گناهان دام هایى هستند که شیطان به وسیله ى آنها، انسان ها را شکار مى کند و بندها و طناب هایى است که با آنها، انسان ها را به بند مى کشد و البته طناب ها هم رنگارنگ و ضخیم و نازک است و شیطان هر کسى را با نوع خاصى مى فریبد، عده اى را با ثروت و عده اى را با مقام و منصب و عده دیگر را با غریزه جنسى و امثال آن.
«گناه» عملی است که با اراده و رضایت الهی در تضاد بوده، با ایجاد نوعی "تاریکی" معنوی در نفس انسان، آدمى را از خدای متعال که "نور" آسمانها و زمین است، دور مى سازد و به عبارت دیگر، موجب بازماندن وى از کمال و قرب به خدا مى گردد.
تعیین این که چه چیزی گناه است و چه چیزی ثواب از طریق کتاب و سنت مقدور است، زیرا در بسیاری از موارد، گناه بودن عملی قابل تشخیص عقلانی نیست و خدای متعال است که این موارد را به اقتضای علم و حکمت مطلق خود، از طریق وحی و دین، برای بشر بیان نموده است.
البته عالمان اسلامی گناهان را بر دو گونه تقسیم نموده اند: گناهان کبیره (بزرگ) و گناهان صغیره این تقسیم بندى از قرآن و روایات سرچشمه گرفته است.در قرآن مجید و کلام معصومین (علیهم السلام) کلیه اعمالى که گناه محسوب مى شود، بیان گردیده است ولی کبیره بودن گناه، پیرو ملاک هایی است.
در کتاب تحریر الوسیله امام خمینى قدس سره پیرامون معیار گناهان کبیره، چنین آمده است:
گناه داراى آثار سوء فردى و اجتماعى است، آثار فردى از قبیل: تیره شدن و قساوت قلب و محروم شدن از معارف و اسرار الاهى، قرار گرفتن قلب به عنوان جایگاه و منزل شیطان، حجاب شدن گناه از معرفت نفس و پروردگارش، از دست دادن درک لذت مناجات و قبولى عبادات و انکار قیامت و ثواب و پاداش آخرت مى باشد
1- گناهانى که در مورد آنها در قرآن یا روایات اسلامى وعده آتش دوزخ، داده شده باشد.
2- از طرف شرع، به شدت، از آن نهى شده است.
3- دلایلی وجود دارد که معلوم می شود آن گناه، بزرگتر از بعضى از گناهان کبیره است.
4- عقل، حکم کند که فلان گناه، کبیره است.
5- در ذهن مسلمینِ پاى بند به دستورات الهى، چنین تثبیت شده که فلان گناه، از گناهان بزرگ است.
6- از طرف پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله) یا امامان (علیهم السلام) در خصوص گناهى تصریح شده که از گناهان کبیره است.
البته گناهان کبیره نیز همه در یک سطح نیستند. بعضى بدون توبه بخشیده نمى شوند، مانند «شرک» و «قتل نفس» و برخى بدون توبه و تحت شرایطی و در اثر انجام کارهای نیک ممکن است مشمول مغفرت گردند.
حقیقت گناه و اثرات آن بر روح و روان انسان
١ـ حقیقت گناه: گناه که در عربى به آن اثم و عصیان گفته مى شود، به معناى سرپیچى از امر مولا و خطا و لغزش مى باشد. انسان گناهکار به جاى اطاعت از عقل، از شهوت و غضب تبعیّت مى کند و در این صورت ممکن است هر گناهى را مرتکب شود و در این صورت به خود خیانت کرده است. گناه دام شیطان است که درون آن آتش و بیرون آن همراه لذت و شهوت زودگذر است و شخص غافل به طمع آن دچار عذاب الاهى مى شود.
بزرگان دین جهل و غفلت را دو منشأ اساسى در ارتکاب گناه بر شمرده اند مهم ترین سلاح دشمن و اوّلین راه نفوذ او در انسان غافل کردن است. جهل نیز سرچشمه ى فساد است، جهل به ارزش هاى وجودى انسان، جهل به آثار ارزنده ی پاکدامنى و عفت، جهل به عواقب گناه و... .
٢ـ آثار گناه: گناه داراى آثار سوء فردى و اجتماعى است، آثار فردى از قبیل: تیره شدن و قساوت قلب و محروم شدن از معارف و اسرار الاهى، قرار گرفتن قلب به عنوان جایگاه و منزل شیطان، حجاب شدن گناه از معرفت نفس و پروردگارش، از دست دادن درک لذت مناجات و قبولى عبادات و انکار قیامت و ثواب و پاداش آخرت مى باشد. آثار اجتماعى گناه، انحطاط و به عقب برگشتن جامعه است، حتى اگر جامعه اى به ظاهر پیشرفته دچار انحرافات اخلاقى شوند، جهت ارزش هاى انسانى و اخلاقى رو به انحطاط و زوال هستند.
٣ـ منشأ گناه: بزرگان دین جهل و غفلت را دو منشأ اساسى در ارتکاب گناه بر شمرده اند مهم ترین سلاح دشمن و اوّلین راه نفوذ او در انسان غافل کردن است. جهل نیز سرچشمه ى فساد است، جهل به ارزش هاى وجودى انسان، جهل به آثار ارزنده ی پاکدامنى و عفت، جهل به عواقب گناه و... .
٤ـ راه نجات: چند راه را مى توان ذکر کرد:
الف. توبه و استغفار: توبه در لغت به معناى رجوع است، وقتى "بنده" به مولاى خود بر مى گردد، مى گویند توبه کرده است. ذات اقدس پروردگار در قرآن کریم به همه ی مومنان دستور توبه مى دهد.
ب. یادآورى گناه.
ج: یاد خدا.
د: اراده انسان.
خلاصه سخن اینکه
جایگزین ساختن محبت خدا و لذت بردن از مناجات با او به جای محبت دنیا و لذت های مادی که البته نیاز به معرفت و عمل دارد همچنین ایمان به خداوند و عمل کردن به واجبات و مستحبات به تدریج مزاج انسان را عوض می کند و باعث می شود آدمی لذت بندگی خدا را بچشد و لذت گناه را فراموش کند و یقینا اگر کسی لذت قرب به خدا و عبودیت خداوند را بچشد، هرگز از گناه و لذت های مادی راضی نخواهد شد.
