سامانه یکپارچه، بار دیگر برای عرضه خودروهای داخلی باز شد. همچنین روز گذشته مدیر سامانه یکپارچه خودرو از بازگشایی این سامانه برای خودروهای وارداتی نیز خبر داد.
طبق گفته مهدی تقدسی، مدیر سامانه یکپارچه خودرو، در عرضه جدید دیگر نیازی نیست که متقاضی خرید خودروی وارداتی مانند نوبت اول ثبت‌نام، مبلغی را نزد بانک بلوکه کند. آن‌طور که تقدسی گفته، این تصمیم به دلیل مساله «خودروهای مازاد وارداتی» گرفته شده است. وی توضیح داده که «با توجه به ظرفیت مازاد، خودروهای مازاد در سامانه بارگذاری می‌شوند و متقاضیان خرید این خودرو با مراجعه به سامانه یکپارچه خودروهای وارداتی می‌توانند خودروی موردنظر خود را انتخاب و نسبت به واریز وجه اقدام کنند. پس از طی مراحل لازم، خودرو به مشتری تحویل داده می‌شود.» در نگاه اول این موضوع بسیار عجیب به نظر می‌رسد، چراکه طبق آمار گمرک ایران تا انتهای آبان‌ماه واردات قطعی خودرو تنها سه‌هزار و 488 دستگاه بوده است و از طرف دیگر طبق آمارهای رسمی، 33هزار نفر برای خرید خودروهای خارجی ثبت‌نام کرده‌اند.
بنابراین ممکن است این پرسش برای مخاطب ایجاد شود که این ظرفیت مازاد از کجا نشات گرفته است؟ پاسخ این پرسش در بخش‌های دیگری از اظهارات تقدسی نهفته است. وی در این رابطه گفته است: «از ابتدای امسال تاکنون چند بار عرضه در سامانه یکپارچه خودروهای وارداتی انجام شده است و تعدادی از این 33هزار نفر (ثبت‌نام‌کنندگان اسفند‌ماه) که در نوبت تحویل خودرو قرار داشتند، نسبت به انتخاب خودرو و واریز وجه اقدام کرده‌اند. اما با وجود چند بار عرضه، تعدادی از خودروهای وارداتی بدون تقاضا مانده و مشتری نداشته‌اند. بنابراین مقرر شد شرایطی فراهم شود که طی دو هفته آینده این ظرفیت مازاد به متقاضیان جدید عرضه شود.»
بنابراین ظرفیت مازادی که از آن یاد می‌شود بخشی از خودروهای وارداتی است که برای آنها تقاضایی شکل نگرفته است. تا به امروز تنها محصولاتی که به مرحله عرضه رسیده‌اند، خودروهای وارداتی سایپا و پارس‌خودرو، یعنی چانگان و زوتی و علاوه بر آنها محصولات کیاست. همچنین تنها خودرویی که تحویل داده شده و در خیابان‌ها نیز به تعداد کمی دیده می‌شود همان چانگان است. بنابراین شاید بتوان گفت که ظرفیت مازادی که تقدسی از آن یاد می‌کند مربوط به تنها خودروی چینی وارداتی است که شماره‌گذاری و تحویل مشتری داده شده است.
نگاهی به بازار نیز تاییدکننده همین ادعاست. این روزها رصد بازار نشان می‌دهد که تقاضای چانگان‌های وارداتی در بازار نیز با افت قابل‌توجهی همراه بوده است که این نکته را می‌توان از کاهش قیمت قابل‌توجه این محصول در بازار استنباط کرد. از اول مهر که به‌تدریج چانگان‌های وارداتی به بازار ورود کردند اختلاف قیمت معناداری با بهای اعلامی در سامانه یکپارچه و حتی قیمت نمایندگی (یعنی بعد از اضافه شدن هزینه‌های جانبی) داشتند؛ به طوری که اول مهر چانگان CS35 تیپ 2 در بازار یک‌میلیارد و 600میلیون تومان خرید و فروش شد، درحالی‌که بهای آن در نمایندگی یک‌میلیارد و 143میلیون تومان بود؛ بنابراین اختلاف قیمت ایجادشده در بازار به 457میلیون تومان، یعنی حدود 40درصد قیمت نمایندگی، می‌‌رسید. در مورد چانگان CS35 تیپ 3 نیز وضعیت مشابهی حاکم بود.
این محصول که قیمت نمایندگی آن یک‌میلیارد و 274میلیون تومان بود، در اولین عرضه‌‌ها در بازار یک‌میلیارد و 730میلیون تومان به فروش رفت که حاکی از اختلاف قیمتی 456میلیون تومانی بود. این اختلاف قیمت حتی اوج هم گرفت و بیشینه خود را در هفتم آبان‌ماه ثبت کرد. هفت آبان بهای چانگان CS35 تیپ 2 در بازار به یک‌میلیارد و 650میلیون تومان رسید تا اختلاف قیمت را به 507میلیون تومان و 44درصد برسد. چانگان CS35 تیپ 3 نیز در این روز یک‌میلیارد و 770میلیون تومان خرید‌وفروش شد تا خریداران این محصول، خودروی خود را 496میلیون تومان، معادل 39درصد گران‌تر از آنچه از سامانه یکپارچه خریده‌اند، به فروش برسانند. اما نمودار قیمتی این دو محصول پس از آن روندی کاملا نزولی به خود گرفت که هنوز هم ادامه دارد، به طوری که روز گذشته چانگان CS35
تیپ 2 قیمت یک‌میلیارد و 375میلیون تومان و چانگان CS35 تیپ 3 بهای یک‌میلیارد و 475میلیون تومان را ثبت کردند تا سود خریداران این محصولات از فروش خودروی خود در بازار به 20 و 15.7درصد کاهش پیدا کند. این افت قیمت محسوس چانگان‌ها در بازار نشان از افت تقاضای قابل توجه دارد. بنابراین علاوه بر اظهارات تقدسی، افت‌و‌خیز‌های بازار نیز تاییدکننده ادعای نبود تقاضای کافی برای چانگان‌هاست.
اما می‌توان پا را فراتر هم گذاشت. نشانه‌ها حاکی از آن هستند که چانگان تنها خودروی چینی نبوده که در این مدت با افت تقاضا مواجه شده است، بلکه خودروهای مونتاژی نیز در وضعیت مشابهی به سر می‌برند. مهدی تقدسی روز جمعه نیز گفت‌وگویی با خبرگزاری فارس داشت. وی در این مصاحبه تاکید کرده بود که تقاضا در سامانه یکپارچه برای خودروهای مونتاژی کاهش قابل‌توجهی داشته است. به گفته وی برای محصولات برخی از خودروسازان تنها 5 تا 45درصد عرضه، تقاضا وجود داشته است. باید توجه کرد که همه خودروهای مونتاژی در ایران، چینی هستند. همچنین «دنیای اقتصاد» نیز روز پنج‌شنبه در گزارشی به بازار پاییزی خودرو پرداخته بود که نشان می‌داد از ابتدای پاییز تاکنون قیمت خودروهای مونتاژی در بازار به طور میانگین 1.4درصد کاهش داشته است. از مجموع این شواهد، قرائن و اظهارات می‌توان به‌قوت این ادعا را داشت که خودروهای چینی در بازار ایران با کم‌اقبالی روبه‌رو هستند و تقریبا متقاضیان ایرانی از این خودروها روبرگردانده‌اند.
عبور از چینی‌ها
همان‌طور که اشاره شد شواهد و قرائن نشانگر آن هستند که خریداران خودرو در بازار ایران نسبت به محصولات چینی کم‌میل شده‌اند. اما پرسشی که در این میان به وجود می‌آید این است که چه عوامل و فاکتورهایی در کاهش اقبال چینی‌ها در بازار ایران نقش داشته‌اند؟ به نظر می‌رسد که یکی از این عوامل قیمت بالای این محصولات در بازار ایران است. در واقع بسیاری از خریداران در بازار اعتقاد داشتند که بهای اعلامی برای خودروهای چینی نسبت به امکانات و کیفیت این محصولات، بسیار زیاد است، اما به هر صورت در نبود هیچ جایگزین دیگری مجبور به خرید این محصولات بودند. همچنین دارا بودن یک خودروی چینی دردسرهایی را هم به همراه دارد که از این میان می‌توان به کمبود قطعه و خدمات پس از فروش نامناسب برای این محصولات اشاره کرد که به برخی از مشکلات جانبی برای خریداران این محصولات منجر می‌شود؛ به طوری که لوازم یدکی این خودروها به دلیل کمبود در بازار، با رشد قیمت قابل‌توجهی همراه بوده‌اند.
تا جایی که قیمت یک چراغ جلو برای تیگو 7 پرو به 19میلیون تومان رسیده است. همچنین جلوپنجره فیدلیتی پرایم 12میلیون و 500هزار تومان فروخته می‌شود. رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودروی تهران پیش از این گفته بود که «قطعات خودروهای نسل جدید چینی در بازار کم است و به همین دلیل قیمت این قطعات به صورت کاذب بالا رفته؛ بنابراین مالکان خودرو دچار سردرگمی شده‌اند.» همچنین خدمات پس از فروش خودروهای چینی نیز در وضعیت مناسبی نیست و نارضایتی نسبی خریداران را به همراه دارد. قیمت بالای خودروهای مونتاژی، روند صعودی قیمت لوازم یدکی و ضعف خدمات پس از فروش کار را برای مصرف‌کنندگان این محصولات سخت کرده است.
اما همان‌طور که اشاره کردیم، تاکنون خریداران حس می‌کردند گزینه‌ای جز خرید محصولات داخلی یا چینی ندارند، بنابراین در بازه‌های قیمتی بالاتر مجبور بودند که تنها از خودروهای چینی استفاده کنند. اما موضوع واردات خودرو تا حدی ورق را برگردانده است. حالا متقاضیان خودرو این چشم‌انداز را پیش روی خود می‌بینند که به جای خرید محصولات چینی، بتوانند خودروهای اروپایی یا کره‌ای را خریداری کنند که به‌مراتب در بازار ایران محبوب‌تر از چینی‌ها هستند. علاوه بر واردات خودروهای نو، موضوع واردات خودروهای کارکرده نیز روی تغییر میل در بازار خودروی ایران بی‌تاثیر نبوده است. درواقع متقاضی خرید خودرو این محاسبه را دارد که با حدود یک‌و‌نیم میلیارد تومانی که بخواهد برای خرید خودروهای چینی هزینه کند، می‌تواند بعد از واردات خودروهای کارکرده یک تویوتا یا حتی فولکس واگن با چند سال کارکرد را خریداری کند. مطلوبیت خرید یک خودروی اروپایی به قدری برای متقاضیان در بازار ایران بالاست که چند ماهی را هم برای ورود کارکرده‌ها به کشور صبر کنند.
البته باید توجه کرد که علاوه بر موارد فوق، کاهش اختلاف قیمت کارخانه و بازار برای محصولات خودروسازان خصوصی (مونتاژکاران محصولات چینی) نیز در کاهش تقاضا موثر بوده است. طی چند ماه اخیر اختلاف قیمت کارخانه و بازار برای این محصولات بسیار کاهش داشته است، به طوری که می‌توان گفت این خودروها دیگر ماهیت سرمایه‌ای ندارند و تنها مصرف‌کنندگان به سراغ خرید آنها می‌روند. پیش از این واسطه‌گران از خرید این خودروها از کارخانه و سپس فروختن آنها در بازار سودهای خوبی کسب می‌کردند که با کاهش اختلاف قیمت این سود نیز دیگر برای دلالان چندان جذاب نیست.
بنابراین تقاضای کاذب برای خرید خودروهای مونتاژی از بین رفته است. در چنین شرایطی شاید بتوان شفاف‌تر رفتار مصرف‌کنندگان را نسبت به خرید محصولات چینی رصد کرد که عوامل ذکر‌شده در نهایت باعث شدند که خریداران خودرو در ایران از محصولات چینی دست‌کم به طور موقت و نسبی، عبور کنند. موضوعی که از خودروهای مونتاژی نیز فراتر رفت و حالا بازار و همچنین اظهارات مدیر سامانه یکپارچه خودرو نشان می‌دهند که خریداران ایرانی حالا کمتر اقبالی حتی به وارداتی‌های چینی نشان می‌دهند. البته باید منتظر ماند و دید که آیا این روند ادامه خواهد داشت یا روند بسیار کند واردات خودرو و حبس آیین‌‌نامه واردات خودروهای کارکرده در بوروکراسی‌های ناتمام اداری، در نهایت طاقت متقاضیان خرید خودرو را طاق می‌کند و آنها بار دیگر به سمت خرید محصولات چینی خواهند رفت. اما هر اتفاقی که در ادامه در نمودارهای عرضه و تقاضا رخ دهد، آنچه در چند هفته اخیر در بازار خودرو و همچنین سامانه یکپارچه رخ داد نشانگر نارضایتی خریداران از خودروهای چینی است.
