درس های اخلاقی آیت الله انصاری شیرازی رحمه الله علیه
بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله تبارک و تعالی و تقدس: ومن لم یتب فاولئک هم الظالمون، حجرات/ 11
کسانی که توبه نمی کنند ستمکار ند؛ البته نه ستم در حق دیگران بلکه بر نفس خود ستم می کنند؛ چون انسان اگر خود را در چنگال نفس اماره اسیر کرد بیچاره می شود؛ اما عکس نقیض آیه شریفه این است که لیس بظالم من تاب؛ یعنی اگر کسی از گناه خود توبه کرد ظلم بر نفس نکرده است و ستمکار نیست.
گاهی انسان بیدار است، اما مست است و به عواقب گناه واقف نیست؛ یعنی سُکر مال، یا شراب علم و مقام و زیبایی چنان او را از خود بیخود کرده است که متوجه خدا نمی شود و از او غافل است. لذا خداوند در آیه شریفه دیگری خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: لعمرک انّهم لفی سکرتهم یعمهون، حجر/ 72؛ ای پیامبر به جان تو سوگند اینها در مستی خود سرگردانند و عقل و شعور خود را از دست داده اند.
آنها که مست امور دنیوی شدند در قیامت سرگردانند که خداوند در اوصاف روز قیامت می فرماید: یوم ترونها تذهل کلّ مرضعة عمّا ارضعت و تضع کلّ ذات حمل حملها و تری الناس سکری و ما هم بسکری و لکن عذاب الله شدید، حج/ 2؛ روزی که آن را می بینند، آنچنان وحشت سراپای همه را فرا می گیرد که هر مادر شیردهی، کودک شیرخوارش را فراموش می کند، و هر بارداری جنین خود را به زمین می نهد؛ مردم را مست می بینی در حالی که مست نیستند؛ ولی عذاب خدا شدید است!
بنابراین انسان باید تصمیم بگیرد و به خداوند متعال و انبیاء و ائمه علیهم السلام متوسل شود تا مرتکب معصیتی نشود؛ و اگر خدای ناخواسته از سوی دشمن خارجی که همان شیطان است و یا از سوی دشمن داخلی که همان نفس اماره است شکست خورد و مرتکب معصیتی شد، سریعاً توبه کند و آن را به تاخیر نیندازد؛ که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند: من اذنب ذنباً و هو ضاحک دخل النار و هو باکی؛ اگر توبه به تاخیر افتاد، اثرات سوء گناه چنان روح و جسم انسان را تغییر می دهد که با ارتکاب گناه خوشحال می شود. در صورتی که پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمایند: چنین اشخاصی در قیامت داخل آتش و گریانند. همان نفس یا شیطانی که می دانند چگونه ما را به گناه وادارند به راحتی می دانند که چگونه توبه و استغفار را نیز از یاد ما ببرند و لذا یأس و ناامیدی که بعد از گناه در انسان به وجود می آید، کار همین نفس است؛ به هر نحوی، می خواهند رابطه عبد و مولی را قطع کنند.
اما خوش به حال آنها که اولاً گناه و معصیت نمی کنند؛ ثانیاً اگر هم گناه می کنند پشیمان می شوند و فوراً به محضر پروردگار توبه و استغفار می کنند.
شما طلاب و جوانهای وارسته که در بهترین ایام عمرتان هستید تلاش کنید که صفحه سفید قلبتان با گناه آلوده نشود و نگذارید که به غیر از کلمة الله چیز دیگری در آن ثبت شود؛ والا بعدها کار مشکل می شود. خیلی مراقب دل و قلبتان باشید که دل محل تجلی اسماء و صفات الهی است، نه محل خواسته ها و تمایلات شیطانی.
نیست بر لوح دلم جز الف قامت یار
چه کنم حرف دیگر یاد نداد استادم
همانطور که گناهان منشأ بسیاری از بدبختی های بشر است، استغفار و توبه هم منشأ برکات فراوانی است. لذا باید بدانیم که چگونه مشکلات، گرفتاری ها و بدبختی های خودمان را برطرف کنیم. نگذاریم که این قلب سفید و شفاف در اثر گناه به شقاوت و تیرگی بگراید. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: من علامات الشقاء جمود العین و قسوة القلب و شدة الحرص فی طلب الرزق و الاصرار علی الذنب، خصال/ 97 و 96؛ نشانه های بدبختی، خشکی چشم و سختی دل و حرص زیاد در طلب روزی و اصرار بر گناه است. چشمی که نتواند در محضر پروردگار چند قطره اشک بریزد یا بر مصائب آل الله گریه کند بدبخت است؛ یا انسانی که نظاره گر برادر دینی و همنوع خود است در حالی که بر اثر سوء تغذیه رنگ صورتش زرد شده و لاغر و نحیف گردیده، اگر منقلب نشود و او را یاری نکند قسی القلب است و به تعبیر پیامبر، نشانه بدبختی اوست.
و شدة الحرص فی طلب الرزق؛ بعضی ها برای دستیابی به امور دنیوی زیاده روی می کنند و حاضرند دست به هر کاری بزنند تا به مقامی از موقعیت های دنیایی برسند؛ همواره به فکر این هستند منزلی با خصوصیات ویژه یا اتومبیلی گرانقیمت در اختیار داشته باشند، غافل از آن که دل باید محضر تجلی انوار الهی باشد و همچنان که محسنات یک اتومبیل را نزد خود در نظر می گیرد، مصلحت و مضرات آن را نیز در نظر داشته باشد و آنچه مصلحت است را از خالق خود درخواست نماید.
البته کار و تلاش برای تامین رفاه اهل و عیال، سفارش اسلام است و هر کسی وظیفه دارد یک رفاه نسبی را برای زن و بچه خود به وجود آورد؛ اما دلبستگی به دنیا نداشته باشد. حضرت امیر علیه السلام می فرماید: اعمل لدنیاک کانک تعیش ابدا و اعمل للاخرتک کانک تموت غدا، فقیه/ 3 / 156؛ در اهتمام به امور دنیوی چنان باش گویا همیشه هستی و در امور اخروی نیز طوری باش که فردا از دنیا می روی.
و الاصرار علی الذنب؛ پیامبر مکرم اسلام صلی الله علیه و آله یکی دیگر از نشانه های شقاوت را اصرار بر انجام گناه می داند و همانطور که بیان شد راه پیشگیری از آن توبه و استغفار است و امیدورایم خداوند به همه ما توفیق دهد از توبه کنندگان و استغفار کنندگان واقعی باشیم تا درهای رحمت و لطف و عنایتش را به روی ما بگشاید.
و السلام علیکم و الرحمة الله
