۲۰۲۳ سال دلارزدایی

به گزارش مشرق، آخرین روز سال 2023 برای اقتصاد آمریکا با یک خبر نگران‌کننده همراه بود.

صندوق بین‌المللی پول (آی‌ام‌اف) در جدیدترین گزارش خود از سقوط جایگاه دلار آمریکا در ذخایر جهانی طی 3 ماه سوم سال پیشین میلادی خبر داد. کاهش سهم دلار به کمتر از 60 درصد - دقیقا 59.2 درصد - از ذخایر بانک‌های مرکزی جهانی نشان می‌دهد روند دلارزدایی در سراسر جهان شتاب گرفته است.

بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول، این سهم سال 2000 در ابتدای قرن بیست‌ویکم میلادی 70 درصد بود. دلار همچنان به عنوان ارز ذخیره پیشرو در جایگاه نخست جهان قرار دارد، در حالی که سهم یورو نیز که در رتبه دوم ذخایر ارزی جهانی قرار دارد به 19.6 درصد کاهش یافته است. نسبت ین ژاپن در این رتبه‌بندی از 5.3 درصد در دوره 3 ماه قبل به 5.5 درصد افزایش یافت اما سهم یوآن چین، پوند انگلیس، دلار کانادا و فرانک سوییس تغییر چندانی نداشته است.

در عین حال خبر کاهش سهم دلار در مبادلات نفتی جهانی دیگر خبر نگران‌کننده برای اقتصاد آمریکا طی یک هفته آخر سال 2023 محسوب می‌شود. برای آنکه سال 2023 هر چه بیشتر برای اربابان صندوق ذخیره فدرال ایالات متحده تلخ شود، سهم یوآن چین نیز در ماه‌های آخر این سال در تراکنش‌های بین‌بانکی بین‌المللی افزایش یافته است.

با آنکه دلار آمریکا با سهم 88 درصدی در تمام مبادلات در بازارهای ارزی همچنان به طور گسترده در تجارت و امور مالی جهان مسلط است، از سال گذشته میلادی (2022)، گرایش جهانی به سمت استفاده از ارزهای ملی در تجارت به جای دلار آمریکا شروع به افزایش کرد.

این روند پس از تحریم‌های ضدروسی مرتبط با اوکراین آغاز شد که به قطع دسترسی روسیه از سامانه‌های مالی غرب و مسدود شدن ذخایر خارجی این کشور انجامید.

بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD) هشدار داده نقش روزافزون یوآن چین در تجارت روسیه به عنوان پاسخی به تحریم‌های غرب می‌تواند به طور بالقوه قدرت دلار آمریکا را کاهش دهد. اقتصاددانان معتقدند جز روسیه، دیگر کشورهای مستقل نیز در واکنش به محدودیت‌های تجاری اعمال‌شده توسط غرب به سمت یوآن گرایش یافته‌اند که این باعث افت نرخ برابری دلار در مقابل رنمینبی چین شده است.

روزنامه وال‌استریت ژورنال، ابتدای این هفته به نقل از ناتاشا کانوا، رئیس راهبردی کالاهای جهانی در بانک آمریکایی «جی‌پی مورگان چیس»، گزارش داد مصرف‌کنندگان و صادرکنندگان جهانی نفت خام اکنون بازار را بدون معاملات تجاری دلارمحور مدیریت می‌کنند.

این گزارش یک روز پس از آن منتشر شد که ایران و روسیه، 2 صادرکننده پیشرو نفت اعلام کردند توافقی را برای تجارت فی‌مابین با پول‌های ملی خود به جای دلار آمریکا نهایی کرده‌اند. در کل کشورهای تحت تحریم غرب، خریدارانی برای کالاهای خود در چین و هند پیدا کرده‌اند و آنها را با تخفیف سخاوتمندانه می‌فروشند.

کانوا از «جی‌پی مورگان» بزرگ‌ترین بانک آمریکا و دنیا در گفت‌وگو با وال‌استریت ژورنال با تاکید بر اینکه سهم نفت جهان که با ارزهای دیگر معامله می‌شود به نزدیک 20 درصد از کل مبادلات نفتی سالانه افزایش یافته، می‌گوید: «دلار آمریکا در حال تنازع در بازارهای کالایی است». این روند درباره سایر عمده‌فروشان کالاها کمتر آشکار شده است. با این حال برخی از آنها از جمله برزیل، امارات و عربستان سعودی، اقداماتی را به منظور زمینه‌سازی برای تجارت به واسطه دور زدن دلار آمریکا انجام داده‌اند.

بر اساس داده‌های ردیابی‌شده توسط بانک «جی‌پی مورگان چیس» در سال 2023 میلادی 12 قرارداد کلان کالا با ارزهای غیردلاری انجام شده است، در حالی که تنها 7 قرارداد از این دست سال 2022 و تنها 2 مورد در فاصله سال‌های 2015 تا 2021 به ثبت رسیده بود.

البته این داده‌ها بیشتر به معاملات کالاهای فیزیکی مربوط می‌شود تا معاملات آتی بازارهای مالی. در سال میلادی تازه به پایان رسیده، تقریبا تمام قراردادهای غیر دلاری نفتی توسط فروشندگان در روسیه تسویه شد.

اوایل سال 2023، هند و امارات عربی متحده قراردادی را برای تجارت با ارزهای ملی‌شان امضا کردند و متعاقبا یک پالایشگاه در هند نخستین محموله نفت خام امارات را به روپیه خرید. برزیل و چین نیز به شکلی مشابه نخستین معامله کالایی با ارزهای ملی خود را برای محموله خمیر کاغذ برزیل انجام دادند.

ماه گذشته میلادی (نوامبر)، چین و عربستان سعودی یک قرارداد مبادله ریال - یوآن به ارزش 50 میلیارد یوآن (معادل 7 میلیارد دلار) برای تقویت روابط مالی و گسترش استفاده از ارزهای ملی‌شان امضا کردند. بدون تردید یوآن، ستاره تحولات ارزی سال سپری‌شده میلادی است. طبق داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط سرویس پیام‌رسان مالی جهانی سوئیفت، سهم یوآن از پرداخت‌های بین‌المللی در ماه نوامبر گذشته به بالاترین حد خود رسید و پول چین به چهارمین ارز پرکاربرد سراسر جهان تبدیل شد. وام‌دهی فرامرزی بانک‌های چینی به یوآن نیز افزایش یافته است.

بانک خلق چین (بی‌اوسی) یکی از 4 بانک اصلی اقتصاد اژدها، بیش از 30 خط سوآپ ارزی دوجانبه با بانک‌های مرکزی خارجی حتی با عربستان و آرژانتین به عنوان 2 اقتصاد باسابقه سنتی وابستگی به دلار آمریکا دارد. البته ممکن است سیاست‌های لیبرتارینی رئیس‌جمهور دست راستی جدید آرژانتین «خاویر میلی»، این کشور را موقتا از دایره سیاست پولی پکن دور سازد اما مطمئنا کشورهای جدیدی در صف تبادل یوآنی با چین قرار دارند.

شرکت تعاونی سوئیفت - مخفف عنوان جامعه جهانی ارتباطات مالی بین‌بانکی - به مرکزیت بروکسل که در حال حاضر بیش از 9700 بانک و موسسه مالی در 209 کشور جهان عضو آن هستند اخیرا اعلام کرده سهم رو به رشد یوآن در معاملات فرامرزی نشان‌دهنده روند دور شدن چین از دلار و تلاش‌های پکن برای ترویج استفاده از پول ملی‌اش است.

سهم دلار در ذخایر کشورها به زیر 60 درصد رسید

دلار آمریکا که زمانی بیشترین سهم را در ذخیره ارزی جهان در اختیار داشت، حالا در حال از دست دادن جایگاه جهانی خود است. دلارزدایی در جهان شتاب گرفته، به‌طوری‌که آمارهای صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد سهم دلار در ذخایر بانک‌های مرکزی جهان در 3 ماهه سوم 2023 به 59.2 درصد افت کرده است. سهم دلار در ذخایر بانک‌های مرکزی جهان در سال 2000، تقریبا 70 درصد بود.

با این حال دلار همچنان بزرگ‌ترین ارز ذخیره جهان است و پس از آن یورو قرار دارد که اکنون سهم یورو هم به 19.6 درصد کاهش یافته است.
سهم ین ژاپن از 5.3 درصد در 3 ماهه دوم 2023 به 5.5 درصد در 3 ماهه سوم افزایش یافته است. یوآن چین، پوند انگلیس، دلار کانادا و فرانک سوییس نیز اندکی تغییر کرده‌اند. آمارهای سوئیفت نشان می‌دهد سهم یوآن در پرداخت‌های بین‌المللی در ماه نوامبر به رقمی بی‌سابقه رسیده است، به‌طوری‌که واحد پول چین به چهارمین ارز پرمصرف در جهان تبدیل شده است.

وام‌دهی برون‌مرزی به یوآن نیز رشد داشته است، به‌طوری‌که بانک خلق چین بیش از 30 سوآپ ارز دوجانبه با بانک‌های مرکزی خارجی از جمله عربستان و آرژانتین انجام داده است. روند استفاده از ارزهای ملی در مبادلات تجاری به جای دلار آمریکا پس از جنگ اوکراین و قطع دسترسی روسیه به سوئیفت از سال گذشته شتاب بیشتری به خود گرفته است. بانک اروپایی «بازسازی و توسعه» هشدار داده رشد مبادلات تجاری روسیه با یوآن چین در واکنش به تحریم‌های غرب احتمالا قوت دلار آمریکا را از بین می‌برد.

اقتصاددانان می‌گویند محدودیت‌های تجاری غرب استفاده از یوآن چین در سطح جهانی را افزایش داده است.

مقام صندوق بین‌المللی پول: تحریم‌های آمریکا به تحقق دلارزدایی کمک می‌کند

در همین باره یک مقام مسؤول در صندوق بین‌المللی پول با تاکید بر تلاش بریکس برای عادلانه کردن نظام پولی جهان گفت: تحریم‌های آمریکا به تحقق هدف این ائتلاف نوظهور در دلارزدایی کمک می‌کند.

در پانزدهمین اجلاس سطح بالای بریکس که ماه اوت در ژوهانسبورگ برگزار شد، از ایران، آرژانتین، مصر، اتیوپی، امارات و عربستان برای پیوستن به این بلوک دعوت به عمل آمد.

قرار است عضویت کامل آنها به جز آرژانتین از اول ژانویه 2024 (امروز دوشنبه) اجرایی شود.
در همین باره محمود محی‌الدین، مدیر اجرایی صندوق بین‌المللی پول پیوستن 6 عضو جدید به گروه بریکس از جمله ایران و مصر از اول ژانویه را مهم توصیف کرد و گفت: هماهنگی بین این کشورها برای منافع کشورهای جنوب جهان به طور کلی و کشورهای تازه عضو بویژه در موسسات مالی بین‌المللی خوب، کارآمد و تاثیرگذار خواهد بود.

گروه بریکس که سال 2009 تاسیس شد، بزرگ‌ترین اقتصادهای در حال توسعه جهان را کنار هم قرار می‌دهد و در حال حاضر برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی را شامل می‌شود.

فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سند دستور کار 2030 برای توسعه پایدار در گفت‌وگو با وبگاه مصری وطن گفت: موضوعی که کشورهای بریکس به آن بسیار اهتمام دارند مربوط به آینده نظام پولی جهانی است که به معنای توجه به عادلانه بودن سیستم‌های مبادله‌ای مورد استفاده و میزان موافقت و تناسب آنها با شرایط کشورهای مختلف و هماهنگی در سیاست‌های پولی بین‌المللی و امکان تسویه برخی معاملات از طریق ارزهای داخلی است که تجارب خوبی در این زمینه وجود دارد.

وی افزود: در اینجا باید روشن شود که نظام پولی جهانی با نظام مالی جهانی متفاوت است، زیرا نظام مالی جهانی به آینده موسسات مالی بین‌المللی مانند بانک جهانی، صندوق پول بانک توسعه آفریقا و موسسات بخش خصوصی مربوط می‌شود.

محی‌الدین پیوستن کشورهای جدید به بریکس را فرصت و گامی جدید برای گفت‌وگوهای دوجانبه با کشورهای این بلوک توصیف کرد و گفت: با توجه به اینکه روسیه ریاست نشست بعدی بریکس در سال 2024 را بر عهده خواهد داشت، وضعیت همکاری و فرصت‌ها برای آشنایی با حوزه‌های مختلف توسعه اقتصاد، سرمایه‌گذاری روی نیروی انسانی و زیرساخت‌ها و فرصت‌های صادراتی و سایر مواردی که منجر به توسعه آنها می‌شود، تقویت خواهد شد، بویژه که کشورهای بریکس 25 درصد صادرات جهان را تشکیل می‌دهند و جمعیت آنها 46 درصد جمعیت جهان را شامل می‌شود.

سیاست تحریم آمریکا به تحقق هدف بریکس در دلارزدایی کمک می‌کند

معاون سابق بانک جهانی درباره تلاش گروه بریکس برای دلارزدایی گفت: هدف بریکس رقابت با آمریکا و غرب و شکستن سلطه دلار آمریکا بویژه در زمینه تامین مالی و بدهی است، از همین رو جایگزین‌ها و راه‌حل‌های مختلفی را در عرصه اقتصادی بین‌المللی ارائه داده است، بویژه با توجه به خطر ناشی از مشکلات مالی آمریکا که مربوط به حکمرانی ضعیف و اتخاذ سیاست خارجی سخت‌گیرانه مبتنی بر استفاده از تحریم‌های اقتصادی به عنوان یک سلاح دیپلماتیک است.

وی همچنین با اشاره به جنگ غزه گفت: جهان شاهد جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه‌ای است که از زمان جنگ جهانی دوم تمامی ندارد و مانند فاجعه غزه منجر به نابودی اسباب زندگی و معیشت مردم شده است.

محی‌الدین درباره بازسازی خرابی‌هایی که رژیم صهیونیستی بر سر این منطقه آورده گفت: چیزی که در حال حاضر اهمیت دارد ایجاد ثبات امنیتی در غزه است. همه کشورهایی که در معرض جنگ قرار می‌گیرند بازسازی آنها وقت زیادی می‌گیرد اما با بازسازی فرصت‌های شغلی و مشارکت در این امر ادامه دارد.