دژى مستحکم و غیر قابل نفوذ

تقوا یک نیروى باز دارنده درونى است که در وجود انسان به وجود می آید و او را در برابر ارتکاب کارهای خلاف حفظ مى کند. کمال تقوا آن است که علاوه بر دوری از گناهان و محرمات، از مشتبهات نیز اجتناب شود.

تقوا در لغت به معنای حفظ و نگهداری و بازداشتن خویش، از خطر است و تفاوت نمی کند که آن خطر چه باشد.
اما وقتی سخن از تقوای الهی است، یعنی خود نگهداری و کنترل نفس از امیال و غرائز نفسانی در این جا سخن از کسانی است که در زمینه مسائل دینی و معنوی احساس خطر می کنند. [1]
علامه طباطبایی تقوای الهی را چنین تعریف نموده است: «تقوا عبارت است از امتثال اوامر خدای تعالی و اجتناب از آنچه که از ارتکاب آن نهی فرموده و شکر در برابر نعمتهایش و صبر در هنگام ابتلاء به بلایش» [2] بنابر این تقوا یعنی تقید و تعهد انسان به اطاعت از قوانین و دستور های شرع، هر ترک گناهی را تقوا نمی گویند، بلکه ملکه و نیروی کنترل و ضبط نفس را تقوا می دانند. تقوا بهترین زاد آخرت است. [3]
مراتب تقوا
تقوا که از والاترین کمالات معنوی است، مانند دیگر کمالات معنوی، دارای مراتبی است که از یک زاویه علمای اخلاق برای تقوی سه مرتبه ذکر کرده اند که به آنها اشاره می کنیم: [4]
امام علی (علیه السلام) می فرماید: تقوا یک خصلت روحی و یک تربیت معنوی است که در پرتو آن جان انسان ساخته و پرداخته می شود
١ـ نگهداری نفس از عذاب جهنم و خلود در آن؛ این مرتبه، با انجام اعمال صالح و ترک محرمات و داشتن عقاید صحیح، حاصل می شود چرا که تقوا به معنای صیانت نفس و بازداشتن خود از مخالفت خدا، تنها به معنای پرهیز از گناه نیست؛ از این جهت تقوا هم در عقائد راه دارد و هم در غیر عقائد.
٢ـ مرتبه دوم تقوا این است که علاوه بر ترک گناهان از مشتبهات و مکروهات نیز دوری گزیند.
٣ـ مرتبه سوم تقوا این است که علاوه بر حفظ اعضاء و جوارح از محرّمات و مشتبهات و مکروهات دل را از آنچه مرضی خدا نیست، حفظ کند و اندیشه گناه و کار زشت هم به دل راه ندهد.
البته انسان هر اندازه قدرت دارد، باید در به دست آوردن تقوا تلاش نماید که هر کدام از این مراتب را به دست آورد، خیر و غنیمت می باشد.
اهمیت تقوا
درباره اهمیّت این ملکه والا، می توان گفت که با توجه به آیات و روایات، گمان نمی رود، در تمام هستی سرمایه ‌ای برای انسان ثمربخش تر از تقوا باشد، تقوا قلعه محکمی است که هر کس به آن راه یابد، به کمال واقعی و به هدف از خلقت انسان می رسد، و هدف از ارسال پیامبران و نازل کردن کتابهای آسمانی این بوده که بشر راه سعادت خویش را پیدا کند و با جدّیت آن راه را بپیماید تا به غرض اصلی خلقت که رسیدن به رحمت بی پایان، در جهان آخرت است نائل گردد. بنابراین آنچه که تأثیر بیشتری در رسیدن به این هدف دارد، از اهمیّت بیشتری برخوردار است. [5] و روشن است که در رسیدن به این هدف، هیچ عاملی به اندازه تقوا نیست.
آثار تقوا
تقوا آثار مثبت زیادی در زندگی انسان دارد که به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
1. انسان سازی: امام علی (علیه السلام) می فرماید: تقوا یک خصلت روحی و یک تربیت معنوی است که در پرتو آن جان انسان ساخته و پرداخته می شود. (نهج البلاغه خطبه متقین)
2. مسؤلیت پذیری: فرد با تقوا از زیربار مسئولیت های شرعی شانه خالی نمی کند و مشتاقانه می پذیرد و سختی ها و مشکلاتش را هموار می کند.
3. آزادگی: تقوا وسیله آزادی انسان از هر بندگی است کسی که دارای تقوا است در برابر شهوات به زانو در نمی آید؛ در برابر مقام و دیگر تمایلات نفسانی تسلیم نمی شود، بنابر این از هر هلاکتی در امان است.
امام علی (علیه السلام) می فرماید " اى بندگان خدا بدانید که تقوا دژى مستحکم و غیر قابل نفوذ است". (نهج البلاغه خطبه 157)
4. رستگاری در آخرت: تقوا کلید هدایت است و فرد با تقوا با انجام کارهای مثبت و گام برداشتن در مسیر هدایت علاوه بر سعادت در دنیا به کسب پاداش های اخروی و ذخیره آن برای روز معاد موفق می شود.

و یک حسن ختام زیبا:
امام علی (علیه السلام) می فرماید " اى بندگان خدا بدانید که تقوا دژى مستحکم و غیر قابل نفوذ است". (نهج البلاغه خطبه 157)
پی نوشت ها:
[1] . مصباح یزدی، محمد تقی، ره توشه، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1375، ص 352 354.
[2] . طباطبائی، سید محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، انتشارات اسلامی، 1364، ج 3، ص 569.
[3]. امینی، ابراهیم، خود سازی و تزکیه نفس، انتشارات شفق، چاپ دوم، 1369، ص 114.
[4] . مصباح یزدی، محمد تقی، ره توشه، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1375، ص 361 و 362.
[5] . مصباح یزدی، ره توشه، ص 355 و 356.

منابع:
سایت اندیشه قم

فرآوری: آمنه اسفندیاری - سایت تبیان