وزارت صمت می‌گوید با توجه به روند رو به رشد تولید در بخش خصوصی، سهم مونتاژکاران از کل تولید خودرو در کشور به 23درصد رسیده، حال آنکه چهار سال پیش، این سهم تنها 5درصد بود.
با توجه به جهش تولید در بخش‌خصوصی، انتظار می‌رود فروش و خدمات پس از فروش نیز به همان نسبت رشد کند و سطح رضایت شهروندان را بالا ببرد، با این حال مشتریان مونتاژکاران از تاخیرهای نسبتا طولانی در تحویل محصولات و همچنین خدمات پس از فروش گران قیمت خبر می‌دهند.
به عنوان مثال، مشتری یکی از خودروسازان بخش خصوصی به دنیای اقتصاد می‌گوید که شرکت موردنظر محصول ثبت‌نامی و تکمیل وجه شده او را با تاخیری طولانی تحویل داده است. به گفته وی، بیمه‌نامه خودرو قبل از خود خودرو به دستش رسیده است.
یا مثلا در بخش خدمات پس از فروش، مشتریان مونتاژکاران اولا از کمبود قطعات یدکی گله دارند و ثانیا از قیمت بسیار بالای این قطعات شکایت می‌کنند. بنابراین این پرسش برای آنها ایجاد شده که چرا وقتی تولید به واسطه وفور قطعات، تا این حد رشده کرده، لوازم یدکی خودروهای مونتاژی نایاب و گران است؟
پرسش دیگر این است که وقتی تولید فقط در 8ماه امسال از کل سال گذشته بیشتر بوده، چرا مونتاژکاران محصولات ثبت‌نامی را دیرتر از موعد مقرر تحویل می‌دهند؟
این اتفاق –دیر تحویل دادن خودروها- اگر در دوران افت تولید رخ می‌داد یا اینکه خودروسازان خصوصی مانند ایران خودرو و سایپا درگیر قیمت‌گذاری دستوری بودند، به هر حال می‌شد آن را به نحوی توجیه کرد، اما حالا که تولید جهش کرده و قیمت‌گذاری هم نسبتا آزاد است، چرا تحویل خودروهای مونتاژی با تاخیر انجام می‌شود؟
دنیای‌اقتصاد این موضوع را از برخی خودروسازان خصوصی مورد پیگیری قرار داد، اما پاسخی از آنها دریافت نکرد. با این حال به نظر می‌رسدحتی با توجه به آمار ارائه شده، یکی از دلایل تاخیر در تحویل خودروهای مونتاژی، حجم بالای ثبت‌نام از مسیر سامانه یکپارچه است. طی دو مرحله فروش بزرگ از مسیر سامانه یکپارچه، حدود 2میلیون دستگاه خودرو عرضه شد و بخشی از آنها نیز به محصولات مونتاژی متعلق به بخش‌خصوصی اختصاص داشت. هرچند آمار رسمی و تفکیکی این دو فروش اعلام نشده، اما گفته می‌شود استقبال از خودروهای مونتاژی –مخصوصا پس از دخالت شورای رقابت در قیمت‌گذاری آنها- نسبتا بالا بوده است. البته بعد که شورای رقابت از تصمیم خود درباره خودروهای مونتاژی عقب‌نشینی کرد، بخشی از ثبت‌نام‌کنندگان انصراف دادند، با این حال خبری مبنی بر اینکه موج انصرافی‌ها، مونتاژکاران را به دردسر انداخته و محصولات‌شان بدون مشتری مانده باشد، منتشر نشده است.
از همین رو این احتمال قوی وجود دارد که رشد تولید در خودروسازان بخش خصوصی متناسب با تقاضای ثبت شده نبوده و یکی از دلایل تاخیر در تحویل مونتاژی‌ها، همین موضوع است.
سه دلیل جهش تولید خصوصی‌ها
جهش تولید در خودروسازی خصوصی کشور که به‌ویژه از سال گذشته کلید خورده، دلایل مختلفی دارد، از جمله دستوری نبودن قیمت، روابط سیاسی ایران و چین و تشدید واردات قطعات چینی از محل سرریز پول نفت. در واقع مجموع این موارد سبب جهش تولید در خودروسازی خصوصی شده است، چه آنکه مثلا قیمت‌گذاری خودروهای مونتاژی قبلا هم دستوری نبوده، اما چنین جهشی رخ نداده است؛ بنابراین عوامل دیگر به‌خصوص تشدید واردات قطعات در کنار آزادی نسبی قیمت، جهش بلند مونتاژکاران را در تولید رقم زده است.
خودروسازان بخش‌خصوصی دارای آزادی نسبی در قیمت گذاری خودرو هستند، حتی در مقطع فعلی که شورای رقابت روی کاغذ قیمت محصولات آنها را کنترل می‌کند. این امتیاز سبب شده مونتاژکاران زیان ندهند، سود مناسب و حتی گاهی نامتعارف را به دست بیاورند و تقریبا هیچ وقت با کمبود نقدینگی مواجه نباشند، بنابراین روند تامین قطعات‌شان (به جز در مقاطعی خاص مانند ماه‌های نخست تحریم) اختلال چندانی را به خود ندیده است. تحریم البته شوک سنگینی به خودروسازان خصوصی نیز وارد کرد، اما تجربه نشان داده وقتی نقدینگی به اندازه کافی وجود داشته باشد، می‌توان آن را به اصطلاح دور زد. بنابراین خودروسازان خصوصی به مدد جیب پرشان، توانسته‌اند تا حد زیادی بر مشکلات ناشی از تحریم فائق بیایند.
در کنار امتیاز نقدینگی، روابط سیاسی نزدیک ایران و چین نیز به خودروسازان خصوصی کمک کرده تا در تامین قطعات موردنیاز خود با چالش سنگینی مواجه نباشند. اکثر قریب به اتفاق محصولات بخش خصوصی خودروسازی ایران را مدل‌های چینی تشکیل می‌دهند و با توجه به رابطه سیاسی نزدیک ایران و چین، تامین قطعات از این کشور نسبتا راحت‌تر است. از طرفی، چینیها نمی‌خواهند بازار بزرگی مثل ایران را از دست بدهند و این موضوع نیز به تامین پایدار قطعات موردنیاز مونتاژکاران کمک می‌کند.
در کنار اینها اما ماجرای تهاتر پول نفت ایران با کالاهای چینی نیز کمک بزرگی به خودروسازان بخش‌خصوصی کشور کرده است. ماجرا از آن قرار است که گفته می‌شود بخش اعظمی از نفت تولیدی ایران به چینیها فروخته می‌شود و چین به دلیل تحریم از پرداخت پول نقد امتناع می‌‌‌ورزد و در عوض، کالا به ایران میدهد. به عبارت بهتر، شنیده می‌شود پول نفت ایران با برخی کالاهای چینی تهاتر می‌شود و در این بین، قطعات خودرو نیز از این تهاتر سهم قابل توجهی دارند. این موضوع اتفاقا چندی پیش به محل دعوای خودروسازان و قطعه‌سازان کشور تبدیل شد. قطعه‌سازان ادعا کردند خودروسازها اخیرا 544 میلیون دلار ثبت‌سفارش خرید قطعه از چین ثبت کرده‌اند و در این بین، قطعات دارای ساخت داخل هم به چشم می‌آید.
جدا از اینکه در این ماجرا حق با خودروسازان است یا قطعه‌سازان، موضوع مهم دیگر، تاثیر تهاتر نفت با قطعات چینی بر جهش تولید مونتاژکاران است. به عبارت بهتر، وفور قطعات چینی از محل تهاتر پول نفت، یکی از دلایل جهش تولید خودروسازان خصوصی به شمار می‌رود.
مدیران خودرو صدرنشین تولید
اما بنابر گزارش منتشره از سوی وزارت صمت، تولید کل خودرو (مجموع سواری، تجاری و عمومی) در بخش خصوصی کشور طی 8ماه امسال به 205هزار و 220 دستگاه رسیده که از تیراژ مدت مشابه سال گذشته بیشتر است. برای اولین بار است که تولید خودروسازان خصوصی از 200هزار دستگاه عبور می‌کند. در گزارش وزارت صمت، روند تولید در خودروسازی خصوصی کشور از سال 98 تا پایان آبان امسال آورده شده که نشان از صعودی بودن متداوم تیراژ دارد.
در سال 98 کل تولید خودروسازان خصوصی کشور به 26هزار دستگاه هم نرسیده و در سال 99 نیز کل تولید آنها کمی بیش از 35هزار دستگاه بوده است. خصوصی‌ها در سال 1400 رشد حدودا 14هزار دستگاهی را نسبت به سال قبل تجربه می‌کنند و تیراژشان به مرز 49هزار دستگاهی نزدیک می‌شود. در سال 1401 اما تولید خودروسازان خصوصی با جهشی بزرگ به 114هزار دستگاه می‌رسد که از رشد بیش از 2.3 برابری حکایت دارد. در 8ماه امسال نیز تولید مونتاژکاران رشدی بالغ بر 90هزار دستگاهی نسبت به کل سال گذشته داشته است. این حجم از تولید سبب شده سهم مونتاژکاران از خودروسازی کشور به 23درصد برسد. اگر مونتاژکاران در چهار ماه باقی‌مانده (آذر تا انتهای اسفند) با همین دست فرمان پیش بروند (به طور متوسط ماهی 25هزار دستگاه تولید کنند) تیراژشان در انتهای سال به 300هزار دستگاه خواهد رسید.
در بین خودروسازان خصوصی، بیشترین تیراژ به مدیران خودرو تعلق دارد. این شرکت به تنهایی نصف کل تولید 8ماهه مونتاژکاران را به خود اختصاص داده است. طبق آمار منتشره، تولید 8ماهه مدیران خودرو بالغ بر 101هزار دستگاه بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 78درصدی را نشان میدهد. مدیران خودرو نماینده چری چین در ایران است و محصولات مختلفی شامل ام وی ام و برند فونیکس را مونتاژ می‌کند.
کرمان موتور نیز تولیدی بالغ بر 36هزار دستگاه داشته که نشان از رشد 145درصدی تیراژ این شرکت نسبت به 8ماه سال گذشته دارد. همکار چینی اصلی این شرکت، جک است و کرمانی‌ها علاوه بر محصولات سواری، پیکاپ را هم مونتاژ می‌کنند.جایگاه سوم تولید در بخش خصوصی صنعت خودرو، به گروه بهمن رسیده است. کل تولید این خودروساز در 8ماه امسال 16هزار و 341 دستگاه بوده که در مقایسه با سال گذشته رشد 100 درصدی را نشان میدهد.
دیگر خودروسازان بخش‌خصوصی اما تیراژی زیر 6هزار دستگاه در 8ماه امسال داشته‌اند و برخی از آنها حتی دچار افت تولید نیز شده‌اند.
