطعا در لابلای سخنانش
...............................................
1. شواهد التنزیل جلد 2 صفحه 11.
2. شواهد التنزیل جلد 2 صفحه 28 و 29.
3. در المنثور ذیل آیه مورد بحث.
به مناسبتهائی از آن سخن می گفت در حالی که هرگز چنین چیزی از او نقل نشده است .
د: روایات متعددی از ابو سعید خدری صحابی معروف نقل شده که با صراحت گواهی می دهد این آیه تنها در باره همان پنج تن نازل شده است (نزلت فی خمسة : فی رسول الله و علی و فاطمه و الحسن و الحسین (علیهم السلام) .
این روایات به قدری زیاد است که بعضی از محققین آن را متواتر می دانند .
از مجموع آنچه گفتیم چنین نتیجه می گیریم که منابع و راویان احادیثی که دلالت بر انحصار آیه به پنج تن می کند به قدری زیاد است که جای تردید در آن باقی نمی گذارد تا آنجا که در شرح احقاق الحق بیش از هفتاد منبع از منابع معروف اهل سنت گرد آوری شده ، و منابع شیعه در این زمینه از هزار هم می گذرد نویسنده کتاب شواهد التنزیل که از علمای معروف برادران اهل سنت است بیش از 130 حدیث در این زمینه نقل کرده است .
از همه اینها گذشته پاره ای از همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در طول زندگی خود به کارهائی دست زدند که هرگز با مقام معصوم بودن سازگار نیست ، مانند ماجرای جنگ جمل که قیامی بود بر ضد امام وقت که سبب خونریزی فراوانی گردید و به گفته بعضی از مورخان تعداد کشتگان این جنگ به هفده هزار نفر بالغ می شد .
بدون شک این ماجرا به هیچوجه قابل توجیه نیست و حتی می بینیم که خود عایشه نیز بعد از این حادثه ، اظهار ندامت می کند که نمونه ای از آن
...............................................
1. شواهد التنزیل جلد 2 صفحه 25.
2. به جلد دوم احقاق الحق و پاورقیهای آن مراجعه شود.
3. به جلد دوم شواهد التنزیل از صفحه 10 تا 92 مراجعه شود.
در بحثهای پیشین گذشت .
عیبجوئی کردن عایشه از خدیجه که از بزرگترین و فداکارترین و با فضیلتترین زنان اسلام است در تاریخ اسلام مشهور است ، این سخن به قدری بر پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) ناگوار آمد که از شدت غضب مو بر تنش راست شد و فرمود : به خدا سوگند که هرگز همسری بهتر از او نداشتم ، او زمانی ایمان آورد که مردم کافر بودند و زمانی اموالش را در اختیار من گذاشت که مردم همه از من بریده بودند ! .
...............................................
1. استیعاب و صحیح بخاری و مسلم (طبق نقل المراجعات صفحه 229 - نامه 72.