مین‌های تورمی زمین بودجه

صبا نوبری : بررسی‌ یافته‌های یک گزارش پژوهشی از عملکرد مالی 4ماهه دولت نشان از کسری 37درصدی منابع مصوب بودجه در این مدت دارد. همچنین پیش‌بینی شده است تا پایان سال حدود 20درصد از منابع قانون بودجه 1402محقق نشود. پیش از این نیز منظور، رئیس سازمان برنامه و بودجه، از کسری 30درصدی منابع بودجه در هفت‌ماهه ابتدایی سال جاری خبر داده بود. نکته مهم این است که این کسری در شرایطی اتفاق افتاده که دولت تا پایان تیرماه، 25هزار میلیارد تومان از منابع صندوق توسعه ملی و حدود 75هزار میلیارد تومان از تنخواه‌گردان بانک ‌مرکزی برداشت کرده است. با توجه به اینکه در این مدت نیمی از درآمدهای نفتی محقق نشده و دولت هیچ اوراقی نفروخته است، پرسش مهم این است کسری بودجه از کدام محل محقق خواهد شد و آیا دولت به سراغ استقراض مستقیم یا غیرمستقیم خواهد رفت؟

 تصویر دخل‌و‌خرج چهارماهه دولت

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی عملکرد مالی دولت در چهارماهه نخست سال پرداخته است. براساس این گزارش، از حدود 2082هزار میلیارد تومان منابع مصوب بودجه 1402، 707هزار میلیارد تومان باید در چهارماهه ابتدایی سال محقق می‌شد. با‌این حال تنها 63درصد از این 707هزار میلیارد تومان، معادل 449هزار میلیارد تومان محقق شده است که به معنای عدم‌تحقق 37درصد از منابع در مدت مذکور است.  بررسی جزئیات عملکرد منابع قانون بودجه 1402 تا پایان تیرماه نشان می‌دهد 85درصد از درآمدهای مالیاتی به عنوان اصلی‌ترین منبع تامین مالی دولت محقق شده و حدود نیمی از منابع وصولی چهارماهه از محل درآمدهای مالیاتی بوده است.

همچنین 34درصد از درآمدهای گمرکی و 38درصد از درآمدهای حاصل از واگذاری شرکتی‌های دولتی و سایر واگذاری‌ها محقق شده است.  نکته مهم دیگر تحقق تنها حدود 48درصد از منابع حاصل از صادرات نفت، گاز و میعانات گازی به همراه فروش داخلی خوراک مایع است که نشان می‌دهد کمتر از نیمی از مصوب چهارماهه این منابع محقق شده است. از طرف دیگر با توجه به اینکه در چهارماهه ابتدایی سال هیچ اوراقی توسط دولت به فروش نرسیده است، تحقق این ردیف در منابع صفر بوده است.

اما بررسی گزارش‌های بانک ‌مرکزی نشان می‌دهد تا پایان مهرماه، از حدود 187هزار میلیارد تومان مصوب منابع حاصل از فروش اوراق، 72هزار میلیارد تومان،   حدود38درصد، محقق شده است.  براساس این گزارش پژوهشی، نگاهی به مصارف دولت در چهارماهه ابتدایی سال نشان می‌دهد حدود 77درصد از اعتبارات هزینه‌ای مصوب بودجه در چهارماهه ابتدایی سال پرداخت شده و بیشترین پرداختی در این مدت مربوط به حقوق و مزایای مستمر کارکنان و بازنشستگان بوده که بالغ بر 363هزار میلیارد تومان صرف آن شده است.

 پیش‌بینی کسری بودجه 1402

به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، به طور کلی در چهارماهه ابتدایی سال جاری 51هزار میلیارد تومان میان منابع و مصارف دولت اختلاف وجود دارد که نشان‌دهنده کسری تراز نقدی 51هزار میلیارد تومانی دولت در این مدت است. این گزارش درباره نحوه پوشش این کسری تاکید کرده است که حدود 24هزار میلیارد تومان آن از محل برداشت از منابع صندوق توسعه ملی، 25هزار میلیارد تومان آن از منابع موضوع ماده 125 قانون محاسبات عمومی یا همان حساب سپرده وجوه و 2هزار میلیارد تومان آن از طریق عدم‌تخصیص سهم عوارض نهادهای ذی‌ربط ارزش افزوده تامین خواهد شد. این گزارش پیش‌بینی کرده است تا پایان سال 1402، دولت برای تامین بودجه عمومی به حدود 380هزار میلیارد تومان منابع جدید نیاز داشته باشد. بر این اساس حدود 20درصد از بودجه 1402 تا پایان سال محقق نخواهد شد.

 پرداخت یارانه از جیب بانک ‌مرکزی

بخش دیگری از این گزارش به عملکرد منابع مصوب تبصره 14 قانون بودجه 1402 پرداخته است. بر این اساس حدود 91درصد، معادل 200هزار میلیارد تومان، از منابع مصوب این تبصره تا پایان تیرماه محقق شده است. اما نکته مهم این است که از این 200هزار میلیارد تومان، تنها حدود نیمی از آن از محل منابع مصوب بودجه بوده است و مابقی که حدود 75هزار میلیارد تومان است از محل تنخواه‌گردان بانک ‌مرکزی برداشت شده است که نشان از ناترازی منابع و مصارف این بخش دارد. براساس قانون بودجه، بانک مرکزی موظف است برای پرداخت به‌موقع مصارف هدفمندی و براساس درخواست سازمان برنامه و بودجه کشور، معادل یک‌درصد جمع مصارف را که معادل 6.6هزار میلیارد تومان می‌شود به صورت تنخواه در اختیار سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها قرار دهد و دولت نیز باید تا پایان سال آن را به بانک ‌مرکزی برگرداند. این درحالی است که در زمان تصویب بودجه 1402، هشدارهای کارشناسی بسیاری در رابطه با رفع این ناترازی به سیاستگذار داده می‌شد اما متاسفانه به آن توجهی نشد.

 ابهام در تامین کسری بودجه

همان‌طور که اشاره شد براساس  گزارش مرکز پژوهش‌ها 37درصد از منابع بودجه در چهارماهه ابتدایی سال محقق نشده و پیش‌بینی شده است کسری بودجه تا پایان سال به 380هزار میلیارد تومان و حدود 20درصد منابع بودجه برسد. پیش از این نیز داوود منظور، رئیس سازمان برنامه و بودجه، در اظهاراتی به عدم تحقق 30درصدی منابع بودجه در هفت‌ماهه ابتدایی سال جاری اشاره کرده بود. این در حالی است که کسری بودجه دولت در شرایطی اتفاق افتاده که در 4ماهه ابتدایی سال نزدیک به 100هزار میلیارد تومان از منابع صندوق توسعه ملی و تنخواه‌گردان استفاده شده است. با توجه به عملکرد پایین درآمدهای نفتی و فروش اوراق، پرسش اصلی این است که این کسری از کدام محل تامین خواهد شد؟ اگر گزینه دولت استقراض مستقیم یا غیرمستقیم باشد، تبعات تورمی این تصمیم می‌تواند آسیب‌های جدی به اقتصاد ایران وارد کند.