خداوند متعال در سورۀ مبارکه نساء، درباره مردمانی که تکالیف و حدود الهی را رعایت می‌کنند، چنین فرموده است:
تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا[1]
«یدخلهُ» از باب افعال است. بر مبنای قواعد زبان عربی، آیه دلالت براین امر دارد که خود انسان وارد بهشت نمی‌شود، بلکه خداوند تبارک و تعالی بندۀ خود را با عنایت خود به بهشت رهنمون خواهد کرد. بنابراین در قیامت هر اتفّاق عظیمی که رخ دهد، آن‌گاه که انسان در پناه و حمایت ذات باری تعالی باشد، لطمه‌ای از هفت طبقۀ آتش فروزان جهنم نخواهد دید. به بیانی دیگر، کسی که در چارچوب شرایع دین‌داری و عبودیت زندگی کرده است، در فوز عظیم رحمت الهی مأمن و منزل خواهد گرفت و از گزند حوادث طاقت فرسای قیامت ایمن خواهد بود.
بنابر آیه نورانی فوق، خداوند در روز محشر خطاب به بندگان خود می‌فرمایند:
یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِی إِلَى رَبِّکِ رَاضِیَةً مَرْضِیَّةً * فَادْخُلِی فِی عِبَادِی * وَادْخُلِی جَنَّتِی[2]
در این رابطه، آیۀ شصت و نهم از سورۀ مبارکۀ نساء می‌فرماید:
وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا[3]
در قرآن آیاتی در مورد ده ندای قرآنی، از جمله ندا و خطاب به انبیاء، صدّیقین، شهدا و صالحین: ذکر شده است. درباره این خطاب و ندای دهگانه به اولیای الهی: گفته شده است این‌گونه نیست که پیامبر(ص) در محشر بایستد و دستور دهد که این گروه از بندگان صالح را به بهشت رهنمون شوید، بلکه خود این بزرگواران رفیق و همراه و ملازم ایشان خواهند بود. به طوری که آن‌گاه که اولیای الهی: سر از قبر بردارند، از چهار سو، صدایی شنیده می‌شود که گویی انبیا، صدّیقین، شهدا و صالحین: به بندگان پرهیزگار خطاب کرده: بیایید! آغوش‌های ما باز است.
لازم به ذکر است حتّی وقتی این افراد از قبر بیرون می‌آیند، بدون راهنمایی کسی، اولیای خود را می‌شناسند. این از مقوله همان مشاهدات است که در فصول بعدی به آن پرداخته خواهد شد.
یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ[4]
بزرگان و اولیای خدا نیز او را شناخته و به یاری‌اش می‌شتابند. بنابراین آن‌گاه که با نور ایمان و رعایت حدود الهی دین الهی وارد محشر شویم، اولیای الهی و بزرگان را به سادگی شناخته و احتیاجی به هیچ سؤال و راهنمایی نخواهد بود.
در اینجا ذکر این نکته ضروری است که اگرچه شفاعت‌کنندگان و یاری‌کنندگان در محشر بسیار زیاد هستند و از آدم تا خاتم‌الأنبیاء و اولیاء: را در برمی‌گیرد، با این همه هیچ یک از ایشان بدون اذن و اجازه خداوند متعال، اجازه شفاعت و دست‌گیری از بندگان را نخواهند داشت. قرآن کریم در این باره می‌فرماید:
مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ[5]
بنابر تصدیق و تأکید آیۀ شصت و نهم از سورۀ مبارکۀ نساء،[6] آن‌گاه که اهل ایمان حوادث روز قیامت را نظاره خواهند کرد، ذرّه‌ای ترس و اندوه به خود راه نداده و تنها نخواهند بود؛ چرا که ایشان اطمینان دارند که یار و پشتیبانان و شفعاء بسیاری خواهند داشت. تمامی انبیاء و ائمه اطهار:، شهدا، صالحین و صدّیقین همگی یار و همراه آنان هستند. نکته دیگر این که انسان متألّه، همیشه خداوند را همراه و مأنوس و حافظ خویش احساس می‌کند و بدین سان از هراس تنهایی و غربت به دور است:
أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ[7]
همچنین دسته‌ای دیگر از آیات قرآن کریم، در وصف حال اهل ایمان و دین داران در قیامت چنین می‌فرماید:
فَلَمَّا جَاءَهُمْ بِآیَاتِنَا إِذَا هُمْ مِنْهَا یَضْحَکُونَ[8]
ایشان از آن همه سر و صدا و فزع اکبر، یا به هم خوردن ستاره‌ها و تلاطم دریاها و حلاجی شدن کوه‌ها، که کفّار از شدّت هراس از آن، گریبان پاره می‌کنند و همه در وحشت به سر می‌برند، راحت‌اند و بلکه می‌خندند:
لِسَعْیِهَا رَاضِیَةٌ[9]
در مقابل این گروه از مؤمنان، کسانی هستند که همواره از رعایت حدود الهی دین سر باز زده و تکالیف و حدود الهی را نادیده گرفته‌اند. قرآن در وصف ایشان می‌فرماید:
وَمَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِیهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِینٌ[10]
ایشان در عذابی بس سخت و خوارکننده به سر خواهند برد.
بنابراین انسان می‌تواند با اعمال صالح و رعایت حدود و قوانین الهی به جایگاه رفیعی در عالم آخرت دست یابد. وصول به حیاتی طیّبه و مبتنی بر شرایع الهی، نیازمند مقدمات و الزاماتی است. یکی از تأثیرگذارترین امور در کسب سعادت اخروی، شناسایی جایگاه و ارزش الگوهای عملی و همنشینی با انسان‌های شایسته و نیک‌کردار است. زیرا دوستی، همنشینی و همراهی با افراد نیک، یکی از عوامل تربیت و رشد و تعالی انسان به شمار می‌رود. قرآن کریم نیز تمامی بندگان حق‌جو و مؤمن و متدیّن را به این مهم توصیه فرموده است:
وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ[11]
پی نوشت
----------------------------------------------------------------
[1]. نساء(4): 13؛ «این‌ها حدود خداست و هرکسی که از خدا و رسولش اطاعت کند، خدا او را به بهشت‌هایی که از زیر [درختان] آن نهرها جاری است، درآورد؛ درآن جاودانه‌اند.»
[2]. فجر(89): 27 ـ 30؛ «ای جان آرام گرفته و اطمینان یافته! به سوی پروردگارت، درحالی‌که از او خشنودی و او نیز از تو خشنود است، بازگرد، پس در میان بندگانم درآی و در بهشتم وارد شو.»
[3]. نساء(4): 69؛ «و کسانی‌که از خدا و پیامبر اطاعت کنند، در زمرۀ کسانی از پیامبران و صدّیقان و شهیدان و شایستگان خواهند بود که خدا به آنان نعمت [ایمان، اخلاق و عمل صالح] داده واینان نیکو رفیقانی هستند.»
[4]. مطففین(83): 21؛ «مقرّبان آن را مشاهده می‌کنند.»
[5]. بقره(2): 255؛ «کیست آن که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند.»
[6]. وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا؛ «آنان‌که [صادقانه] از خدا و پیامبر اطاعت کنند در زمرۀ پیامبران، صِدّیقان، شهیدان و صالحانند که از نعمت‌های کاملِ حق برخوردارند، و [این چهار گروه] برای آنان نیکو همنشینانی هستند.»
[7]. انفال(8): 24؛ «و بدانید که خدا میان آدمی و دلش حایل می‌شود [تا حق را باطل و باطل را حق مپندارد] و مسلماً همه شما به سوی او محشور خواهید شد.»
همچنین: أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ یونس(10): 62؛ «آگاه باشید! یقیناً دوستان خدا نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.»
الَّذِینَ آمَنُوا وَکَانُوا یَتَّقُونَ؛ فصّلت(41): 18؛ «و کسانی که ایمان آورده و همواره پرهیزکاری می‌کردند، نجات دادیم.»
لَهُمُ الْبُشْرَى فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَفِی الْآخِرَةِ...(؛ یونس(10): 64؛ «قطعاً آنان را در زندگی دنیا وآخرت مژده و بشارت است [در دنیا به وسیله وحی و در آخرت به خطاب خدا و گفتار فرشتگان].»
أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ رعد(13): 28؛ «آگاه باشید! دل‌ها فقط به یاد خدا آرام می‌گیرد.»
[8]. زخرف(43): 47؛ «ولی چون معجزه‌های ما را برای آنان آورد، به ناگاه آنان [از روی ریشخند] به آنان می‌خندیدند.»
[9]. غاشیه(88): 9؛ «از تلاش و کوشش خود خشنودند.»
[10]. نساء(4): 14؛ «و هرکس که از خدا و رسولش نافرمانی کند و از حدود او تجاوز نماید، خدا او را در آتشی درآورد که در آن جاودانه است و برای او عذابی خوارکننده است.»
[11]. توبه(6): 119؛ «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، تقوا پیشه کنید و با صادقان باشید.»
مطالب فوق برگرفته شده از کتاب:
عبودیّت و دین‌داری در پرتو قرآن
نوشته استاد حسین انصاریان
