هم میهن : چنددرصد از مهاجران ایرانی تمایل به بازگشت دارند؟

روزنامه هم میهن نوشت: تعداد مهاجران در جهان در سال 2020 حدود 281 میلیون نفر تخمین زده می‌شوند که چیزی معادل 6/3‌درصد از جمعیت جهان است. این موضوع نشان‌دهنده آن است که همچنان بخش بسیار بزرگی از جمعیت کشورها در درون مرزهای آن زندگی می‌کنند.

 

گزارش سال 2022 سازمان ملل در خصوص مهاجرت، چشم‌اندازی کلی در مورد چهره امروز آن در دنیا به ما نشان می‌دهد. براساس این گزارش، میزان مهاجران در سال 2020 حدود 9 میلیون نفر نسبت به سال 2019 بیشتر شده است. از میان 281 میلیون مهاجر در سال 2020، حدود 146 میلیون نفر را مردان و 135 میلیون نفر را زنان تشکیل می‌دهند.

 

مهاجرت کاری، بخش بزرگی از مهاجرت را تشکیل می‌دهد، به نحوی که 169 میلیون نفر در جهان در سال 2019 به نوعی مهاجران کاری به حساب می‌آیند. با این حال، شروع کرونا و شیوع آن، باعث شد تا مهاجران کاری در سال 2020 با مشکلاتی روبه‌رو شوند. به‌عنوان مثال، بخشی از مهاجران، نیروی کاری هستند که در یک کشور کار می‌کنند و درآمد خود یا بخشی از آن را به کشور محل زندگی خود می‌فرستند.

 

مجموع این مبالغ در سال 2020 در دنیا حدود 702 میلیارد دلار است که در مقایسه با سال 2019 حدود 17 میلیارد دلار کاهش یافته است. از این میان، سهم کشورهای کم‌درآمد و متوسط در سال 2020 حدود 540 میلیارد دلار است که نسبت به سال 2019 حدود 8 میلیارد دلار افت داشته است. به نظر می‌رسد با اتمام همه‌گیری کرونا، این درآمدها دست کم تا حدودی احیا شود.

شمار زیادی از ایرانیان در حال حاضر به دلیل مهاجرت، در خارج از مرزهای کشور زندگی می‌کنند. در مجموع جمعیت ایرانیان مهاجر در دنیا دو میلیون و 62 هزار نفر برآورد شده است. براساس آمار سالنامه مهاجرتی ایران در سال 1401، بیشترین کشوری که ایرانیان را در خود جای داده، امارات متحده عربی است.

 

در سال 2018 تعداد ایرانیان ساکن در این کشور به 454 هزار نفر رسیده است. رتبه دوم متعلق به ایالات متحده آمریکا است که نزدیک به 398 هزار ایرانی در آن سکونت دارند. کانادا نیز 213 هزار ایرانی را در خود جای داده و سومین کشور پذیرنده ایرانیان است. در رده‌های بعدی نیز به ترتیب آلمان با 203 هزار، ترکیه با 155 هزار، بریتانیا با 83 هزار، سوئد با 81 هزار، استرالیا با 78 هزار، اسرائیل با 51 هزار و کویت با 46 هزار ایرانی قرار دارند.

خروج ایرانیان از کشور به‌عنوان دانشجو در سال‌های اخیر رشد زیادی داشته است. در سال 2010 جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور 44523 نفر بوده که به مرور افزایش یافته و در سال 2020 به 66701 نفر رسیده است. این در حالی است که تنها 2003 نفر از این فارغ‌التحصیلان در سال 2020 به ایران بازگشته‌اند.

 

بیشترین جمعیت دانشجویی ایران در دنیا با 9319 نفر در آلمان است و در رتبه دوم نیز آمریکا با 9295 نفر، مقصد دوم دانشجویان ایرانی است. ترکیه هم سومین محل انتخابی دانشجویان ایرانی است و 8876 دانشجوی ایرانی در آن زندگی می‌کنند. در رتبه‌های بعدی مقاصد دانشجویی ایرانیان نیز به ترتیب کانادا با 7854 نفر، ایتالیا با 2965 نفر، مجارستان با 2024 نفر، استرالیا با 1953 نفر، روسیه با 1836 نفر، فرانسه با 1809 نفر و بریتانیا با 1533 نفر قرار دارند.

طبق آماری که سالنامه مهاجرتی ایران در سال 1401 منتشر کرده، تصمیم به بازگشت در میان مهاجران ایرانی بسیار کمرنگ‌تر از گذشته شده است. به نظر می‎رسد این موضوع به شرایط سال‌های مختلف بستگی داشته باشد.

 

در سال 1393، در پیمایش صورت‌گرفته، عدم بازگشت قطعی از سوی ایرانیان مهاجر خارج از کشور 32‌درصد بود. این در حالی است که 21‌درصد قصد بازگشت قطعی به ایران را داشتند و 47‌درصد نیز تصمیشان نامشخص بود. در سال 1396 نتایج پیمایش تغییرات قابل‌توجهی کرده است. در سال پس از امضای توافق هسته‌ای، طبق پیمایش انجام شده، تصمیم عدم بازگشت قطعی 10‌درصد شده و تصمیم به بازگشت قطعی 42‌درصد بوده است.

 

آخرین پیمایش در سال 1401 نیز که در سال گذشته و پس از تحریم‌های شدید سال‌های اخیر و تبعات آن انجام شده، تصمیم عدم بازگشت قطعی به 62‌درصد رسیده است. این در حالی است که تصمیم بازگشت قطعی تنها در 14‌درصد افراد دیده می‌شود و 24‌درصد نیز تصمیم مشخصی نداشته‌اند.

 

البته برای کسانی که هنوز مهاجرت نکرده‌اند، اما میل به مهاجرت دارند، آمار و ارقام تا حدودی متفاوت است. طبق پیمایش‌های صورت‌گرفته از سوی رصدخانه مهاجرت ایران، در سال 1397 حدود 37‌درصد از مهاجرین بالقوه تمایلی به بازگشت نداشتند. این در حالی است که سهم بازگشت قطعی 16‌درصد افراد بود و 46‌درصد نیز در حال حاضر تصمیم مشخصی برای پس از مهاجرت نداشتند.

 

در سال 1399 این نسبت تغییر کرده و سهم عدم بازگشت قطعی به 36‌درصد رسیده است اما سهم کسانی که در صورت مهاجرت مایل به برگشتن به کشور هستند، به 6‌درصد کاهش یافته است. سهم افرادی که تصمیم نامشخصی در این زمینه دارند، در سال 1399 رشد داشت. شرایط سال 1401 اما متفاوت است. مهمترین موضوع رشد چشمگیر افرادی است که در صورت مهاجرت تمایلی به بازگشت ندارند. سهم این افراد براساس پیمایش به 51‌درصد رسیده و سهم افرادی که می‌خواهند در صورت مهاجرت به کشور برگردند تنها 10‌درصد است.

بررسی‌های انجام‌شده در مورد میل مهاجرت در میان گروه‌های مختلف مردم حاکی از آن است که دانشجویان تمایل بسیار زیادی به مهاجرت دارند. حدود 44‌درصد از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان کشور میل بسیار زیادی به مهاجرت دارند. در بخش سلامت شامل پزشکان و پرستاران نیز میل به مهاجرت در سال 1401 نسبتاً بالا است.

 

حدود 28‌درصد از این بخش، میل شدیدی به مهاجرت دارند، در یک‌چهارم آنها میل به مهاجرت متوسط و در یک‌چهارم دیگر میل به مهاجرت زیاد است و به این ترتیب کمتر از یک‌چهارم نمونه این بخش میل کمی به مهاجرت دارند. بخش مهم دیگری که تمایل به مهاجرت دارند، فعالین کسب‌وکار هستند. از نمونه‌گیری انجام شده، 42‌درصد کارآفرینان و مدیران ارشد و همچنین 48‌درصد از مدیران میانی تمایل زیادی به مهاجرت دارند.

 

این در حالی است که تمایل شدید به مهاجرت در میان کارکنان کسب‌وکارها به نزدیکی 50‌درصد می‌رسد. تمایل نداشتن یا عدم تمایل به مهاجرت در میان فعالان کسب‌وکار از بخش دانشجویان و بخش سلامت بسیار کمتر است و تمایل زیاد و بسیار زیاد به مهاجرت نیز در آن بخش، بیشتر از دو بخش اخیر است. این به معنای آن است که تمایل به مهاجرت در بخش کسب‌وکارها و کارآفرینان شدید است و این موضوع می‌تواند پیامدهای اقتصادی زیادی داشته باشد.