شاهنشاهان هخامنشی، فهرستی از 13 شاهنشاه ایران است که از سال 550 تا 330 پیش از میلاد، بخش بزرگی از قاره‌های آسیا، آفریقا و اروپا را فرمانروایی کردند.
این شاهنشاهی که توسط کوروش بزرگ بنیاد گذاشته شد، تقریباً همهٔ جهان متمدن را از دره سند در هند تا رود نیل در مصر و ناحیه بنغازی در لیبی امروزی، و از رود دانوب در اروپا تا آسیای مرکزی فرا گرفت و از آن به عنوان وسیع‌ترین امپراتوری باستانی تاریخ جهان یاد می‌شود.
به گزارش بیتوته، شاهنشاهی هخامنشیان به نمونهٔ موفق در ادارهٔ یک دولت جهانی تبدیل شد و دستاوردهایش نظیر حکومت متمرکز، سیستم جاده‌ای و پست، زبان رسمی، خدمات شهروندی، و ارتش وسیع و منظم توسط امپراتوری‌های بعدی تقلید شد.
هخامنشیان از خاندان پاسارگادیان بوده‌اند و در پارس سکونت داشته‌اند. سَر دودمان آنها هخامنش نام داشته‌است.
پایتخت سلسله ماد، هگمتانه یا اکباتان، در منطقه‌ای که امروزه با نام همدان شناخته می‌شود، واقع شده بود. این شهر به عنوان اولین پایتخت تاریخ ایران شناخته می‌شود و نقطه مرکزی برای حکومت سلسله ماد بود.
سپس، سلسله هخامنشیان با تأسیس آن در سال 550 ق.م حکومت را آغاز کرد.
پایتخت های شاهنشاهان هخامنشی
تخت جمشید، معروف به پارسه، پرسپولیس، پرسه پلیس، هزارستون یا چهل منار، در شمال شهرستان مرودشت در شمال استان فارس (شمال شرقی شیراز) واقع شده است. این مکان تاریخی تاجیک‌آباد از مرکز استان فارس 50 کیلومتر فاصله دارد. نام این شهر باستانی در طول زمان به عنوان پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در دوران امپراتوری هخامنشیان به شهرت رسیده است.
تخت جمشید، که در دوران حکومت داریوش بزرگ، خشایارشا، و اردشیر اول بنا شد، به مدت حدود 50 سال مرکزی برای برگزاری مراسم آیینی و جشن‌ها بوده است. در این شهر باستانی، بنای تاریخی به نام تخت جمشید شاهکار معماری هخامنشیان است که برخورداری از زیبایی و شکوه است.
در نخستین روز سال نو، گروه‌های زیادی از کشورهای گوناگون به نمایندگی از ساتراپی‌ها یا استانداری‌ها با پیشکش‌های متنوع در تخت جمشید جمع می‌شدند و هدایای خود را به شاه پیشکش می‌کردند.
بنیان‌گذار تخت جمشید، داریوش بزرگ بوده و این مکان از سال 1979 یکی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو محسوب می‌شود. در این مکان تاریخی، ترکیبی از هنر، معماری، و تاریخ گذاری فرهنگی به نمایش گذاشته شده است و از جاذبه‌های گردشگری بسیار مهم ایران به‌شمار می‌آید.
پاسارگاد اولین پایتخت هخامنشیان
پاسارگاد، مجموعه‌ای از سازه‌های باستانی است که به دوران هخامنشیان تعلق دارد و در شهرستان پاسارگاد استان فارس واقع شده است. این مجموعه شامل آرامگاه کوروش بزرگ، باغ پادشاهی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطهٔ مقدس و تنگه بلاغی را شامل می‌شود. این مجموعه به عنوان پنجمین میراث جهانی ایران در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است.
تخت جمشید پایتخت باشکوه هخامنشیان
تخت جمشید یا پارسه، پرسپولیس، پرسه پلیس، هزارستون یا چهل منار، پایتخت باشکوه امپراتوری هخامنشیان در زمان داریوش بزرگ، خشایارشا، و اردشیر اول بود.
این شهر باستانی که در شمال شهرستان مرودشت استان فارس واقع شده است، در دوران زمامداری داریوش بزرگ بنا شد و به مدت حدود 50 سال، مرکزی برای برگزاری مراسم آیینی و جشن‌ها بود. تخت جمشید از سال 1979 یکی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو است.
شوش پایتخت زمستانی امپراتوری هخامنشیان
شوش، با مساحت 5/6 کیلومتر مربع، در 115 کیلومتری شمال غربی اهواز و بین 32 درجه و 2 دقیقه عرض شمالی و 47 درجه و 1 دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ واقع شده است. ارتفاع شهر شوش از سطح دریا 87 متر بوده و فاصله هوایی آن تا تهران 479 کیلومتر است.
این شهر در فاصله زمینی 766 کیلومتری تا تهران، 115 کیلومتری تا اهواز، 85 کیلومتری تا شوشتر، 24 کیلومتری تا دزفول، و 38 کیلومتری تا اندیمشک واقع شده است. شوش در سال 1329 هجری شمسی به مرکز بخش تبدیل شد.
شهر باستانی شوش، یکی از مراکز تمدن قدیم بوده و از مهم‌ترین و شهرت‌آورترین شهرهای دنیا به‌شمار می‌آید. این شهر به‌عنوان پایتخت چند هزار ساله مملکت عیلام و همچنین پایتخت زمستانی امپراطوری هخامنشیان شناخته می‌شود.
بابل پایتخت هخامنشیان
بابل، شهری اکدی بود که در سال 1867 قبل از میلاد توسط سلسله آموری در بین النهرین تأسیس شد. این شهر در استان بابل کشور عراق واقع شده و در فاصله حدود 85 کیلومتری جنوب بغداد قرار دارد. متأثر از سازندگی هامورابی، یکی از شاهان بابلی، امپراتوری بابلی ساخته شد. بابل در اطراف رود فرات بنا شده بود و دو نیمه‌ی آن در دو طرف این رود قرار داشت.
حمورابی، یکی از شاهان بابلی، امپراتوری بابل را بنیان گذاشت. پس از وی، امپراتوری فروپاشید و بابل تحت حکومت آشوریان، کاسیها و ایلامیان قرار گرفت. حدود سال 612 قبل از میلاد، بابل به عنوان امپراتوری بابل جدید مجدداً برجسته شد.
باغهای معلق بابل، یکی از عجایب هفت‌گانه دنیای قدیم، جلب توجه بسیاری را به خود جلب کرد. پس از تصرف هخامنشیان، بابل تحت حکومت سلوکیان، پارتیان، رومیان، و ساسانیان قرار گرفت.
هگمتانه پایتخت شاهنشاهی هخامنشیان
هگمتانه، با معنی «جای بهم آمدگان» یا «جای گرد آمدگان»، نام باستانی شهر همدان در زبان ایرانیان در دوران مادها و هخامنشیان بود. این شهر، پایتخت شاهنشاهی مادها و پایتخت تابستانی ایران در زمان هخامنشیان و اشکانیان بوده است. هگمتانه با عبارت ایلامی نو "hal.mata.na" که به معنی "شهر مادها" است، اشتباهاً ادغام شده است.
این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم است. متأثر از اهمیت خود، همدان از آتن و رم همچنان با اهمیت‌تر و قدیمی‌تر است.
اسم هگمتانه در زبان یونانی به شکل «اِکباتان» تلفظ می‌شده و توسط هرودوت به ساخته دیاکو نسبت داده شده است. او اظهار کرده که این شهر هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده‌اند.
سوالات متداول درباره پایتخت های شاهنشاهان هخامنشی
1. پایتخت اولین شاهنشاه هخامنشی کجاست؟
پایتخت اولین شاهنشاه هخامنشی، پاسارگاد بود. این شهر مرکز حکومت کوروش موسس سلسله هخامنشیان بود.
2. کدام پایتخت به عنوان پایتخت تابستانی انتخاب شده بود؟
پایتخت تابستانی هخامنشیان هگمتانه بود. این شهر به دلیل هوای خنک آن، در نیاکانها واقع شده بود و مورد توجه قرار گرفت.
3. کدام شهر به عنوان پایتخت زمستانی شناخته می‌شود؟
پایتخت زمستانی هخامنشیان شوش بوده است. این شهر در دوره اردشیر به عنوان پایتخت انتخاب شده و در دوره‌های بعد به بابل منتقل شد.
4. کدام پایتخت به عنوان مهم‌ترین و شهرت‌آورترین پایتخت هخامنشیان شناخته می‌شود؟
مهم‌ترین و شهرت‌آورترین پایتخت هخامنشیان، تخت جمشید بود. این شهر مرکز اداری، سیاسی، نظامی و حرم شاهان هخامنشیان بود.
5. کدام شهرها به عنوان میراث جهانی توسط یونسکو ثبت شده‌اند؟
پاسارگاد و تخت جمشید به عنوان دو شهر مهم از پایتخت‌های هخامنشی، به عنوان میراث جهانی در فهرست یونسکو به ثبت رسیده‌اند.
