عصر ایران؛ اهورا جهانیان - ماریو زاگالو، سطورۀ فوتبال برزیل و موفق‌ترین چهرۀ تاریخ جام جهانی، دیروز در سن 92 سالگی درگذشت. زاگالو متولد 9 اوت 1931 بود و هنگام مرگ، دقیقا 92 سال و 3 ماه و 26 روز سن داشت.
خانوادۀ او دیشب با انتشار خبر درگذشتش، او را "قهرمان ابدی جهان" نامیدند و درباره‌اش نوشتند:
«یک پدر متعهد، یک پدربزرگ دوست‌داشتنی، یک پدرشوهر دوست بامحبت، یک دوست متعهد، یک حرفه‌ای پیروز و یک انسان بزرگ. او یک غول اسطوره ای است. ورزشکاری، میراثی از دستاوردهای بزرگش را برای ما به جای گذاشت. از خداوند به خاطر زمانی که توانستیم در کنار تو سپری کنیم، سپاسگزار هستیم.»
زاگالو در 24 سالگی ازدواج کرده بود و همسرش در سال 2012 درگذشته بود. او در نوجوانی آرزو داشت رانندۀ مسابقات اتوموبیلرانی شود ولی چون سطح بینایی بالایی نداشت، قید آن را زد. او سپس به سراغ تحصیل در رشتۀ حسابداری رفت و پس از حضور در یک تیم محلی در اوقات فراغتش، تصادفا فوتبالیست شد.
اگر او در به عنوان فارغ‌التصیل رشتۀ حسابداری به زندگی‌اش ادامه می‌داد، احتمالا بر هیچ بامی نمی‌ایستاد چه رسد به بام فوتبال جهان! اینکه او در برزیل دهۀ 1940 در رشتۀ حسابداری درس می‌خواند و رویای شرکت در مسابقات اتوموبیلرانی را داشت، نشان می‌دهد که احتمالا خانواده‌اش مرفه بوده یا دست کم فقیر نبودند.
ماریو زاگالو با لباس باشگاه بوتافوگو
زاگالو فوتبال را از هفده سالگی با حضور در باشگاه "آمریکا" آغاز کرد. او در سال 1950 به باشگاه فلامینگو پیوست و از سال 1951 بازی در تیم بزرگسالان فلامینگو را آغاز کرد. او تا 27 سالگی (1958) در فلامینگو توپ زد و از آن به بعد نیز، تا 1965 که از دنیای فوتبال خداحافظی کرد، برای باشگاه بوتافوگو بازی کرد. او هافبک چپ بود اما قابلیت بازی در پست‌های فوروارد کناری و فوروارد میانی را هم داشت. او در فلامینگو و بوتافوگو در 332 بازی 76 گل زد.
زاگالو در تیم ملی برزیل نیز به عنوان هاقبک چپ بازی می‌کرد. اگرچه بازیساز تیم ملی برزیل در آن جام و جام جهانی 1962 دیدی بود، ولی حضور موثر زاگالو به عنوان هافبک کناری، نقش مهمی در موفقیت‌های تاریخی برزیل و تثبیت شخصیت زاگالو به عنوان مرد موفق تاریخ فوتبال برزیل در افکار عمومی این کشور ایفا کرد.
در تیم پرستارۀ برزیل در آن دوران، چندین بازیکن دو بار پی در پی فاتح جام جهانی شدند. زاگالو هم یکی از آن‌ها بود. پله، گارینشا، دیدی، واوا، زیتو، نیلتون سانتوس، گیلمار و چند نفر دیگر باقی آن افراد کامیاب بودند.
زاگالو، جام جهانی 1962
زاگالو تا سال 1964 برای تیم ملی برزیل بازی کرد و یکسال بعد هم به کلی با فوتبال وداع کرد. بازی کردن تا سن 34 سالگی در آن دوران، قابل توجه بود.
پس از عملکرد ضعیف تیم ملی برزیل در جام جهانی 1966، زاگالو سرمربی برزیل شد و توانست این تیم را در جام جهانی 1970 به مقام قهرمانی برساند. بسیاری معتقدند تیمی که زاگالو در 1970 ساخت، بهترین تیم تاریخ جام جهانی است. بازیکنان تیم ملی برزیل، زاگالو را پروفسور صدا می‌کردند تا احترامشان را به او نشان دهند. پله نیز در زندگی‌نامه‌اش با احترام بسیار از او یاد کرده است.
زاگالو در 1974 نیز سرمربی تیم ملی برزیل بود ولی در غیاب پله، برزیل مقابل هلند رینوس میشل و یوهان کرایف شکست خورد و در بازی رده‌بندی نیز مغلوب لهستان شد.
زاگالو و پله
او در 1994 هم در کادر فنی تیم ملی برزیل بود. آن سال او دستیار کارلوس آلبرتو پریرا بود و به عنوان کمک‌مربی، یکبار دیگر طعم قهرمانی در جام جهانی را چشید.
چهار سال بعد، زاگالو باز هم روی نیمکت تیم ملی برزیل بود ولی این بار به عنوان سرمربی. او در فینال جام جهانی 1998 فرصت داشت برای دومین بار به عنوان سرمربی، قهرمان جام جهانی شود ولی بیهوش شدن رونالدو پیش از آغاز بازی و درخشش زیدان، شکست سه بر صفر برزیل را در برابر فرانسۀ میزبان رقم زد.
در تاریخ جام جهانی، به غیر از زاگالو، فقط بکن‌بائر و دیدیه دشان به عنوان بازیکن و سپس مربی، فاتح جام شده‌اند. دشان هم در فینال 2022 به بدشانسی زاگالو دچار شد و نتوانست برای دومین بار به عنوان سرمربی، قهرمان جام جهانی شود. البته دشان و بکن‌بائر به عنوان بازیکن فقط یکبار قهرمان جام شده‌اند ولی زاگالو دو بار.
فینال جام جهانی 1998
پیرمرد برزیلی در جام جهانی 2002 هم به عنوان مشاور در قهرمانی برزیل سهیم بود. این موفقیت در واقع پنجمین تجربۀ مشارکت در فتح جام جهانی در زندگی ماریو زاگالو بود.
زاگالو وقتی برزیل را قهرمان جام جهانی 1970 کرد، تقریبا 39 ساله بود. فرانس بکن‌بائر هم در 39 سالگی سرمربی تیم ملی آلمان شد و بسیاری به فدراسیون فوتبال آلمان ایراد گرفتند که بکن‌بائر برای هدایت تیم در جام جهانی جوان است ولی بکن‌بائر دو سال وقت داشت و در 41 سالگی، با آلمان به فینال جام جهانی 1986 رفت.
اما زاگالو در 39 سالگی فاتح جام جهانی شد. از این حیث فقط سرمربی تیم ملی اروگوئه در جام جهانی 1930 بالاتر از زاگالو قرار می‌گیرد. آلبرتو ساپیکل، 31 ساله بود که توانست اروگوئه را قهرمان نخستین دورۀ جام جهانی فوتبال کند.
فینال جام جهانی 2002
با اینکه کارنامۀ زاگالو به عنوان بازیکن و مربی مایۀ رشک بسیاری از بزرگان فوتبال است، ولی او چه در برزیل چه در جهان چندان محبوب نبود. زاگالو بیشتر محترم بود تا محبوب. شاید چون بازیکن نابغه‌ای نبود و یا اینکه مربی نوآور و مبتکری نبود. او همیشه با انبوهی از بازیکنان طراز اول فوتبال دنیا، تا حوالی فینال جام جهانی یا قهرمانی در جام پیش آمد اما نتوانست مثل رینوس میشل سبک فوتبال تازه‌ای ابداع کند و یا مثل بکن‌بائر شخصیت مربی را در جهان فوتبال ارتقا ببخشد.
زاگالو در فوتبال باشگاهی برزیل هم مربی تیم‌هایی مثل بوتافوگو، فلامینگو، فلومینزه و واسکو د گاما بود. در فوتبال ملی مربی تیم‌هایی چون کویت، عربستان و امارات نیز بود.
زاگالو در فاصلۀ سال‌های 1976 تا 1978 سرمربی کویت بود و با این تیم در تهران به فینال جام ملت‌های آسیا رسید و شاگردانش 1 بر صفر مغلوب تیم ملی ایران شدند. در همان سال‌ها تلویزیون شاهنشاهی ترانه‌ای با عنوان "زاگالو" پخش کرد که خواننده‌اش ضیا آتابای بود.
زاگالو (چپ) و حشمت مهاجرانی، مربی تیم ملی ایران، فینال جام ملت‌های آسیا، 1976
در آن سال‌ها ایران و کویت تیم‌های برتر غرب آسیا بودند و این ترانه به مناسبت شکست کویت مقابل ایران در فینال جام ملت‌های آسیا ساخته شد. متن و اجرای ترانۀ "زاگالو" بسیار بی‌مزه و مضحک بود. مثلا ضیا آتابای این شعر را می‌خواند:
وقتی که راهیِ ایران بودی زاگالو
بیخودی نبود هراسان بودی زاگالو
تو برزیل مرد میدان بودی زاگالو
صاحب صد گونه عنوان بودی زاگالو
اومده از برزیل زاگالو، واسه‌مون می‌گیره ژست لولو
شده مربی تیم کویت، می‌خواست از ما ببره زاگالو
گویم به ایران نیا، گویی نه، چرا نه زاگالو؟
پیش دلیران نیا، گویی نه، چرا نه زاگالو؟
اگه ایرانی رو می‌شناختی تو زاگالو
نمی‌اومدی نمی‌باختی تو زاگالو
مرد فوتبال جهان زاگالو
دیدی خوردی از ایران زاگالو
قبل و بعد از تک‌خوانی‌های آتابای نیز، چهار تا مرد چهار بار می‌گفتند زاگالو! معلوم نیست زاگالو این اثر هنری درخشان را شنیده و دیده بود یا نه. هر چه بود، ترانۀ تلویزیون شاهنشاهی مایۀ خنده بود. آن روزها از فضای مجازی خبری نبود و مردم هم ساده‌دل بودند وگرنه تا سال‌ها می‌شد بابت این ترانه جوک ساخت و رادیو و تلویزیون آن موقع را به سخره گرفت.
