عصر ایران؛ ترنم تهرانی - سخت می‌توان از کنار موضوع پلاستیک عبور کرد. آمار و ارقام و حقایق مربوط به پلاستیک، آن قدر تکان‌دهنده‌اند که گویی داستانی خیالی و فانتزی را شرح می‌دهیم.
این گفته حقیقت دارد که نیمی از پلاستیک‌های تاریخ کرۀ زمین در 15 سال اخیر تولید شده‌اند؟ هر ساله یک تریلیون کیسۀ پلاستیکی در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد که میانگین "عمر بازدهی" آن 15 دقیقه است و آیا این عمر، مدت دوام پلاستیک از 450 سال تا همیشه را تخمین می‌زند؟
متاسفانه پاسخ مثبت است و این حقایق تلخ و باقی مسائل هم درست است. به همین دلیل مجلۀ National Geographic از لارا پارکر: گزارش‌نویس و رندی اولسون: عکاس خواسته است به بررسی این بحران جهانی بپردازند.
البته گاهی هم پیش آمده که پلاستیک‌ها مایه شگفتی شده‌اند. همان طور که پارکر می‌نویسد، آن‌ها به پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم کمک کردند و «سفرهای فضایی را آسان کرده‌اند، انقلابی در صنعت دارو راه انداخته‌اند... با ایربگ‌ها، انکوباتورها، کلاه‌های ایمنی، یا با رساندن آب شرب سالم به فقرا در آن بطری‌های مصرفی که حالا شوم و نحس هستند، روزانه جان بسیاری را نجات می‌دهند.»
اما با این وجود عکس‌های حیرت‌آور اولسون نشان می‌دهد که ما انسان‌ها، رستاخیز پلاستیک را رقم زده‌ایم. کشورهای توسعه‌یافته زندگی پرآسایش شهروندان‌شان را از ضایعات خالی می‌کنند و آن‌ها را روی سر آسیب‌پذیرترین مردمان این سیاره می‌ریزند.
خبر خوب اینکه می‌توان این مسئله را حل کرد؛ مجلۀ نشنال جئوگرافیک به نوبۀ خود شماره‌های ماه ژوئن را در پاکت‌های کاغذی به دست مشترکانش رساند. همین تغییر استفادۀ ماهانه از بیش از دو‌ونیم میلیون کیسۀ پلاستیکی را کاهش می‌دهد.
اگر زمانی که مسافران شهر پلیموث لندن با کشتی می‌فلاور برای نخستین‌بار راهی آمریکا شدند پلاستیک اختراع شده بود احتمالا حالا پس از گذشت چهار قرن، زباله‌های پلاستیکی آن‌ها را می‌دیدیم.
اگر آن مهاجران مثل بسیاری از آدم‌های این روزها با بی‌خیالی بطری‌های خالی و کیسه‌های پلاستیکی را در ساحل می‌ریختند، امواج آتلانتیک و نور خورشید این پلاستیک‌ها را به تکه‌های ریز بدل می‌کرد و ممکن بود این ذره‌ها هنوز هم روی آب‌های اقیانوس‌های جهان شناور باشند و هر روز موادی سمی را جذب کنند و آنقدر شناور می‌ماندند تا طعمۀ ماهی یا حلزون‌های بیچاره شوند یا سرانجام وعدۀ غذایی ما.
وقتی با قطاری که در امتداد ساحل جنوبی انگلستان حرکت می‌کند به پلیموث می‌رفتم، فکر کردم باید خدا را شکر کرد که در زمان آن مهاجران خبری از پلاستیک نبود.
پلاستیک تا پیش از قرن نوزدهم اختراع نشده بود و تولید انبوه آن حدود 1950 روی داد. ما امروزه با 9 میلیارد و دویست میلیون تن پلاستیک روبرو هستیم. از این میزان، 6 میلیارد و 900 میلیون تن آن به ضایعات تبدیل می‌شود و از این ضایعات به مقدار 6 میلیارد و 300 میلیون تن هرگز وارد چرخه بازیافت نمی‌شوند.
هیچ کس نمی‌داند چه مقدار ضایعات پلاستیکی غیرقابل بازیافت راهشان به دریاها یعنی آخرین چاهک‌های زمین ختم می‌شود. جنا جمبک، استاد مهندسی دانشگاه جورجیا در سال 2015 توجه همگان را با آماری تقریبی به این بحران جلب کرد: هر ساله بین 5 میلیون و 300 هزار تا 14 میلیون تن ضایعات غیرقابل بازیافت در مناطق ساحلی ساخته می‌شود.
طبق گفتۀ او و تیم تحقیقاتی‌اش اغلب آن‌ها از کشتی‌ها بیرون ریخته نشده‌اند و روی زمین و رودخانه‌ها به خصوص در آسیا به طبیعت راه پیدا کرده‌اند. سپس باد یا آب راه آن‌ها را به دریا ختم کرده است. جمبک می‌گوید تصور کنید پنج کیسۀ پلاستیکی با ضایعات پلاستیکی پر شده و در هر سه کیلومتر ساحل‌های جهان جا خوش کرده‌اند؛ یعنی معادل 8 میلیون و 800 هزار تن.
این سرانگشتی‌ترین تخمین او از دریافتی دریاها از ما است. مشخص نیست چقدر زمان می‌برد تا پلاستیک به مولکول‌های تشکیل‌دهنده‌‌‌اش تجزیه شود. تخمین‌ها از 450 سال تا هرگز متغیر است.
از طرفی دانشمندان تخمین زده‌اند پلاستیک‌های دریایی میلیون‌ها جاندار دریایی را هر ساله به کام مرگ می‌کشانند. نزدیک به 700 گونه، از جمله جاندارانی که در معرض انقراض هستند، تحت تاثیر این بحران قرار می‌گیرند.
برخی از آن‌ها آشکارا آسیب می‌بینند؛ مثلا از طریق تورهای ماهی‌گیریِ رهاشده خفه می‌شوند. گونه‌های دریایی در اندازه‌های مختلف، از جاندار زیرِذره‌بینی زئوپلانکتون تا نهنگ‌ها، حالا میکروپلاستیک می‌خورند.
در جزیرۀ بزرگ هاوایی، در ساحلی که ظاهرا باید بکر و دست‌نخورده باشد و هیچ جادۀ آسفالت‌شده‌ای به آن ختم نمی‌شود من با پای پیاده در میکروپلاستیک‌ها راه رفتم و آن‌ها زیر پایم قرچ قرچ صدا می‌دادند. بعد از آن فهمیدم چرا برخی دانشمندان پلاستیک‌های دریا را مصیبتی تهدیدآمیز و هم‌پایۀ مخاطرات تغییرات آب‌وهوایی می‌دانند.
در کنفرانس‌های جهانی دسامبر گذشته در نایروبی، رئیس برنامۀ محیط زیست سازمان ملل از "آرماگدون دریایی" صحبت کرد. یعنی آخرالزمان دریایی.
با این وجود تفاوتی در کار است: پلاستیک دریایی به اندازۀ تغییرات آب‌وهوایی پیچیده نیست. هیچ کس منکر زباله‌های دریایی نیست. دست کم تا به حال. برای حل این مسئله لازم نیست کل سیستم انرژی سیاره را بازسازی کنیم.
تد سیگلر، اقتصاددان منابع طبیعی که 25 سالی را صرف کار با ملت‌های توسعه‌یافته در رابطه با زباله کرده است، می‌گوید: «ضایعات دریایی مشکلی نیست که راه حلش را ندانیم. می‌دانیم چطور زباله‌ها را جمع کنیم. هر کسی می‌تواند این کار را بکند. می‌دانیم راه خلاصی از آن‌ها چیست. می‌دانیم چطور بازیافت‌شان کنیم.»
او معتقد است مسأله به ساخت موسسات و دستگاه‌های ضروری‌ای مربوط است که باید پیش از تبدیل شدن دریاها به سوپ رقیق پلاستیک، راه‌اندازی شوند.