ناامیدی خودروسازان در سایه رکود

همان‌طور که عنوان شد شامخ کل وسایل نقلیه و قطعات وابسته در شهریورماه مانند مرداد زیر مرز 50 ایستاده تا نشان دهد وضعیت این صنعت هنوز در مسیر بهبود قرار نگرفته است. براساس گزارش بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی ایران، شامخ کل گروه وسایل نقلیه و قطعات وابسته در ششمین ماه از سال 47.6واحد ثبت شده که 1.83واحد از شامخ این گروه در مرداد بیشتر است.

افت شامخ گروه وسایل نقلیه در سال جاری از تیرماه کلید خورد اما در مرداد‌ماه (نسبت به مدت مشابه سال گذشته) به کف یک‌ساله خود رسید. جدیدترین گزارش بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی ایران از وضعیت شاخص مدیران خرید وسایل نقلیه و قطعات وابسته نشان می‌دهد در شهریورماه روند نزولی شاخص‌های مورد بررسی وارد ماه سوم شده است. این در حالی است که امید به آینده خودروسازان نیز در شهریورماه رو به کاهش بوده است. «انتظارات تولید آینده» یکی از مهم‌ترین فاکتورهای مورد بررسی شامخ است که از 61.54واحد در مردادماه به 55.77واحد در ماه پایانی تابستان رسیده است.

این گزارش 13 شاخص مختلف را رصد می‌کند که در شامخ شهریورماه پنج شاخص نسبت به مرداد با افت همراه بوده، هفت شاخص افزایش یافته‌اند و یک فاکتور بدون هیچ تغییری ثابت مانده است. فاکتورهای افزایشی شامل شامخ کل گروه، میزان تولید محصولات، سرعت انجام و تحویل سفارش، موجودی مواد اولیه، موجودی محصول در انبار، میزان صادرات و میزان فروش محصولات است. البته باید توجه داشت که افزایش‌های رخ‌داده نسبت به مردادماه است که رکود صنعت خودرو در این ماه با رکوردشکنی همراه بوده و بنابراین همچنان وضعیت این شاخص‌ها به حد قابل‌قبولی نرسیده است.

در مقابل شاخص‌هایی مانند میزان سفارش‌های جدید، میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی، قیمت خرید مواد اولیه، مصرف حامل‌های انرژی و انتظارات تولید آینده کاهشی بوده‌اند. «قیمت محصولات تولیدشده» تنها فاکتوری است که در شامخ شهریور ثابت بوده است. اما شاید بتوان ثبات این فاکتور را دلیل محکمی برای افت‌و‌خیز‌های دیگر شاخص‌ها در نظر گرفت.

در واقع شهریور، ماه سومی بود که شامخ وسایل نقلیه و قطعات وابسته‌ نشانگر رکود بوده است. اما پرسش اینجاست که چه چیزی موجب این سه ماه رکود شده است؟ طی چند ماه گذشته خودروسازان به‌نوعی منتظر رشد قیمت محصولات خود بودند، چراکه مشکل نقدینگی در این صنعت به چالشی جدی بدل شده است. حتی در اردیبهشت‌ماه هم که  بعد از  18ماه فریز قیمتی، شورای رقابت با رشد 10 تا 49درصدی قیمت خودرو موافقت کرد، فعالان این صنعت به هیچ عنوان از رشد محقق‌شده راضی نبودند و تاکید داشتند با قیمت‌‌های جدید بعد از 18 ماه فریز قیمتی، همچنان خودروسازی‌ها زیان‌ده خواهند بود.

حالا اما شامخ سه ماه گذشته به‌خوبی نشانگر تاثیر این مشکلات بوده است. با این وجود تنها کمبود ریال نیست که خودروسازان را آزار می‌دهد؛ از طرف دیگر فعالان این صنعت با کمبود شدید ارز هم مواجه هستند که هزینه‌های مالی آنها را افزایش می‌دهد. شاهد دیگری بر این مدعا را که انتظار برای رشد قیمت مهم‌ترین دلیل رکود سه‌ماهه در صنعت خودرو است، می‌توان در فاکتور موجودی محصول در انبار دید که از ابتدای تیرماه (مصادف با شروع روند رکودی در شامخ خودرو) رو به رشد گذاشته و در شهریورماه نیز نسبت به مرداد شاهد افزایش بوده است.

اتاق بازرگانی ایران، به ‌عنوان مرجع انتشار شامخ، این شاخص اقتصادی را این‌‌‌طور توصیف می‌کند: «شامخ یکی از شاخص‌‌‌های اقتصادی است که مورد پذیرش بیشتر کشورهای توسعه‌‌‌یافته است. درحال‌حاضر شاخص شامخ برای حدود 29هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از 40 کشور جهان محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص براساس پایش پرسش‌نامه‌‌‌ای به دست می‌‌‌‌‌‌آید و بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان، به‌‌‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌‌‌های صنعت و خدمات، ارائه می‌دهد. درواقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به‌‌‌نوعی نشان از میزان امید آنها به آینده دارد.»

فراز و فرود شامخ خودرو

همان‌طور که اشاره شد بیشتر فاکتورهای مورد‌ بررسی در شامخ شهریورماه همچنان نشانگر رکود بوده‌ اما با کمی رشد نیز همراه بوده‌اند. یکی از این موارد «مقدار تولید محصولات» است که در مردادماه با افتی بسیار قابل‌توجه به کمترین میزان خود در یک سال گذشته رسیده بود، اما در ماه پایانی تابستان این فاکتور با رشد 11.54واحدی روی مرز 50 ایستاد. این بدان معناست که مدیران این صنعت معتقدند در شهریورماه ترمز افت تولید کشیده شده است. البته آمار تولید خودرو که دو روز پیش توسط وزارت صمت منتشر شد تاییدکننده همین موضوع است. بر اساس این آمار خودروسازان در ششمین ماه از سال 106هزار و 9 دستگاه انواع خودرو تولید کرده‌اند که 11هزار و 959 دستگاه بیشتر از تولید مردادماه بوده است.

«میزان فروش محصولات» هم یکی دیگر از فاکتورهایی است که در این مدت با رشد همراه بود؛ رشدی که البته به هیچ روی به معنای افزایش نبوده است، چراکه در شهریورماه نیز این فاکتور با ثبت 46.15واحد زیر مرز 50 ایستاده است. رقم 50 مرز مهمی در بررسی شامخ است. درواقع رقم زیر مرز 50 در شامخ نشان از وضعیتی نامطلوب دارد. بر این اساس عدد محاسبه‌‌‌شده چنانچه زیر 50 باشد، اما از عدد محاسبه‌‌‌شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بدترشدن وضعیت کاهش یافته است. در مقابل، عدد محاسبه‌‌‌شده چنانچه بالای50 باشد، اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته است. بنابراین گرچه «میزان فروش محصولات» در شهریورماه 9.53واحد نسبت به رقم ثبت شده در مرداد یعنی 36.62واحد بود - که کمترین میزان در یک سال گذشته بود - بیشتر بوده است اما باز هم وضعیت رو به بدتر شدن بوده اما تنها از سرعت آن کاسته شده است.

اما وضعیت فاکتور «میزان سفارش‌های جدید» با سرعت بیشتری رو به رکود رفته است. این شاخص که یکی از پنج مورد کاهشی است، از 46.15واحد در مرداد به 40.38واحد در شهریور رسیده است. ثبت سفارش خودرو تنها از طریق سامانه یکپارچه انجام می‌شود و آخرین مرحله آن اردیبهشت‌ماه بود، بنابراین خودروسازان از اردیبهشت‌ماه تاکنون سفارش جدیدی نگرفته‌اند که بخواهد دستخوش افزایش یا کاهش شود. این‌طور به نظر می‌رسد که افت رخ‌داده نسبت به تیر و خرداد در مورد سفارش خرید قطعه باشد، اما فاکتور مربوط به «موجودی مواد اولیه» این ادعا را تایید نمی‌کند.

این شاخص که در مردادماه 44.23واحد بود در شهریور به 51.92واحد رسیده تا رشد 7.69واحدی را ثبت کند. بنابراین موجودی قطعه در انبار خودروسازان رو‌به‌رشد بوده است. بر این اساس شاید نتوان توجیه دقیقی برای افت سفارش‌های جدید در نظر گرفت. رشد مواد اولیه در انبار خودروسازان هماهنگ با فاکتور «قیمت خرید مواد اولیه» است که از 59.62واحد در مردادماه به 55.77واحد در شهریور رسیده است. بنابراین خودروسازان برای خرید مواد اولیه با رشد قیمت کمتری مواجه هستند.

«سرعت انجام و تحویل سفارش» نیز همگام با رشد فروش افزایش یافته است. این فاکتور که در ماه میانی تابستان روی مرز 50 ایستاده بود، در شهریورماه با 9.62واحد رشد، به 59.62واحد رسید. البته تفاوت عمده این شاخص با فاکتور مربوط به فروش این است که رشد محقق‌شده برای سرعت تحویل سفارش بالای مرز 50 انجام شده است، بنابراین خودروسازان با سرعت فزاینده‌ای در حال تحویل سفارشات بودند. این در شرایطی است که در این ماه شکایات مختلفی از خودروسازان در مورد عدم‌تحویل به‌موقع خودرو ثبت شده بود، بنابراین می‌توان گفت گرچه محصولات خودروسازان با سرعت بیشتری تحویل داده شده اما هنوز به میزانی نرسیده تا با تعهدات آنها همگام شود.

موضوع قابل‌توجه دیگر در شامخ شهریورماه مربوط به «موجودی محصول در انبار» است. این شاخص از 51.92واحد در ماه میانی تابستان به 59.62واحد در شهریور رسیده تا رشد 7.7واحدی را ثبت کند. گزارش‌های نهادهای مختلف، از جمله اتاق بازرگانی ایران که مرجع منتشر‌کننده شامخ است و همچنین پژوهشکده پولی و بانکی، نشان می‌دهد روند دپوی خودرو از خردادماه امسال رو به رشد گذاشته است. این موضوع در چند ماه گذشته حاشیه‌های زیادی به همراه داشت، به طوری که رئیس قوه قضائیه خواستار رسیدگی نهادهای نظارتی مانند سازمان بازرسی کل کشور به این موضوع شد. حالا شامخ شهریورماه نشان می‌دهد این روند در ششمین ماه از سال نیز ادامه داشته است. البته این موضوع را می‌توان شاهدی بر این ادعا گرفت که خودروسازان با انبار کردن محصولات خود، به دنبال قبول رشد قیمت محصولاتشان از طرف شورای رقابت هستند.

دبیر انجمن خودروسازان پیش از این به «دنیای اقتصاد» خبر داده بود که سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان رشد 35 تا 38درصدی هزینه خودروسازان را تایید کرده و برای رشد قیمت منتظر نظر شورای رقابت هستند. بنابراین خودروسازان محصولات خود در انبار را افزایش داده‌اند تا شاید بتوانند آنها را با قیمت بیشتری به فروش برسانند. همچنین شامخ در بازه زمانی مورد بررسی نشان می‌دهد «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» در شهریور با افت همراه بوده است. این شاخص که در مرداد 51.92واحد ثبت شده بود، در ماه پایانی تابستان به 44.33واحد رسید تا با عبور از مرز 50 حاکی از آن باشد که استخدام نیروی انسانی در شهریور با افت قابل‌توجهی همراه بوده است.

فاکتور بسیار مهم دیگر در بررسی شامخ «انتظارات تولید آینده» است که در این ماه افت محسوسی همراه بوده است. خودروسازان در مرداد با وجود رکود عمیق امیدوارتر بودند و این فاکتور در این ماه 61.54واحد ثبت شده بود، اما در شهریور گویا از رشد قیمت و به تبع آن افزایش تولید ناامیدتر شده‌اند و برای ماه ششم سال رقم 55.77واحد را ثبت کرده‌اند که نشان از افت 5.77واحدی دارد. همچنین «قیمت محصولات» تولیدشده تنها فاکتوری است که در شامخ مرداد بدون تغییر روی مرز 50 باقی مانده است که این موضوع نشان می‌دهد علاوه بر عدم قیمت‌گذاری جدید برای خودرو، قیمت قطعات نیز در دو ماه گذشته تغییری نداشته است. «میزان صادرات» شاخص دیگری است که در شامخ سومین ماه از تابستان امسال با رشد همراه بوده و از 31 /42واحد به 51.92واحد رسیده است. بنابراین صادرات خودرو یا قطعات در این ماه با افزایش همراه بوده، اما اطلاعاتی در دست نیست که کاهش رخ‌داده از چه محلی است. میزان «مصرف حامل‌‌‌های انرژی» آخرین شاخصی است که در شامخ شهریورماه خودروساز‌‌‌ها مورد بررسی قرار می‌‌‌دهیم. این شاخص در این ماه با 1.93واحد افت، از 48.08واحد به 46.15واحد رسیده که می‌تواند ناشی از تغییرات دمایی در این ماه باشد.