بازار به کام پولدارها
این دو قطبی در بررسی‌هایی که اخیرا یک وب‌سایت انجام داده است، به خوبی به چشم می‌خورد. آیمارکتور که در زمینه پایش و معرفی «ترین»های بازار‌های مختلف فعالیت می‌کند، اخیرا در یکی از بررسی‌های خود به معرفی محبوب‌ترین و پرفروش‌ترین گوشی‌های بازار موبایل پرداخته و فهرستی از آنها را منتشر کرده است. آنچه در لیست موجود جلب‌توجه می‌کند، شکافی است که در تقاضای بازار ایجاد شده و گویا از گرایش مصرف‌کنندگان برای خرید گوشی‌های میان رده کاسته شده است. بر اساس لیست ارائه شده، چند مدل از گوشی‌های برندهای سامسونگ و شیائومی که قیمتی بین 4 تا 7 میلیون تومان دارند، با تقاضای زیادی در بازار مواجهند و شاید دلیل اصلی آن باشد که این گوشی‌های رده پایین و ارزان، با موجودی جیب بسیاری از خریداران برای رفع نیازهای ارتباطی‌شان تناسب داشته است. اما نکته جالب توجه، حضور دو مدل از گوشی‌های گران‌قیمت بازار در لیست پرفروش‌هاست. زیرا گویا بر خلاف توان مالی پایین شمار زیادی از مصرف‌کنندگان که آنها را به خرید این گوشی‌های ارزان و پایه سوق داده، گروه‌های دیگری در بازار مشاهده شده‌اند که مشتاق خرید مدل‌های گران قیمتی از دو برند سامسونگ و اپل هستند. این تقاضا باعث شده که دو گوشی گلکسی زد فولد5 سامسونگ با قیمت حدود 75 میلیون تومانی و آی‌فون 13 پرو که بالای 100 میلیون تومان قیمت دارد نیز در لیست پرفروش‌ها و محبوب‌های بازار موبایل قرار بگیرند.
فعالان بازار نیز با تایید نتایج این بررسی، اظهارات مشابهی را مطرح می‌کنند. مهدی بکایی از کارشناسان بازار موبایل در تحلیل وضع موجود به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: شکاف طبقاتی و درآمدی که مدت‌هاست نشانه‌های آن در بخش‌های مختلف جامعه مشهود است، حالا به بازار موبایل نیز راه یافته و آن را متاثر کرده است. این فعال بازار موبایل در ادامه اظهار می‌کند: یکی از پیامدهای ممنوعیت‌های وارداتی اخیر را نیز می‌توان در همین مساله شاهد بود. پیش‌تر و زمانی که مدل‌های جدید گوشی‌های یک برند عرضه می‌شدند، از قیمت گوشی‌های قدیمی تا حدی کاسته می‌شد و بسیاری از افراد که برای خرید مدل‌های جدید مراجعه می‌کردند، گوشی قدیمی خود را در جا واگذار کرده و می‌فروختند. خرید این گوشی‌های دست دوم یا مدل‌هایی که دیگر چندان به‌روز نبودند، گزینه خوبی برای مصرف‌کنندگانی بود که هوادار یک برند مشخص بودند یا استفاده از یک گوشی مشخصی را که در گام ابتدایی با بودجه آنها تناسب نداشت، می‌پسندیدند. اما حالا همین امکان نیز از آنها سلب شده و در استفاده از تکنولوژی و برند مدنظر ناکام مانده و به نوعی سرخورده می‌شوند.
این واردکننده موبایل با اشاره به مشاهدات روزمره خود از رفتار مراجعان می‌گوید: اکنون شاهد آنیم که افراد بدون نگرانی از محدودیت‌هایی که در رجیستری گوشی‌های سری جدید آی‌فون (سری 14 و 15) موجود است، به فروشگاه مراجعه کرده و این پرچم‌داران نورسیده اپل را خریداری می‌کنند و همزمان گوشی آی‌فون 13 خود را نیز در دست می‌گیرند و کارهای روزمره خود را با آن انجام می‌دهند. بکایی با اشاره به تاثیرات محدودیت‌های وارداتی بر قیمت گوشی‌های قدیمی‌تر اپل می‌گوید: «حالا این گوشی‌ها که حتی خود شرکت نیز تولید آنها را متوقف کرده، با قیمت‌های فضایی در بازار عرضه می‌شوند و متاسفانه هیچ سازوکار درستی برای نظارت بر وضعیت قیمتی بازار وجود ندارد. چرا اکنون باید یک گوشی که فناوری دو سال پیش را دارد (آی‌فون‌های سری 13)، با قیمتی به مراتب بالاتر از آنچه باید به فروش برسد و دارندگان آن نیز میلی برای فروش گوشی قدیمی از خود نشان ندهند؟»
رونق دوباره قاچاق
سال 96 که دولت آغاز رسمی طرح رجیستری را اعلام کرد، بر کارکردهای این طرح برای مبارزه با قاچاق موبایل و حمایت از واردات قانونی آن تاکید و اظهار شد که اجرای این طرح به ساماندهی بهتر بازار و انتفاع مصرف‌کننده نهایی منجر خواهد شد. اما حالا و با گذشت حدود شش سال از شروع این رویه، رجیستری به اهرم فشاری برای کنترل سلیقه‌ای واردات برندهای مختلف تبدیل شده است. بکایی با اشاره به آسیب‌هایی که سیاستگذاری‌های غلط برای بازار ایجاد کرده‌اند، می‌گوید: اوایل اجرای طرح رجیستری، شاهد اثرات مثبت آن بر بازار بودیم و با ساماندهی ایجاد شده، قاچاق موبایل به خوبی کنترل شد و دولت نیز از مزایای مالی این طرح بهره‌مند می‌شد. اما متاسفانه اکنون این طرح به اهرم فشاری تبدیل شده و کار را به جایی رسانده که مصرف‌کننده باید قربانی تصمیم‌های سلیقه‌ای و غیرمنطقی سیاستگذار باشد.
بکایی معتقد است که با وضع موجود، نه تنها مصرف‌کننده نهایی متضرر شده، بلکه خود دولت هم در پیشبرد اهدافش ناکام مانده است. زیرا اکنون موبایل‌های قاچاق مجددا به وفور در بازار موجودند و این اعمال سلیقه باعث شده طرح رجیستری خودساخته دولت، دور زده شود و از این کالاهای موجود نیز درآمدی عاید دولت نشود. وی با اشاره به آمارهایی که از وجود 400 هزار آی‌فون 14 در بازار موبایل حکایت دارد و بخش اعظم آن نیز به صورت غیرقانونی وارد کشور شده‌اند، می‌گوید: چرا باید با سوءاستفاده از یک طرح که کارکرد خوبی داشت، کار به جایی کشانده شود که هم درآمد بالقوه دولت از دست برود و هم مصرف‌کننده دچار سرخوردگی شود. او معتقد است که چنین ممنوعیت‌هایی راه به جایی نمی‌برند و با رانت و انحصار ایجاد شده، صرفا به پر کردن جیب گروه‌های خاصی کمک می‌شود.
این فعال بازار آی‌تی با تاکید بر آنکه فناوری مانند سیلی است که نمی‌توان جلوی آن را گرفت، می‌گوید: با تمام این محدودیت‌ها، مصرف‌کننده نهایی به هر محصول فناورانه‌ای که بخواهد دست پیدا خواهد کرد. اگرچه با چیدن این مانع‌ها و منتفع شدن دلالان صرفا دسترسی به محصولات برای مصرف‌کننده نهایی گران‌تر می‌شود، اما در ورود و گسترش استفاده از آنها شکی نیست. وجود این طرح می‌توانست به نظارت و کنترل دولت بر بازار کمک کند؛ اما حالا با این اعمال نظرهای سلیقه‌ای که هیچ منطقی نیز پشت آن نیست، به تدریج عنان کار از دست دولت در خواهد آمد و باید منتظر نابسامانی بیشتر در بازار باشیم.
از سال گذشته که واردات و رجیستری سری جدید گوشی‌های اپل محدود و در ادامه ممنوع شد، پیگیری سرنوشت آی‌فون در ایران به بحث داغ رسانه‌ها تبدیل شده است و مکررا از مسوولان مختلف درباره آن سوال می‌شود؛ زیرا این نگرانی وجود دارد که در ادامه و با روالی مشابه، واردات برندهای خارجی دیگری نیز به تدریج ممنوع شوند. اکنون واردات و رجیستری آی‌فون درحالی به بهانه ارزبری زیاد این گوشی‌ها ممنوع شده است که گوشی‌های هم‌قیمت یا حتی گران‌تر از برندی مانند سامسونگ، بدون هیچ مانعی وارد و رجیستر می‌شوند. با تمام اینها نه تنها هیچ‌گاه کسی توضیح واضح و منطقی درباره چرایی این اعمال نظر سلیقه‌ای ارائه نمی‌دهد، بلکه برخی از متولیان امر با جدیت جلوی دوربین حاضر شده و از قطعی بودن تداوم این ممنوعیت‌ها سخن می‌گویند. در تازه‌ترین مورد نیز روز سه‌شنبه سید‌مجید رضوی‌آرانی، رئیس ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، در گفت‌وگو با خبرنگار صدا‌و‌سیما تصریح کرد: «در ستاد مقابله با قاچاق کالا و ارز و وزارتخانه‌های مرتبط در برابر واردات این گوشی همراه که نام آن را نمی‌بریم و همه هم می‌دانند (آی‌فون 14 به بالا) به هر شکلی می‌ایستیم، خدمات به آن داده نمی‌شود و واردات آن غیرقانونی است.» وی در ادامه افزوده است: «بعید است تصمیم ممنوعیت وارداتی این گوشی‌ها عوض شود و ورود، استفاده، به‌کارگیری و فروش آنها ممنوع است.»
طبق اظهارات فعالان بازار موبایل، در نتیجه وضعیت اقتصادی جامعه و پافشاری سیاستگذار بر چنین رویه‌هایی، حالا رکود حاکم بر این بازار هر روز عمیق‌تر شده و رونق و پویایی از این بازار رخت بربسته است.
