کاربری نامرئی نماد پایتخت

برج ایفل دو کاربری مشخص علاوه بر «نماد شهر بودن» برای پاریس دارد؛ توریست‌‌‌سازی و پوشش بخش گسترده‌‌‌ای از نیاز تفریحی و گردشگری شهروندان و همچنین شارژ منابع مالی برای اقتصاد شهر و کسب‌وکارهای مرتبط با فعالیت‌‌‌های برج.

این دو کاربری اما به آسانی محقق نشده است. مرزبندی مشخص بین مجموعه اداره‌‌‌کننده و مسوول برج ایفل و شهرداری پاریس در کنار «کمک‌‌‌های هدفمند دولت محلی» به توسعه و نگهداری برج، عامل موفقیت ایفل در ماموریت‌‌‌هایی شده که بخش خصوصی بالاسر آن، برای برج در همه این سال‌ها طراحی کرده است.

کمک بزرگ دولت محلی پاریس به «سرپا ماندن کسب‌وکار توریستی ایفل»، تدارک مسیرها و سیستم‌های حمل‌ونقل شهروندپسند برای این مجموعه است.

با این حال، در تهران طی همه سال‌های گذشته، نگاه تک‌‌‌بعدی به برج میلاد -نماد شهر بودن- سنگین‌‌‌تر از ظرفیت‌‌‌های مستقیم و غیرمستقیم آن برای توریست‌‌‌سازی و متحول‌‌‌سازی اقتصاد شهر بوده است.

مدیریت شهری پایتخت در بودجه سال آینده تهران، رقمی در حدود 400 میلیارد تومان بابت جبران هزینه و کمک به برج میلاد در حوزه‌‌‌های هزینه و توسعه، تخصیص داده است. این رقم از یک‌‌‌سو می‌تواند بسیار کم باشد و از سوی دیگر، توجیه برای تخصیص نداشته باشد. بسته به اینکه این برج تا چه حد توانسته نبض شهرگردی و تفریح شهروندان تهرانی و شاید از آن مهم‌تر، ساکنان کل کشور را در دست بگیرد و متناسب با ظرفیت‌‌‌های مغفول یا بلااستفاده آن، تا چه میزان کسب‌و‌کارهای مرتبط با آن، در این مجموعه شکل و رونق گرفته است، نحوه تامین مالی آن از بودجه پایتخت، می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد.

فقط در یک نمونه، سهم درآمد حاصل از فروش بلیت از کل درآمدهای میلاد در سال‌های اخیر حدود یک‌سوم کل درآمدها بوده است اما در ایفل، این سهم بالای 60‌درصد است.

در واقع پاریس با استفاده از برندسازی برج ایفل در سطح جهانی، توانست ضمن جاذبه‌‌‌‌‌سازی برای این شهر نزد شهروندان و توریست‌‌‌‌‌ها، منابع مالی پایداری برای شهر به دست آورد و از قِبل این برج 130ساله، پاریس را در مدیریت شهری و شهرسازی مدرن به برترین شهر جهان تبدیل کند. شهرت برج ایفل برای پاریس تا آنجاست که حتی در دورافتاده‌‌‌‌‌ترین روستاهای ایران نیز، با دیدن ایفل، پاریس در ذهنشان تداعی می‌شود. در واقع، این به آن معناست، که یک برج به یک شهر هویت بخشیده و به یک المان مهم شهری تبدیل شده است.

سازه‌‌‌‌‌های شهری زمانی تبدیل به یک برند مهم شهری می‌‌‌‌‌شوند که در بعد هزینه-درآمد، محور درآمدزایی غالب باشند و از صرفا هزینه‌‌‌‌‌زا بودن خارج و به عنوان یک منبع مهم درآمدزایی شهری به شمار رود. تبدیل شدن یک سازه به یک منبع مهم درآمدزایی زمانی تحقق می‌‌‌‌‌پذیرد که مدیریت آن به بخش متخصص و خارج از حوزه دولتی (عمومی) واگذار شود.

درآمدزایی یک برج به‌‌‌‌‌عنوان نماد شهری زمانی اتفاق خواهد افتاد که اول از همه تبدیل به یک برند فراگیر شهری شود، مانند آنچه برج ایفل را به نماد و هویت اصلی پاریس تبدیل کرد و نمی‌توان به پاریس یا فرانسه رفت، اما به برج ایفل سر نزد. اما قبل از رسیدن به مرحله برندسازی، لازم است شکل کار و اداره آن با الگوی موفق جهان مقایسه و بررسی شود. در برج ایفل، امتیاز و مدیریت آن به بخش‌خصوصی جهت سرمایه‌گذاری، اشتغال و درآمدزایی واگذار شده است.

برج میلاد اگرچه در ظاهر به نماد تهران شهرت دارد، اما نتوانست مانند ایفل یا دیگر برج‌های مطرح جهان به یک مرکز فراگیر گردشگری تبدیل شود. موقعیت جغرافیایی برج مانع دسترسی آسان سیستم حمل‌‌‌‌ونقل شهری به برج شده است. عدم‌‌‌‌دسترسی آسان به برج و دیگر مراکز فرهنگی، هنری و گردشگری تهران، نتوانسته این نماد تهران را به یک مرکز مهم گردشگری و درآمدزایی تهران تبدیل کند.

«دنیای اقتصاد» با بررسی سیاست‌‌‌‌‌های شهری پاریس در قبال برج ایفل، نقشه راه پاریس برای رهایی از هزینه‌‌‌‌‌زا بودن صرف برج ایفل با برندسازی و واگذاری به بخش خصوصی را مورد ارزیابی قرار می‌‌‌‌‌دهد تا از پتانسیل «برج میلاد» در سیاستگذاری شهری، بهره گرفته شود.

آیا بنای تاریخی در جهان مشهورتر و نمادین‌‌‌‌‌تر از برج معروف ایفل وجود دارد؟ این بنای عظیم آهنی که در منطقه 7 پاریس قرار دارد، یک شاهکار معماری و مهندسی است که اکنون «نماد» پاریس و فرانسه برای گردشگران از سراسر جهان است. برجی که در سال 1889 برای نمایشگاهی فنی مهندسی در پاریس ساخته شد، تا به امروز به یکی از پربازدیدترین بناهای شهری تبدیل شده که پول سرشاری نیز به پاریس تزریق می‌‌‌‌‌کند.

برج ایفل مهم‌ترین و اصلی‌‌‌‌‌ترین نماد پاریس و یکی از جاذبه‌‌‌‌های دیدنی پاریس برای هر بازدیدکننده‌‌‌‌‌ای از فرانسه است. این بنا که با نام مستعار بانوی آهنین (La dame de fer) نیز شهرت دارد، توسط گوستاو ایفل در سال 1889 برای نمایشگاهی جهانی به مناسبت صدمین سالگرد انقلاب فرانسه ساخته شده بود. سازه‌‌‌‌‌ای که دو سال و دو ماه و 5روز ساخت آن به‌‌‌‌‌طول انجامید و هرگز قرار نبود یک سازه دائمی باشد. برجی که بازدیدکنندگان زیادی از سراسر جهان، برای تماشای زیباترین مناظر پانورامای موجود در شهر پاریس در آن صف می‌‌‌‌‌کشند و از سال 1890 تا به امروز بیش از 350 میلیون نفر از این برج دیدن کرده‌اند. در حال حاضر، برج ایفل با بیش از 7 میلیون بازدیدکننده در سال، پربازدیدترین بنای تاریخی در جهان محسوب می‌شود.

این برج در زمان ساخت بلندترین برج جهان بوده و شهرت آن سبب شد تا دیگر کشورها، از آن تقلید کنند و برج‌‌‌‌‌های بزرگ امروزی که ساخته شده‌‌‌‌‌اند، الهام گرفته از برج ایفل است که دو برج در چین، برجی در توکیو و برج نوادا در لاس وگاس و بسیاری برج‌های مشابه دیگر، به همین منظور ساخته شده‌‌‌‌‌اند. اما همچنان ایفل محبوب‌‌‌‌‌ترین برج تاریخی جهان باقی مانده است.

 با در مرکزیت قرار گرفتن برج ایفل امکان بازدید از بسیاری از مکان‌‌‌‌‌های فرهنگی پاریس نیز به وجود آمده است و بازدیدکنندگان هم از طریق پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری و هم از طریق سیستم حمل‌‌‌‌ونقل شهری می‌توانند به برج‌ها و پارک‌های مطرح پاریس همچون پالایی شالیتو حرکت کنند یا از پل بیر هاکیم و مجسمه رنسانس فرانسه دیدن کنند؛ موزه‌‌‌‌ها و بناهای تاریخی همچون موزه ژاک شیراک، هوم، گیمت و آکواریوم پاریس. یا می‌توان در کناره‌‌‌‌‌های رود سن قدم زد یا از بالای برج به تماشای آن نشست. باغ‌‌‌‌‌های بزرگ برای پیک‌‌‌‌‌نیک و گشت و گذار، موزه‌‌‌‌‌ها، رستوران‌‌‌‌‌ها و مراکز تجاری و خرید، مراکز اقامتی و تفریحی، دسترسی آسان به سیستم حمل‌‌‌‌ونقل به تمام مناطق پاریس، امتیازات شهری است که توسط برج ایفل به شهر پاریس بخشیده شده است.

سرنوشت برج ایفل ارتباط تنگاتنگی با پاریس دارد و توانست علاوه بر جذب هرچه بیشتر گردشگر آن را به پربازدیدترین بنای تاریخی جهان تبدیل کند. برج ایفل به محلی برای برگزاری رویدادهای مهم ورزشی، فرهنگی و ملی تبدیل شده و یکی از منابع مهم تبلیغات شهری و توریستی در سطح جهانی در پاریس به‌‌‌‌‌شمار می‌‌‌‌‌رود که درآمد سرشاری را برای پاریس به‌‌‌‌‌همراه دارد.

مسوولان شهری از طریق تبلیغات با استفاده از چراغ‌‌‌‌‌های نورانی در شب از این برج تاریخی درآمد کسب می‌‌‌‌‌کنند، حتی برای عکاسی حرفه‌‌‌‌‌ای از برج در یک کسب و کار نیز باید هزینه پرداخت کرد و برج ایفل که قرار بود تنها 20 سال در پاریس برقرار باشد تا هزینه‌‌‌‌‌های ساخت آن از طریق بازدید به صاحبان آن بازگردد، اکنون به یکی از مهم‌ترین منابع درآمدزای پاریس تبدیل شده است. البته بخش زیادی از درآمدهای آن صرف نگهداری از برج می‌شود. برجی که دیگر یک دکل مخابراتی یا یک سازه مهندسی نیست و به مهم‌ترین نماد شهری و مرکز تفریحی پاریس تبدیل شده است. علاوه بر اینکه مبلغی برای ورودی بازدیدکنندگان باتوجه به طبقات و امکانات مختلف دریافت می‌شود، غذا خوردن در بهترین رستوران‌‌‌‌‌های پاریس را می‌توان در برج ایفل تجربه کرد که افراد زیادی به شوق تماشای پاریس در کنار غذاهای فرانسوی از سراسر جهان به این برج می‌‌‌‌‌آیند و در نتیجه درآمد و سود سرشاری برای شهر به همراه خواهد داشت.

نکته حائز اهمیت در نگهداری، حفاظت و درآمدزایی برج ایفل را باید در سیاستگذاری شهری مسوولان شهری پاریس دانست که با اختصاص دادن مدیریت برج به بخش خصوصی، برج را از حالت صرف هزینه‌‌‌‌‌زا بودن به منبع مهم درآمدزایی برای پاریس تبدیل کرده است.

اگرچه در ابتدای ساخت برج ایفل به مدت 20 سال امتیاز آن به سازنده آن تعلق گرفت تا پولی را که در حدود 1.5 میلیون یورو برآورد شده و خرج کرده بود، به دست آورد و بعد از آن به شهرداری بازگرداند و سپس برج از محل خود برداشته شود، اما به دلیل استقبال بیش از حد و کسب شهرت چشمگیر جهانی در مدتی کوتاه از ایفل و تبدیل شدن به یک منبع درآمدی مهم و جذب هرچه بیشتر گردشگر، به مهم‌ترین نماد شهری پاریس تبدیل شد. امروزه شهرداری پاریس مالک برج ایفل است، اما مدیریت بهره‌‌‌‌‌برداری آن به شرکت توسعه برج ایفل (SETE)، که 99درصد سرمایه آن را در اختیار دارد واگذار شده است.

منبع اصلی درآمد این شرکت از فروش بلیت است. این شرکت حدود 400 میلیون یورو در سال درآمد دارد که 260 میلیون یورو از فروش بلیت حاصل می‌شود. این به آن معناست که برج ایفل حداقل 100هزاریورو در روز تنها از فروش بلیت درآمد کسب می‌‌‌‌‌کند. علاوه بر این از دو رستوران واقع در برج و برگزاری رویدادهایی همچون کنسرت، نمایشگاه و تبلیغات درآمدزایی می‌‌‌‌‌کند. درآمد روزانه رستوران‌‌‌‌‌های ایفل نزدیک به 24هزار یورو است. از سال 2011، گردش مالی سالانه حاصل از فروش ورودی‌‌‌‌‌های برج ایفل در پاریس به تدریج افزایش یافته است. به‌‌‌‌‌طوری که در سال 2019، گردش مالی مربوط به فروش بلیت برای دسترسی به مشهورترین بنای تاریخی پاریس، تقریبا 87 میلیون یورو بود، در حالی که این رقم در سال 2012، در حدود 53 میلیون یورو بود.

اما آنچه برج ایفل را برای پاریس به یک منبع مهم درآمدی تبدیل کرده است، ساخت هتل‌‌‌‌‌ها، رستوران‌‌‌‌‌ها، موزه‌‌‌‌‌ها، استودیوهای هنری و مراکز تفریحی و تجاری و در واقع کسب و کارهای بسیار در اطراف این برج است که با توسعه هرچه بیشتر حمل‌‌‌‌ونقل شهری میزان تردد به پاریس را به بالاترین سطح ممکن رسانده است. مجموعه تمام این اتفاقات یعنی درآمد بیشتر و بالاتر برای دولت محلی پاریس.

موقعیت استراتژیک این برج مناظری خیره‌‌‌‌‌کننده از شهر را فراهم می‌‌‌‌کند و سالانه میلیون‌‌‌‌‌ها گردشگر را به خود جذب می‌‌‌‌کند. تاثیر اقتصادی این بازدیدکنندگان را نمی‌توان دست کم گرفت که به ارزش کلی برج کمک می‌‌‌‌کند. برج ایفل در زمان ساخت خود در حدود 1.5 میلیون دلار هزینه کرد که باتوجه به نرخ تورم این رقم حدود 44 میلیون دلار برآورد می‌شود. ارزش برج ایفل امروزه باتوجه به موقعیت جغرافیایی در حدود 435 میلیون دلار برآورد می‌شود و در صورت ساخت مجدد این سازه، مبلغی در حدود 2.5 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. بنابراین این تاثیر و اهمیت اقتصادی باعث شده، درآمد حاصل از گردشگری مربوط به برج ایفل نقش حیاتی در اقتصاد پاریس و فرانسه داشته باشد. گردشگران نه تنها برای بازدید از برج هزینه ورودی پرداخت می‌‌‌‌‌کنند، بلکه با صرف هزینه برای اقامت، غذاخوری، خرید و سایر فعالیت‌‌‌‌‌های توریستی به اقتصاد محلی نیز کمک می‌‌‌‌کنند. بر اساس آمارهای اخیر، برج ایفل میلیون‌‌‌‌ها یورو به صنعت گردشگری پاریس کمک می‌‌‌‌کند و آن را به منبع درآمد قابل‌‌‌‌توجهی برای شهر و کل کشور تبدیل کرده است.

البته  از درآمد حاصل از برج ایفل برای پروژه‌‌‌‌های نوسازی و ارتقای آتی برای بهبود بیشتر تجربه بازدیدکنندگان و حفظ جذابیت این بنای برجسته استفاده خواهد شد. درآمد حاصل از برج ایفل به طور قابل‌‌‌‌توجهی به اقتصاد محلی، حمایت از مشاغل و ایجاد فرصت‌‌‌‌های شغلی در مناطق اطراف کمک می‌‌‌‌کند. همچنین، تیم مدیریت مالی در برج ایفل اقدامات سختگیرانه‌‌‌‌‌ای را برای اطمینان از تخصیص و مدیریت مناسب درآمدهای ایجاد شده، ترویج شفافیت و پاسخگویی به کار می‌گیرد.