۶ نکته پنهان در آمار بیکاری

اعتماد نوشت: مرکز آمار نرخ بیکاری تابستان امسال را 7.9 درصد اعلام کرد که کمترین مقدار این آمار از سال 1384 است. همزمان نرخ مشارکت اقتصادی (نسبتی از جمعیت که شاغل یا در جست‌وجوی کار است) هم نسبت به تابستان گذشته بیشتر شده و به 41.6 درصد رسیده، اما تا اوج تاریخی 48درصدی آن فاصله زیادی دارد.

 

همزمان، آمار‌ها نشان می‌دهد که عدد شاغلان کشور هنوز به عددی که در تابستان 98 بوده، نرسیده و با آن فاصله دارد. تابستان 98 یک فصل قبل از پاندمی کووید بوده و بسیاری از کسب و کار‌ها پس از آن پاندمی ضربه جبران‌ناپذیری خورده‌اند. اما درحالی که از آن زمان تاکنون بیش از سه میلیون نفر به تعداد «جمعیت در سن اشتغال» کشور اضافه شده، به همان میزان شغل ایجاد نشده و بخش بزرگی از کارجویان جدید نیز بیکار مانده‌اند. در واقع تبعات کرونا و سایر شوک‌های اقتصادی این سه سال بر کاهش مشارکت اقتصادی هنوز به طور کامل رفع نشده است.

بنا بر اطلاعات مرکز آمار ایران، جمعیت 15 ساله و بیشتر که در آمار اشتغال مورد استفاده قرار می‌گیرد به 64 میلیون و 457 هزار نفر رسیده است. اما از این میزان فقط 26 میلیون و 801 هزار نفر جزو «جمعیت فعال» قرار می‌گیرند و بنابراین نرخ مشارکت اقتصادی در ایران کمتر از 42 درصد است.

 

37 میلیون و 655 هزار نفر جزو جمعیت غیرفعال قرار می‌گیرند که بیش از 58 درصد از جمعیت 15 ساله و بیشتر هستند. به گفته مرکز آمار، تعداد جمعیت غیرفعال در تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته 65 هزار و 175 نفر بیشتر شده است. در تابستان امسال، نرخ بیکاری به 7.9 درصد در کل مناطق شهری و روستایی رسیده است.

 

مرکز آمار، تعداد بیکاران را در تابستان امسال 2 میلیون و 116 هزار نفر عنوان کرده است. این درحالی است که مطابق اطلاعاتی که همین مرجع آماری در فروردین امسال منتشر کرده بود؛ تعداد بیکاران 2.5 میلیون نفر در پایان سال گذشته افزایش پیدا کرده بود و نرخ بیکاری هم در آستانه دورقمی شدن بود.

مطابق تعاریف موجود نرخ مشارکت اقتصادی از تقسیم نسبت جمعیت فعال (شاغل و بیکار) 15 ساله و بیشتر به جمعیت در سن کار، 15 ساله و بیشتر به دست می‌آید. با این تعریف محصلان، خانه‌داران و دارندگان درآمد بدون کار، چنانچه شاغل یا بیکار نیز بوده‌اند، فعال اقتصادی محسوب می‌شوند. ضمن اینکه نرخ مشارکت اقتصادی به متغیرهایی، چون جمعیت فعال و جمعیت در سن کار که در دل خود جمعیت غیرفعال را نهفته دارد، وابسته است. نرخ مشارکت اقتصادی از تابستان 1399 که در اعدادی بالاتر از 41.5 درصد سیر می‌کرد تاکنون که بیش از سه سال می‌گذرد، در یک شیب کاهشی حرکت کرده است. در بهار سال 1400 نرخ مشارکت اقتصادی 41.4 درصد بوده.

 

در تابستان و همزمان با فروکش کردن پاندمی کرونا، به 41.1 درصد رسیده و در پاییز 40.9 درصد را ثبت کرده و در زمستان 1400 به 40.4 درصد کاهش پیدا کرده است. نرخ مشارکت اقتصادی پس از آن دوباره رو به بالا رفته و خود را به سطح 41 درصد در پاییز سال گذشته رسانده، اما دوباره در زمستان پارسال کاهش پیدا کرده و به 40.5 درصد رسیده است. تا اینکه در تابستان اندکی رشد کرده و به 41.6 درصد رسیده است.

 

برای پی بردن به میزان ناچیز بودن این اعداد فقط کافی است به آمار مشابه در همین کشور‌های همسایه ایران نگاهی بیندازید. به طور مثال نرخ مشارکت اقتصادی در سال 2020 در قطر 86 درصد بوده. این عدد در جمهوری آذربایجان 63 درصد و ترکیه 50 درصد بوده است. البته در کشور‌هایی مانند چین با نرخ مشارکت 67 درصد و ویتنام یا آنگولا با 76 و 75 درصد، این ارقام بسیار بالاتر هم هست.

داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که بیکاری در برخی استان‌ها در ارقام دو رقمی قرار گرفته که بسیار بالاتر از سطح میانگین است. در خوزستان، یعنی یکی از ثروتمندترین و غنی‌ترین استان‌های ایران از نظر منابع، میزان بیکاری 15.6 درصد، در دو استان مرزی کردستان و کرمانشاه، به ترتیب بیش از 10 و 13 درصد و در استانی که مهم‌ترین بندر ایران را در خود جای داده یعنی هرمزگان که روی کاغذ باید یکی از بهترین استان‌ها از نظر سطح اشتغال باشد نیز بدترین عملکرد رخ داده و نرخ بیکاری در رکوردی عجیب به بیش از 22 درصد رسیده است.

بررسی سهم شاغلان 15 سال و بیشتر با ساعت کار 44 ساعت و بیشتر نشان می‌دهد که 39.8 درصد شاغلان به طور معمول 49 ساعت و بیشتر در هفته کار می‌کنند. این شاخص که یکی از نماگر‌های کار شایسته است نشان می‌دهد در کشور سهم زیادی از شاغلان بیش از حد استاندارد کار می‌کنند. این شاخص نسبت به تابستان سال قبل بالغ بر 2 دهم درصد رشد کرده است.

در تابستان امسال، سهم جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران 42.8 درصد بوده است. این شاخص در زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است. ضمن اینکه بیکاری فارغ‌التحصیلان در تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته نزدیک به 2 درصد رشد کرده است. در تابستان امسال، حدود 27 درصد از جمعیت شاغل را فارغ‌التحصیلان آموزش عالی تشکیل می‌دادند و زنان سهم بالاتری از شاغلان فارغ‌التحصیل را داشته‌اند.

در تابستان امسال 20.1 درصد از جوانان 15 تا 24 ساله بیکار بوده‌اند و سهم زنان در این رده سنی بیشتر بوده است. در سنین 18 تا 35 سال، 15 درصد از جمعیت فعال بیکار بوده‌اند و باز هم زنان در این سن و سال، سهم بیشتری از بیکاری داشته‌اند.