روتوش آماری تراز تجاری

درست چند ساعت بعد از اینکه خاندوزی، وزیر اقتصاد   تراز تجاری کشور را در 9 ماه امسال با‌استناد‌به صادرات نفت و خدمات و برق و صادرات غیر نفتی به‌میزان 15‌میلیارد دلار مثبت اعلام کرد، گمرک ایران آماری از تجارت غیرنفتی ارائه کرد که نشان می‌داد    تراز تجاری در 9ماه سال‌جاری، بدون نفت دارای کسری  حدود  12‌‌‌‌میلیارد دلار است. این موضوع می‌تواند شاهدی بر سخت‌‌‌‌تر‌‌‌‌شدن فضای تجارت برای بازرگانان  باشد.

 به‌نظر می‌رسد دولتمردان دولت سیزدهم به انجام اولین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها تمایل دارند، حتی اگر نتیجه این اولین تجربیات، مختل‌ شدن روش معمول گردش اطلاعات درباره مسائل مختلف باشد. مساله آمار تجارت غیرنفتی ایران که براساس قولی که دولت سیزدهم از زمان‌بر سر کار آمدن به مردم و رسانه‌‌‌‌‌ها ابراز کرد، بنا بود روندی هر‌روزه صعودی‌‌‌‌‌تر از دیروز داشته‌باشد. دولت عزم خود را جزم کرده‌بود که مانند دولت‌های پیش از خود سرنوشت کشور را به «برجام» گره نزند که بخواهد به واسطه آن توافق، نفت صادر کند و با این‌گونه تجربیات «شکست‌‌‌‌‌خورده» تراز تجاری کشور را مثبت نگه دارد. البته این سخنان چندان دوامی نیافت و دولتمردان جدید که احتمالا تصور می‌کردند تحریم فقط جلوی صادرات نفت را گرفته‌است، هنگامی که با واقعیت مواجه شدند و دریافتند که تحریم جلوی رشد صادرات غیرنفتی و رشد زیرساخت‌ها و توسعه بازارها را هم می‌تواند بگیرد و تراز تجاری هر ماه منفی‌‌‌‌‌تر شد، به‌جای ظالمانه خواندن تحریم‌ها و بازگو کردن تاثیرات مخرب آن، روش دیگری را برای اعلام  آمار تجارت غیرنفتی برگزیدند.

یکی از جالب‌ترین شوک‌هایی که از این مسیر نامألوف به رسانه‌ها وارد آمد، این بود که رئیس وقت سازمان توسعه‌تجارت، آمار صادرات گاز را که به‌شدت کاهش یافته‌بود، به‌راحتی از لیست تجارت قلم گرفت و به همه نشان‌داد که تراز تجاری را به‌راحتی می‌شود مثبت کرد.

اما در ادامه فاصله صادرات و واردات چنان شکافی پیدا کرد که با حذف یکی دو قلم نیز به سختی مثبت می‌شد، از این‌رو دولتمردان وزارت اقتصاد به‌جای اخراج اقلام بی‌‌‌‌‌نظم تجارت غیرنفتی، به استخدام بازیکنان نفتی روی آوردند و گفتند اگر آمار تجارت غیرنفتی با احتساب نفت باشد، تراز مثبت است. در این‌باره سیداحسان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایی با اشاره به میزان تجارت خارجی گمرک جمهوری‌اسلامی ایران گفت: گمرک برای اولین‌بار گزارش تجارت خارجی ماهانه را با احتساب آمار صادرات نفت، برق و خدمات فنی و مهندسی محاسبه کرد.  او افزود: این گزارش حاکی از آن است که در 9 ماهه 1402 میزان صادرات کشور 15‌میلیارد دلار بیش از میزان واردات کشور بوده‌است. بیش از 63‌میلیارد دلار ارزش صادرات نفت و غیرنفتی کشور و بیش از 48‌میلیارد دلار ارزش واردات کشور در 9ماهه 1402 بوده‌است. خاندوزی افزود: بر این اساس مجموع تجارت خارجی کشور در 9ماهه امسال عدد 112‌میلیارد دلار بوده‌است که نسبت به 9ماهه مشابه سال‌قبل بیش از 7‌درصد افزایش را نشان می‌دهد.

 آمار تجارت غیر نفتی

اما تجارت غیرنفتی ایران در 9 ماهه سال 1402 چه ارقامی را به ثبت رساند؟ محمد رضوانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر معاون وزیر اقتصاد و رئیس‌کل گمرک ایران آمارهای تجارت 9 ماهه سال‌جاری را ارائه کرد. بر این اساس صادرات کشور در 9ماهه سال‌جاری با احتساب نفت، برق و خدمات فنی و مهندسی و به استثنای آمار صادرات تجارت چمدانی به 63‌‌‌‌میلیارد و 970‌میلیون دلار رسید.

رئیس‌کل گمرک ایران درخصوص میزان صادرات غیرنفتی بدون احتساب نفت، برق و خدمات فنی و مهندسی در 9 ماهه سال‌جاری گفت: در این مدت 101‌میلیون و 904‌هزار‌تن کالا به ارزش 36‌‌‌‌میلیارد و 430‌میلیون دلار به خارج از کشور صادرشده که به لحاظ وزنی 26.48درصد افزایش و از حیث ارزش 0.68درصد کاهش داشته‌‌‌‌است. میزان صادرات نفت نیز در 9ماهه امسال به 26‌‌‌‌میلیارد و 460‌میلیون دلار رسیده‌است.  همچنین رضوانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر با بیان اینکه در 9ماهه سال‌جاری 48‌‌‌‌میلیارد و 420‌میلیون دلار کالا وارد کشور شده‌است که رشد 12.29‌‌‌‌درصد نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته را نشان می‌دهد، افزود: از مجموع ارزش واردات، 60‌میلیون دلار به واردات برق اختصاص یافته‌‌‌‌است. وزن کالاهای وارداتی در این مدت 28‌میلیون و 700‌هزار‌تن بوده‌‌‌‌که 6‌‌‌‌درصد رشد داشته است.

بر این اساس صادرات ایران در ماه آذر سال‌جاری 4‌‌‌‌میلیارد و 187میلیون دلار و واردات در این ماه 6‌‌‌‌میلیارد و 221‌میلیون دلار محاسبه شده‌است. ارزش صادرات آذر ماه نسبت به ماه قبل 8‌‌‌‌درصد رشد داشته و واردات نیز نسبت به ماه قبل رشد 3.5‌‌‌‌درصدی را ثبت کرده‌است. معاون وزیر اقتصاد با اشاره به اینکه حجم تجارت خارجی کشور (مجموع واردات و صادرات) در 9ماهه امسال با رشد 7‌‌‌‌درصدی به رقمی بالغ بر 112‌‌‌‌میلیارد دلار رسید، گفت: با احتساب صادرات نفت‌‌‌‌خام، خدمات فنی و مهندسی و برق، شاهد 15.5میلیارد دلار مازاد تجارت خارجی در این مدت هستیم.

این در حالی است که تراز تجاری صادرات غیرنفتی در 9ماهه نخست سال‌جاری رقم منفی 11‌‌‌‌میلیارد و 990‌میلیون دلار را ثبت کرده است؛ در واقع تراز تجاری آذر ماه، رقمی معادل منفی 2‌‌‌‌میلیارد و 34‌میلیون دلار بوده‌‌‌‌است که به نوبه خود یک رکورد محسوب می‌شود. وی با قدردانی از همکاری وزارتخانه‌‌‌‌های نفت، نیرو و صنعت، معدن و تجارت در ارائه آمارهای مرتبط گفت: برای نخستین‌‌‌‌بار است که آمار صادرات نفت، برق و خدمات فنی و مهندسی همراه با صادرات کالاهای غیرنفتی از سوی گمرک منتشر می‌شود که این اقدام دولت در جهت شفافیت در عملکرد تجارت خارجی است.

رضوانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر سه قلم عمده کالاهای صادراتی در 9ماهه سال‌جاری را گاز طبیعی مایع‌شده با 2‌‌‌‌میلیارد و 700‌میلیون دلار، پروپان‌مایع‌شده با 2‌‌‌‌میلیارد و 300‌میلیون دلار و متانول با یک‌‌‌‌میلیارد و 700‌میلیون دلار دانست و افزود: در بین 10قلم عمده کالاهای صادراتی بیشترین رشد ارزشی به ترتیب به گاز طبیعی مایع‌شده، گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع‌شده، محصولات نیمه‌تمام از آهن یا از فولادهای غیر‌‌‌‌ممزوج و بیشترین کاهش در بین اقلام عمده کالای صادراتی به پروپان‌مایع‌شده، میله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آهنی یا فولادی و بوتان مایع‌شده اختصاص داشت. رئیس‌کل گمرک ایران درخصوص کشورهای عمده طرف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های معامله برای مقصد کالاهای صادراتی ایران گفت: چین با 10‌‌‌‌میلیارد و 300‌میلیون دلار، عراق با 6‌‌‌‌میلیارد و 900‌میلیون دلار، امارات‌‌‌‌متحده‌‌‌‌عربی با 4‌‌‌‌میلیارد و 700‌میلیون دلار، ترکیه با 3‌‌‌‌میلیارد و 300‌‌‌‌میلیارد دلار و هند با یک‌‌‌‌میلیارد و 700‌میلیون دلار پنج کشور عمده مقصد صادراتی کالای ایرانی بودند. به گفته وی ذرت دامی با 2‌‌‌‌میلیارد و 800‌میلیون دلار، گوشی‌های تلفن‌همراه با 2‌‌‌‌میلیارد دلار و دانه سویا با یک و نیم‌‌‌‌میلیارد دلار سه قلم عمده کالاهای وارداتی در این مدت بودند.  در بین 10 قلم عمده کالاهای وارداتی به لحاظ ارزشی، طلا به اشکال خام، قطعات منفصله اتومبیل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سواری و گوشی تلفن‌همراه هوشمند از بیشترین افزایش و دو محصول برنج و گندم از بیشترین کاهش برخوردار بودند.

رضوانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر گفت: 5 کشور عمده طرف معامله واردات با ایران، شامل امارات‌‌‌‌متحده‌‌‌‌عربی با 15‌‌‌‌میلیارد دلار، چین با 13‌‌‌‌میلیارد و 700‌میلیون دلار، ترکیه با 5‌‌‌‌میلیارد و 300‌میلیون دلار، آلمان با یک‌‌‌‌میلیارد و 600‌میلیون دلار و هند با یک‌‌‌‌میلیارد و 400‌میلیون دلار بوده‌‌‌‌است. وی درخصوص متوسط ارزش گمرکی هر‌تن کالاهای صادراتی غیرنفتی و وارداتی در 9 ماهه سال‌جاری گفت: متوسط ارزش گمرکی هر‌تن کالای صادراتی با 21.48درصد کاهش به رقم 358دلار و متوسط ارزش گمرکی هر‌تن کالای وارداتی با 5.89درصد کاهش به رقم 1683دلار رسید. رضوانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر درخصوص صادرات کالاهای پتروشیمی در 9 ماهه سال‌جاری افزود: در این مدت 38‌میلیون و 200‌هزار‌تن کالاهای پتروشیمی به ارزش 15‌‌‌‌میلیارد دلار به خارج از کشور صادرشده که به‌‌‌‌رغم افزایش 26.52درصدی در وزن، به دلیل کاهش قیمت‌های جهانی این محصول به لحاظ ارزشی 11.84درصد با کاهش مواجه بود.

یک توصیه

بازی با آمار، روش‌های تحلیل آماری را مختل می‌کند، اگرچه آمارهای وزیر اقتصاد و معاونش با یکدیگر در تضاد نیست و نمی‌توان گفت یکی درست و یکی اشتباه است، اما می‌توان درخصوص رویه اعلام آمار تجاری این انتقاد را به متولیان وارد دانست که چرا به آمار صادرات (که همواره به‌صورت آمار صادرات غیرنفتی اعلام‌شده‌است) اقلام جدیدی همچون نفت و برق و خدمات فنی و مهندسی اضافه می‌شود تا ترازی مثبت را نشان دهد؟ اگر قرار است این روند ادامه یابد بهتر است که مسوولان در هر دوره به همین شیوه عمل کنند تا تحلیل از شرایط تجاری آسان‌تر شود.