جلوه‌هاى صدق اهل بیت علیهم السلام در صادق این خاندان به صورت ویژه بروز یافته است. این جلوه‌ها را در رفتار آن حضرت بهترمى‌توان درک کرد. آنچه بیشتر رواج یافته، ذکر« قال الصادق»هاست که به حق زیرساخت فکرى، فقهى و کلامى شیعه را تشکیل داده است اما در کنار توجه به گفته هاى آن حضرت، فصلى براى تامل و توجه در رفتارهاى آن امام علیه السلام و بهره گیرى عملى از این رفتارها فصل دیگرى را هم باید گشود .
آنچه در این نوشتار مى‌آید، بخشى از کردارهاى امام صادق علیه السلام را منعکس مى‌سازد.
1- رسیدگی به محرومان
هشام بن سالم مى‌گوید: امام صادق علیه السلام هنگامى که تاریکى شب فرا مى‌رسید، کیسه ای از نان و گوشت و پول را بر مى‌داشت و بردوش مى‌نهاد و به سوى نیازمندان شهر مدینه مى‌شتافت و آنها را میانشان تقسیم مى‌کرد. آنها او را نمى‌شناختند. زمانى که امام صادق علیه السلام رحلت کرد و آن انفاق‌هاى شبانه ادامه پیدا نکرد، نیازمندان فهمیدند که چه کسى هر شب به آنها غذا و پول مى‌داد. (1)
معلى بن خنیس مى‌گوید: امام صادق علیه السلام با انبانى (کیسه) از نان بیرون آمد و من همراه او بودم. به اقامتگاه بنى ساعده رسیدیم. در آن جا گروهى خوابیده بودند. آن حضرت یک یا دو نان بر بالین هر کدام نهاد. به آخرین فرد که رسید، برگشتیم. پرسیدم: من به فدایت! آیا اینها حق را مى‌شناسند ( یعنى شیعه هستند)؟ از پاسخ امام برمی آید که آنان شیعه نبودند ولی نسبت به آنها نیز رافت داشتند. (2)
در روایتى آمده است:
«کان الصادق علیه السلام یطعم حتى لایبقى لعیاله شى‌ء»(3) ؛ امام صادق علیه السلام به فقیران اطعام مى‌کرد تا آن جا که براى خانواده‌اش چیزى باقى نمى ماند.
2 - میانه روى
امام صادق علیه السلام - در ایام قحطى - دستورمى‌داد براى تهیه آرد، گندم را با جو مخلوط کنند و مى‌فرمود: من مى‌توانم براى خانواده‌ام آرد گندم خالص تهیه کنم ولى دوست دارم در زندگى اندازه و حساب و کتاب را خوب رعایت کنم. (4)
3 - دورى از بخل
فضل بن ابى قره مى‌گوید:
" رایت اباعبدالله علیه السلام یطوف من اول اللیل الى الصباح و هو یقول: اللهم قنى شح نفسى فقلت: جعلت فداک ما سمعتک تدعو بغیر هذا الدعاء؟ قال: واى شى‌ء اشد من شح النفس، ان الله یقول: «و من یوق شح نفسه فاولئک هم المفلحون.» (5)
امام صادق علیه السلام را دیدم که از اول شب تا صبح، خانه خدا را طواف کرد و این دعا را خواند: خدایا! مرا از شر بخل نفسم برهان! گفتم: به فدایت شوم! از شما غیر از این دعا را نشنیدم؟ فرمود: چه چیزى بدتر از بخل نفس! بعد آیه « و من یوق شح نفسه...» را خواند.
4 - ادب بیمارى
امام صادق علیه السلام هنگام بیمار شدن عرض مى‌کرد: «الله اجعله علة ادب لاعلة غضب.» (6)
بارخدایا! آن را بیمارى ادب (و تنبه) قرار بده، نه بیمارى غضب ( و خشمت).
5 - دعا هنگام پیش آمد ناگوار
«کان الصادق علیه السلام: اذا حز به امر جمع النساء والصبیان ثم دعا و امنوا.» (7)
امام صادق علیه السلام هر گاه به پیش آمد ناگوارى برمى خورد، زنان و اطفال را جمع مى‌کرد و دعا مى‌کرد و آنها آمین مى‌گفتند.
6 - سجده بر تربت حسینى
«کان الصادق علیه السلام لایسجد الا على تربة الحسین‌علیه السلام تذللا لله و استکانة الیه.» (8)
امام صادق علیه السلام جز بر تربت حسینى سجده نمى‌کرد، تا در درگاه خداوند.
7 - دعا
«کان الصادق‌علیه السلام یدعو بهذاالدعاء: الهى کیف ادعوک و قد عصیتک و کیف لاادعوک و قد عرفت حبک فى قلبى...» (9)
امام صادق علیه السلام این دعا را مى‌خواند: خدایا! چگونه تو را بخوانم، در حالى که تو را معصیت کرده‌ام و چگونه تو را نخوانم، در حالى که محبت تو را در قلبم احساس مى‌کنم ...
8 - روزه
« کان الصادق علیه السلام اذا صام لایشم الریحان فسئل عن ذلک فقال: انى اکره ان اخلط صومى بلذة.» (10)
امام صادق علیه السلام هنگامى که روزه مى‌گرفت، ریحان را بو نمى‌کرد. از او علت این امر را پرسیدند. فرمود: من دوست ندارم که روزه‌ام را با لذت درهم آمیزم.
9 - زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام
از صفوان جمال روایت شده است: با امام صادق علیه السلام وارد کوفه شدیم. امام فرمود: اى صفوان! شتر را بخوابان، که این جا نزدیک قبر جدم، امیرالمؤمنین علیه السلام است. امام فرود آمد، غسل کرد، جامه را تغییر داد، پا را برهنه نمود و فرمود: تو نیز چنین کن. به جانب نجف رفتیم. فرمود: گام‌ها را کوتاه بردار و سر را به زیر انداز. خداوند متعال براى هر گام که بردارى، صد هزار حسنه مى‌نویسد، صدهزار گناه را محو مى‌کند، صدهزار درجه مى‌بخشد، صد هزار حاجت را بر مى‌آورد و ثواب هرصدیق و شهید را براى تو مى‌نویسد. آن حضرت با دل آرام، تن آرام، تسبیح، تهلیل وتنزیه به جلو مى‌رفت، تا رسیدیم به تل‌ها... بر سر قبر رسید و اشک بر گونه هایش جارى شد و گفت: « انالله و انا الیه راجعون»؛ آن گاه بر امیرالمؤمنین علیه السلام سلام کرد و... (11)
10 - زیارت حسینى
امام صادق علیه السلام در مسجد حنانه - که از مساجد شریفه، نجف اشرف است. - امام حسین علیه السلام را به گونه‌اى خاص - که در مفاتیح‌الجنان ذکر شده است.- زیارت کرد و سپس چهار رکعت نماز خواند.
11 - دعا هنگام سفر
امام صادق علیه السلام هنگام سفر این دعا رامى‌خواند:
«اللهم خل سبیلنا و احسن تسییرنا واعظم عافیتنا» (12)؛ خدایا! راه را بر ما بگشاى و نامه ما را نیکو گردان و عافیت ما را کامل ساز.
امام صادق علیه السلام هر گاه پاى در رکاب مى‌نهاد، مى‌گفت: «سبحان الذى سخرلنا هذا و ما کنا له مقرنین». نیز هنگام سفر هفت بار تسبیح مى‌کرد، هفت بار حمد خدا مى‌نمود و هفت بار لااله الا الله مى‌گفت. (13)
12 – شروع صبح
در روایت آمده که امام صادق علیه السلام صبح که مى‌شد، مى‌گفت:
«بسم الله و بالله و من الله و الى الله و فى سبیل الله و على ملة رسول الله صلى الله علیه و آله اللهم الیک اسلمت نفسى و الیک فوضت امرى و الیک توجهت وجهى و علیک توکلت یارب العالمین...» (14)
13- کیفیت صدقه
در روایت آمده است:
«انه کان یتصدق بالسکر فقیل له: اتتصدق بالسکر؟ قال نعم انه لیس شى‌ء احب الى منه و انا احب ان یتصدق با حب الاشیاء الى.» (15)
امام صادق علیه السلام شکر را صدقه مى‌داد. از آن حضرت سؤال شد: آیا شما شکر را صدقه مى‌دهید؟ فرمود: بلى. هیچ چیز نزد من دوست داشتنى‌تر از شکر نیست. من دوست دارم که محبوب‌ترین چیز را صدقه دهم.
14 - عزادارى براى امام حسین علیه السلام
طفلى شیرخوار را در مجلس عزادارى امام حسین علیه السلام نزد امام صادق علیه السلام آوردند. امام صادق علیه السلام طفل را بغل کرد و گریه‌اش شدت یافت. (16)
امام صادق علیه السلام به ابوهارون شاعر فرمود: شعرى درباره حسین علیه السلام بخوان. او شعرى درباره آن حضرت خواند. امام فرمود: آن گونه که در جمع خود مى‌خوانى، بخوان. ابوهارون قصیده‌اى را با سوز خاصى خواند. امام با صداى بلند گریست. صداى زنان نیز از پس پرده برخاست. (17)
15 - حضور قلب در نماز
ابوایوب مى‌گوید: «کان ابوجعفرعلیه السلام و ابوعبدالله علیه السلام اذا قاما الى الصلاة تغیرت الوانهما حمرة و مرة صفرة کانما یناجیان شیئا یریانه.» (18)
امام باقر و امام صادق علیهماالسلام آن گاه که به نمازمى‌ایستادند، رنگ چهره آنان تغییر مى‌کرد؛ گاه سرخ مى‌شد و گاه زرد. گویا با کسى که او را مى‌بینند، سخن مى‌گویند.
امام صادق‌علیه السلام در نماز، قرآن تلاوت کرد و بیهوش شد. بعد از به هوش آمدن، از امام سؤال شد: چرا بى‌هوش شدى؟ امام فرمود: معناى آیات مرا بى‌هوش کرد. من آیات را تکرار کردم و در حالتى قرار گرفتم که گویا آیات را از کسى که آن را نازل کرده است، مى‌شنیدم. (19)
امام صادق علیه السلام هنگامى که براى نماز خارج مى‌شد، مى‌فرمود:
«اللهم انى اسالک بحق السائلین لک و بحق مخرجى هذا فانى لم اخرج اشرا ولابطرا ولا رئاء ولا سمعة ولکن خرجت ابتغاء رضوانک و اجتناب سخطک فعافنى بعافیتک من النار.» (20)
پى‌نوشت ها:
1- میزان الحکمة، ج 5، ص 332.
2- وسایل الشیعه، ج 9، ص 408.
3- کشف الغمه، ج 2، ص 430.
4- فهرست روایات فقهیه، ج 1، ص 841 .
5- میزان الحکمة، ج 5، ص 33.
6- مستدرک، ج 2، ص 162.
7- بحارالانوار، ج 90، ص 394.
8 - وسایل الشیعه، ج 5، ص 366.
9- امالى، شیخ صدوق، ص 438.
10- وسایل الشیعه، ج 7، ص 67.
11- مفاتیح الجنان .
12 و13- من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 271.
14- مکارم الاخلاق، ص 279.
15- وسایل الشیعه، ج 9، ص 471.
16- مجله کوثر، شماره 26، ص 26.
17- همان، به نقل از وسایل الشیعه، ج 14، ص593.
18 و19- میزان الحکمة، ج 5، ص 385.
20- بحارالانوار، ج 81، ص 19.
