سابقه خالکوبی و به تعبیر امروزی‌ها تاتو در ایران به ادوار قدیم بازمی‌گردد و ایرانیان از دیرباز با این کار آشنایی داشته اند. مولوی در مثنوی در داستان کبودی زدن قزوینی بر شانه‌گاه صورت شیر و پشیمان شدن او به سبب زخم سوزن، به خالکوبی با عنوان کبودی زدن اشاره کرده است (بر تن و دست و کتف‌ها بی‌گزند/ از سر سوزن کبودی‌ها زنند) و در داستان‌ها و اشعار دیگری هم به این موضوع اشاره شده است.
خالکوبی را در دوره های مختلف فقط عده خاصی از افراد انجام می‌داده‌اند و عمومیت نداشته است. از منظر شرعی نیز در اسلام شیعی مناهی برخی ادیان و مذاهب فی ذاته حرمتی نداشته چنان که اگر مفسده دیگری بر آن مترتب نباشد آن را مباح دانسته اند.
این روزها اما نگاه به این مقوله و نقش و رنگ خالکوبی یا تتوها حتی طبقات و اقشاری که نقشی بر بدن میزنند، متفاوت است و نقوش متفاوتی بر بدن ورزشکاران و هنرپیشه‌ها و هنرمندان و دیگر اقشار می‌بینیم که جوان ترها را به این سمت کشانده است. جوانانی که تحت تاثیر عوامل مختلف و افراد و چهره های گوناگون چه بسا از سر هیجان و تصمیمی آنی، بی‌خبر از چند و چون ماجرا و دشواری پاک کردن این نقش و نگارها،مشتاقانه تن به کوبه های سوزن و رنگ می سپارند و برخی زود رنج و سختی زدودن آن را نیز به جان می خرند.
به این بهانه دکتر جهانپور در میزگردی تاتو و و متن و حاشیه آن را با دکتر سید وحید شریعت، روان‌پزشک و رییس انجمن علمی روانپزشکان ایران و دکتر رضا رباطی، رئیس مرکز تحقیقات پوست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و نایب رییس انجمن متخصصین پوست ایران در میان گذاشته که مشروح آن را به نقل از هفته نامه سلامت می خوانید.
خلق را تقلیدشان بر باد داد
جهانپور: درباره تاتو از منظر ادیان و مذاهب به نظر می رسد مناهی که مثلا در یهود یا در کاتولیک ها دیده می شود در فرهنگ شیعه نیست. اما جدای از مذهب به نظر می رسد از منظر فرهنگ و اجتماعی و البته از زاویه روانشناختی و طبی نیز باید به آن پرداخته شود.
شریعت: تاتو رفتاری است که هم جنبه فردی دارد و هم اجتماعی. فردی است، چون کاری است که فرد دوست دارد روی بدنش انجام دهد. ممکن است جنبه زیبایی‌شناختی داشته باشد یا فرد به این طریق احساس خودش را نسبت به فرهنگ یا ارتباطاتی که دارد یا گروهی که در آن عضو است یا هویت مشترکی را با کسان دیگری که نوع خاصی تاتو دارند، نشان می دهد. نقش اجتماعی تاتو در مورد نقشی است که فرد در گروه دوستان و همسالان به عهده می‌گیرد.
تاثیر گروه دوستان همسال و نزدیکان به‌خصوص در نوجوانان بسیارزیاد است. در گروه نوجوانان پذیرفته شدن در گروه همسالان ارزش بسیار بالایی دارد، از نظر احساس راحتی و اعتماد به‌نفس و نوع تعاملاتی که می‌تواند داشته باشد. توجه به این نکته بسیار مهم است چون حتی زیربنای خیلی از رفتارهای پرخطر، فشار همسالان و تمایل به پذیرفته شدن و رتبه بالا گرفتن در میان همسالان است.
به نظر می‌رسد علت رواج بیشتر تاتو و کارهای پرخطر در سال‌های اخیر، از یک طرف فضای مجازی، الگو گرفتن و میل به دیده شدن است. در این فضاها زمانی که افراد دیدگاه‌ها و رفتارهای خود را مثلا درباره تاتو به به اشتراک می‌گذارند، دیگران می‌بینند و الگوبرداری می‌کنند.
در دهه‌های گذشته، طبقه‌هایی خاص مثل کارگران یا رانندگان یا ورزشکاران و ... کسانی که سبک زندگی متفاوتی داشتند، طرح‌های سنتی مشخصی را خالکوبی می‌کردند ولی در دهه اخیر، الگوهای سنی و جنسیت تغییر کرده و آنچه قبلا غیرطبیعی شمرده می‌شد، لزوما امروز دیگر غیر طبیعی نیست؛ هم خانم‌ها و هم آقایان زیادی هستند که تمایل دارند این کار را انجام دهند.
سی سال پیش اگر خانمی تاتو می‌کرد، در جامعه غیرمعمول و عجیب بود و حتی نقد می‌شد ولی امروز این دیدگاه وجود ندارد چون درصد بیشتری از افراد این کار را انجام می‌دهند از آن حالت غیرمعمول خارج شده است.
جهانپور: به تاثیر همسالان و گروه دوستان اشاره کردید. علاوه بر این پدیده دیگری به‌عنوان الگوبرداری یا اثرپذیری از سلبریتی‌ها، شخصیت‌ها و چهره‌های هنری و ورزشی داریم که با توجه به گسترش شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، در سبک زندگی و رفتار آدم‌ها تاثیر دارد.
شریعت: وقتی سلبریتی محبوب و الگو می‌شود، تمام رفتارها و ظاهر او؛ مدل مو، نوع آرایش، لباسش و ... مورد توجه قرار می‌گیرد و دیده می‌شود. تاتو هم جدای از رفتارهای دیگر نیست و چون جوانان الگوپذیر هستند، از فرد یا افراد محبوبشان به نوعی تقلید می‌کنند و از نظر روانشناختی بسیار محتمل است که دوست داشته باشند خود را شبیه او کنند.
تاتو به تنهایی نشان‌دهنده اختلال روانپزشکی نیست
جهانپور: درباره این موضوع به طور خاص، بین وضعیت سلامت روان و اختلال روان، مرزی وجود دارد؟ مثلا بگوییم تا این مرز، این رفتار فرد طبیعی است و از اینجا به بعد غیرطبیعی و ناهنچاری یا اختلال روان محسوب می‌شود؟
شریعت: قاعدتا با یک معیار نمیشود تشخیص داد. تاتو یکی از معیارها در جمع‌بندی رفتار افراد است. یعنی برای تشخیص اختلال، مجموعه‌ای از رفتارهای فرد مثل اختلال سوءمصرف مواد یا اختلال شخصیت یا مشکل اجتماعی، عضویت در گروه‌های خاص و ... در نظر گرفته می‌شود.
نمی‌توانیم صرفا به خاطر داشتن تاتو یا تاتوی خاصی بگوییم فرد دچار اختلال روان است یا نه اما می‌تواند به ما اطلاعاتی بدهد زیرا در کسانی که تاتو می‌کنند، احتمال اختلال بیشتر است بنابراین به خودی خود یک نشانه مشکلات روانپزشکی نیست اما وجودش به همراه سایر علایم و نشانه ها ممکن است با اختلال شخصیت یا اختلال روانپزشکی همراهی داشته باشد.
مخصوصا اگر انواع خاصی از تاتو یا تاتوی وسیع با محتوای غیرمعمول، خشن و مستهجن روی بدن فرد وجود داشته باشد، احتمالا ارتباط قوی‌تری با سوءمصرف مواد و رفتارهای پرخطر دیگر و اختلالات روانپزشکی دارد. پس تاکید می‌کنم صرفا نمی‌توان تاتو را به‌عنوان یک علامت یا اختلال در نظر گرفت و باید در کنار عوامل دیگری باشد.
تاتو بدون بدون آگاهی از عوارض، ممنوع!
جهانپور: آقای دکتر رباطی، تاتو حتی اگر با بهترین تکنیک‌ها و مراقبت‌ها و رعایت شرایط بهداشتی روی پوست انجام بگیرد، به هر حال یک اقدام مداخله‌ای بلکه تهاجمی است. آیا می‌تواند آسیب‌رسان باشد یا از نظر پزشکی و سلامت، تهدیدی برای سلامت افراد محسوب شود؟ تحذیرها و هشدارهای آن چیست؟
رباطی: تاتو در سال‌های اخیر بیشتر مورد استقبال قرار گرفته و در طبقات تحصیلی و اجتماعی و اقتصادی مختلف رایج شده است. نکته‌ای که از نظر طبی اهمیت دارد این است که از آنجا که خیلی از افرادی که تاتو انجام می‌دهند، دانش و آگاهی کمی درباره انجام این کار دارند، ابتدا باید آگاهی مناسب حداقل درباره اصول مهم و اولیه پزشکی داشته باشند چون این کار روی سطح بدن و پوست افراد انجام می‌شود. همچنین افراد ابتدا لازم است آگاهی کافی پیدا کنند و بعد تصمیم به انجام تاتو بگیرند تا کمترین مخاطرات را برایشان داشته باشد.
در تاتو به هر حال یک جوهر خارجی وارد پوست می‌شود. در بهترین حالت، براساس نوع و رنگ جوهر؛ معمولا رنگ‌‌ها و املاح مختلف اکثرا فلزی هستند، واکنش نسبت به جسم خارجی وجود دارد. ممکن است این واکنش فوری هم نباشد. شدت و احتمال بروز واکنش و حساسیت به جسم خارجی با رنگ‌های مختلف تاتو که انواع و اقسام جوهرها و حتی فلزات مختلف در آنها وجود دارد، متفاوت است. زمان مشخصی هم ندارد؛ مثلا در خانمی که ده سال قبل تاتوی ابرو کرده، ممکن است ناگهان واکنش‌ها شروع شود.
جهانپور: استانداردی در این زمینه وجود ندارد؟ گرید طبی در این زمینه برای جوهر یا ابزارها و پروسیجر داریم؟
رباطی - مثلا رنگ قرمز املاحی دارد که ترکیبات جیوه است. ممکن است استانداردی تهیه شده باشد و آلودگی اضافه‌ای نداشته باشد، در این صورت استاندارد است اما واقعا گرید طبی در این زمینه نداریم و نمی‌توانیم بگوییم این ماده مجاز و بیخطر است یا نه. اگر کسی که می‌خواهد تاتو کند از من به‌عنوان متخصص پوست مشورت بگیرد، می‌گویم این کار را نکن ولی اگر تصمیم داری حتما این کار را انجام بدهی، رنگ‌های مشکی خالص کم‌خطرتر از رنگ‌های قهوه‌ای و قرمز دارد چون رنگ مشکی کربن دارد و واکنش نسبت به آن کمتر و پاک کردنش هم راحت‌تر است.
گاهی واکنش به جسم خارجی و جوهر واکنش معمول و حاد و گاهی مزمن است ولی در بعضی افراد که ذاتی و سرشتی مستعد هستند، حتی زمینه‌ساز تبدیل شدن به بیماری‌های جدی‌تر خواهد شد. یکی از این بیماری سارکوئیدوز است و اگر برای برخی افراد با زمینه خاص، واکنش جسم خارجی ایجاد شود، ممکن است مستعد ابتلا به سارکوئیدوز پوستی و حتی سیستمیک باشند و بسیاری از این واکنش ها قابل پیش بینی نیست.
پاک کردن تاتو، سخت، پرهزینه و طولانی‌مدت است
رباطی: تمام کسانی که قصد دارند تاتو انجام دهند، باید بدانند که تاتو کاری دائمی است و اگر آدمی هستند که زود پشیمان می‌شوند، باید بدانند پاک کردن آن به جلسات زیاد نیاز دارد، پرهزینه است و پاک کردن بعضی رنگ‌های تاتو اصلا کار آسانی نیست و پاک کردن آن رنگ‌هایی که آسان است هم جلسات متعدد درمان نیاز دارد و زمان زیادی باید برای این کار صرف شود.
خیلی مواقع فرد تاتو کرده و بعد می‌خواهد آن را پاک کند. بعضی جاها تاتو را به شیوه استاندارد پاک نمی‌کنند و ممکن است باعث ایجاد عارضه بدتر از آن تاتو شوند و گوشت اضافه و اسکار و مشکلات پوستی ایجاد شود. مثلا کم نیستند موارد پاک کردن غیراصولی تتوی ابرو که باعث از بین رفتن ابرو و حتی بافت جوشگاهی و اسکار شده است.
ما به‌عنوان طبیب رسالتمان این است که از راه‌های مختلف مثلا از طریق رسانه به مردم اطلاعات بدهیم که اگر به هر دلیلی دوست دارید تاتو انجام دهید، آگاهی داشته باشید. تاتو مدت زیادی روی پوست می‌ماند. مهم است که به فرد گفته شود تاتو خود به خود پاک نمیشود. بخواهید پاک کنید هم مراحل زیادی دارد و مراحل خاص و انوااع و اقسام لیزر نیاز دارد که ان هم تکرار درمان می‌خواهد و در نهایت ممکن است با توجه به نوع رنگی که استفاده می‌شود نسبی پاک شود.
به هیچ وجه نمی‌توان برای این کار به آرایشگاه رفت. شاید با آگاهی دادن، فرد خواه‌ناخواه سبک و سنگین کند و عجله نکند.
به نظر من کسی که می‌خواهد تاتو کند در درجه اول باید با متخصصان پوست و روان‌شناس مشورت کند. آگاهی‌رسانی بسیار مهم است و اگر فردی آگاهی داشته باشد، شاید خودش بتواند تحلیل و از خیلی کارها که بعدا منجر به پشیمانی می‌شود، حذر کند؛ مثلا اگر تصمیم دارد مثلا اسم شخص یا طرح خاصی را روی پوست تاتو کند، در این باره تحلیل داشته باشد و هیجانی عمل نکند چون همان‌طور که گفتم، پاک کردن اسم یا طرح تاتو کار آسانی نیست. لازمه انجام تاتو رضایت آگاهانه است.
احتمال انتقال بیماری با سوزن تاتو
رباطی - انجام بهداشتی تاتو هم بسیار مهم است. اگر ابزار تاتو (سوزن) مشترک باشد، زمینه‌ساز انتقال عفونت‌هایی مانند هپاتیت و انتقال عفونت‌هایی مثل ایدز می‌شود. شاید الان احتمال استفاده از سوزن مشترک کم شده باشد اما بسیار مهم است که همچنان جوانب احتیاط در نظر گرفته شود و این کار حتما با سوزن استاندارد، بهداشتی و یکبارمصرف و شیوه بهداشتی و استاندارد انجام شود، چون وارد پوست می‌شود و با خون تماس دارد و اگر مشترک باشد، احتمال هرگونه آلودگی و انتقال ویروس مطرح است. موارد کمتر مهم، عفونت معمول میکروبی است که در اثر رعایت نکردن اصول بهداشتی براحتی اتفاق می‌افتد.
به جز پروسه تاتو که باید ایمن باشد، نوع جوهر هم مهم است. بعضی از آنها احتمال بروز التهاب پوستی یا التهاب چشمی دارند و بعضی باعث بروز حساسیت شدید به نور می‌شوند. حتی مواردی از بروز بدخیمی پوستی با بعضی از انواع املاح جوهر تاتو در دنیا گزارش شده است که بدخیمی ثانویه به تاتو دارند. هنوز شایع نیست اما باید زنگ خطری باشد که بررسی کنیم آیا رابطه علت و معلول دارند یا خیر. ممکن است رابطه علت و معلول تاتو با برخی بیماری ها یا واکنش ها و بدخیمی ها هنوز شناخته نشده باشند.
جهانپور: الان آیا واژگانی به نام تاتودرمانی داریم یا خیر؟
رباطی: موارد محدودی در رشته درماتولوژی وجود دارد مثلا روشی است به نام میکروپیگمنتیشن. در مواردی که ضایعه پوستی وجود دارد که با انواع و اقسام روشهای درمان نتوان درمان کرد، مثلا در بیمار دچار ویتیلیگو(لک و پیس) که سفیدی پوست نرفته، می‌توان با ابزار ظریفی آن را به‌صورت درمانی تاتو کرد. درمان به این معنی نیست که ریشه بیماری از بین برود، ولی می‌تواند نمای ضایعه را با اطراف آن همسان کند. با این کار اثر روانی و ظاهر مشکلات پوستی برای فرد کم می‌شود. یا مثلا گاهی جوشگاه یا اسکار با روشهای درمانی از بین نمی‌رود، تاتو به بهتر شدن ظاهر آن کمک می‌کند.
در چنین مواردی فرد با آگاهی کامل تاتو را انتخاب می‌کند، نه برای رقابت با دوست نزدیک یا شبیه شدن به افراد مشهور. همه موارد به او توضیح داده می‌شود و انتخاب می‌کند که تاتو انجام دهد یا نه. حتی در روش میکروپیگمنتیشن یا تاتودرمانی، معمولا در قدم اول از جوهرهای موقت استفاده می‌کنند که دائمی نشود و اگر به هر دلیل دلخواه فرد نبود، بتوانند آن را پاک کنند.
همچنین تا جایی که من اطلاع دارم، به هیچ وجه تاتو به‌عنوان کار آرایشی و زیبایی صرف در مطب یا کلینیک پوست انجام نمیشود و مراکز محدودی میکروپیگمنتیشن انجام می‌دهند که آن هم به نوعی مکمل درمان است.
علاقه‌مندانی که زود پشیمان می‌شوند
جهانپور: آقای دکتر شریعت، اگر همان‌طور که توصیه شد، نوجوانان و جوانان بخواهند قبل از انجام تاتو از مراکز روانپزشکی یا روان‌شناسی مشاوره بگیرند، در این مراکز در حال حاضر ظرفیت و سرویسی وجود دارد که بعد از تاتو پشیمان نشوند چون می‌دانیم اضطراب و دغدغه خیلی از افراد کاندید پروسیجرها و جراحی های زیبایی یا حتی تاتو که به هر علتی و انگیزه‌ای قصد انجام این کارها را دارند، بعد از جراحی و تاتو هم لزوما رفع نمیشود.
شریعت: متاسفانه خیر، چون عملا هیچ‌کدام از اینها و مکان هایی که این کار را انجام می دهند جزو خدمات بهداشتی نیستند و هیچ کدام از مراکز سلامت چنین خدمتی را عرضه نمی‌کنند، بنابراین استانداردها و مشاوره هم در موردشان رعایت نمیشود. اصل مبتنی بر عرضه و تقاضاست. فردی تقاضا دارد تاتو انجام بدهد و انجام میدهد بنابراین نه کسی که تاتو انجام میدهد و نه مشتری، علاقه و انگیزه‌ای برای مشاوره ندارند.
ولی اگر می‌شد این کار را انجام داد، شاید برای اجراکننده لازم باشد چون زیرزمینی این کار را می‌کند. اگر تاتوکاران آموزش می‌دیدند که قبل از تاتو اطلاعاتی را در مورد مشکلات آن به مشتری بدهند و چیزی شبیه رضایت آگاهانه از آنها بگیرند که گرفتاری خودشان هم بعدا کمتر شود، بد نبود. می‌توانستند چند مورد را برایشان مشخص کنند که تاتو ممکن است این مشکلات را داشته باشد؛ مثلا پاک کردن آن آسان نیست و پیشنهاد ما این است که اول تاتوی موقت بزنید و ... شاید اگر این کار انجام می‌شد، آنچه که شما می‌فرمایید، تا حدودی قابلیت اجرا پیدا می‌کرد.
یکی از نکاتی که باید توجه کنیم، این است که کسانی به سمت تاتو می‌روند و به این کار علاقه دارند، با آسیب به بدن معمولا خیلی مشکل ندارند و راحت‌تر حاضرند برای زیباتر شدن، جذابیت و دیده شدن، آسیب دیدن بدنشان و درد را تحمل کنند. رفتار این افراد ما را می‌برد به سمت ویژگی شخصیتی که با رفتار تکانشی همراه است.
فرد ناگهان وارد رابطه عاطفی می‌شود و برای اینکه شدت علاقه خود را نشان بدهد، اسم فرد مورد علاقه‌اش را روی بدنش خالکوبی می‌کند. خیلی وقت‌ها این رابطه‌ها خیلی هم طول نمی‌‌کشد و فرد می‌ماند با درد روانی از دست دادن و نامی که روی بدنش مانده است. بنابراین شاید افرادی که به سمت تاتو می‌روند، کمی بیشتر مستعد هستند که پشیمان بشوند، تصمیم‌های ناگهانی بگیرند و رفتار پرخطرتر نسبت به سایر رفتارها داشته باشند.
آگاهی‌رسانی درباره عوارض تاتو ضروری است
جهانپور: بدون تعارف تاتو انجام می‌شود، چه استاندارد و چه غیراستاندارد. تاتو، بازار و مارکت شده چون تقاضا وجود دارد. وقتی پول آن جاست، سلاح نداریم جز آگاهی دادن. آقای دکتر رباطی، نظر شما به‌عنوان متخصص پوست در مورد اینکه به سمت استانداردسازی مراکز تاتو برویم و به نوعی ظرفیتی ایجاد شود که تحت نظارت وزارت بهداشت، تاتو ولو به‌عنوان اقدام مباح، نه پسندیده و نه توصیه شده، انجام شود، چیست؟
رباطی: ما خیلی چیزها را دوست داریم ولی نحوه اجرا را باید بینیم. تاتو در اکثر موارد کار طبی و پزشکی محسوب نمیشود. این کار در آرایشگاه و مراکز دیگری انجام می شود و بحث نظارت ممکن است مستقیم بر عهده وزارت بهداشت نباشد. هر نهاد صنفی و حاکمیتی که بر این اصناف نظارت دارد، می‌تواند پروتکل محدودی با هماهنگی تولیت سلامت در این زمینه تعیین کند. این پروتکل ها میتوانند کمک کنند.
موارد محدودی مثل روش میکروپیگمنتیشن که در مراکز درمانی انجام می‌شود، از نظر تکنیکِ انجام مشکلی ندارند ولی صحبت عمده من همان صحبت اولیه است؛ تاتوکاری که درآمدش از این راه است، شاید هرگز حرفی نزند که مشتری‌اش پشیمان شود اما رسالت اولیه سیستم بهداشتی و رسانه‌ها، پیشگیری اولیه؛ یعنی آگاهی‌رسانی و آموزش عمومی است.
درست است که تصمیم‌گیری در مورد تاتو احتمالا تکانشی است ولی در اکثر تیپ‌های شخصیتی افرادی را می‌بینیم که به نظر همه شرایط و ویژگی‌های‌‌شان طبیعی است اما دوست دارند تاتو کوچکی روی قسمتی از بدنشان داشته باشند.
من تاتو را دوست ندارم و به کسی هم توصیه نمی‌کنم ولی با نظر شخصی من یا پزشک دیگری نمی‌توانیم ترند و گرایش کلی جامعه را تغییر دهیم اما می‌توانیم میزان آگاهی را بالا ببریم. آگاهی‌بخشی بیشتر می‌تواند درصدی از روندهای اشتباه و تصمیم‌های اشتباه را کنترل کند. حداقل تاتوهای عجیب با سطح وسیع و رنگ‌های مختلف، محدود و کم شده و تصمیم‌گیری با طمانینه و آگاهی انجام شود.
مثلا خانمی دور لب را تاتو قرمز زده و بعد از مدتی پوست واکنش جسم خارجی داده و گوشت اضافه ایجاد شده است. هر کاری کنیم این ضایعه به سرعت رفع نمیشود. مواردی که احتمال بروز واکنش زیاد است، در بحث آموزش نمایان‌تر و پررنگ کنیم که فردی که می‌خواهد تصمیم بگیرد، فکر نکند تاتو زدم و مشکلی نیست. خیلی وقت‌ها بیمار وقتی به من مراجعه می‌کند و با تعجب بگوید من 15 سال پیش تاتو زدم، الان واکنش داد؟ جواب این است که جوهر در پوست بوده و الان بدن واکنش نشان داده، زمان‌بندی که ندارد و به هر صورت احتمال آن وجود دارد.
شاید اگر افراد اطلاع و آگاهی داشته باشند که احتمال بروز واکنش به مثلا جوهر تاتویی که ته رنگ قرمز دارد، بیشتر است یا جوهر قهوه‌ای یا کهربایی املاح آهن دارند، هم پاک کردنشان سخت‌تر است چون گاهی به جای اینکه تیره شوند و روشن‌تر می‌شوند و هم واکنش‌های شدیدتری ایجاد می‌کنند، انقدر زود و راحت برای تاتوی ابرو یا لب تصمیم نگیرند.
انجمن های علمی و وزارتخانه هم میتوانند کمک کنند که دستورالعملی تدوین شود، به‌خصوص در مواردی که تماس مستقیم با پوست افراد دارد. وظیفه دیگر ما به‌عنوان‌پزشک این است که آموزش عمومی را در این زمینه ارائه کنیم. چه از نظر روانشناختی برای این تصمیم و از منظر خطرات طبی ثانویه به تاتو که ممکن است پیش بیاید.
جهانپور: در دنیا استانداردی برای جوهرها وجود ندارد؟ مثلادر مورئد داروها و مکمل و ... سازمان‌هایی مثل FDA وجود دارد که آنها را تایید می‌کنند. چنین روندی درباره این مواد و روش ها وجود ندارد؟
جزئیات را نمی‌دانم و باید بررسی شود اما به نظر در برخی نقاط دنیا، حداقل مشخص است که جوهر تاتو در کجا تهیه شده و چه موادی در آن به کار رفته است و ماده‌ای که دارد چه گواهی‌ای داشته یا دست ساز است یا نه. جوهرهایی که در کشور ما به کار می‌رود وارداتی است و من خبر ندارم تاییدیه دارند یا نه چون خود جوهر جدا از علاوه بر آلودگی ثانویه، خودش هم ممکن است آلودگی داشته باشد.
باید به کاهش آسیب فکر کنیم نه مقابله
جهانپور: به نظر می‌رسد با توجه به آنچه گفته شد، بهتر است کسی که می‌خواهد تاتو انجام دهد، قبل از این کار، اطلاعات خود را افزایش دهد و حتی مشاوره روانپزشکی و پوست بگیرد.
شریعت: رفتارهایی در جامعه وجود دارد که ممکن است ما به‌عنوان سیاست‌گذار خوشمان نیاید اما اگر واقع بین باشیم، می‌دانیم که نمی‌توانیم جلوی آن را بگیریم و انرژی و ابزار کافی برای این کار نداریم. شاید هم دلیلی ندارد که بخواهیم با آن مقابله و آن را ریشه‌کن کنیم. در این موارد کاری که توصیه می‌شود، کاهش آسیب است. کاهش آسیب متاسفانه در کشور ما بسیار نادیده گرفته می‌شود و فقط در موردش حرف زده و شعار داده می‌شود.
ما کمیته کاهش آسیب اجتماعی هم داریم ولی کاری که می‌کنند کاهش آسیب نیست. کاهش آسیب این است که اگر می‌دانید پدیده‌ای به نام تاتو در جامعه وجود دارد، آن را قانونی کنید. مراکز رسمی راه بیندازید، از نظر صنفی نظارت کنید و به آن مجوز بدهید. به این ترتیب، تاتوکاران از زیرزمین به روی زمین می‌آیند، هویت پیدا می‌کنند تا بتوانند کارشان را انجام دهند و تبلیغ بکنند، نظارت روی آنها انجام می‌شود تا اگر کار اشتباهی کردند، پاسخگو باشند.
در حال حاضر، کاری که انجام می‌دهیم، پنهان کردن و نفی کردن است؛ می‌گوییم چنین چیزی وجود ندارد. بعد نهی می‌کنیم و می‌گوییم کار بدی است و سراغش نروید یا سراغ این می‌رویم که جرم‌انگاری کنیم و حداقلش این است که بگوییم تخلف است. در صورتی که این کار از نظر روانشناختی و اجتماعی اشتباه است. توصیه این است که به آنها شناسنامه بدهیم، بگذاریم کارشان را انجام دهند تا آسیب کمتر شود. خیال نکنیم با این کار، تاتو همه‌گیر می‌شود و اوضاع بدتر می‌شود. مطمئنا این اتفاق نخواهد افتاد ولی میزان آسیب آن کمتر خواهد شد چون با آموزش و اطلاع‌رسانی و رضایت آگاهانه همراه است.
شما نمی‌توانید بگویید به کسی که زیرزمین کار می‌کند، رضایت آگاهانه بگیر ولی اگر کارگاه مشخصی داشته باشد، می‌توانیم او را موظف کنیم رضایت آگاهانه بگیرد.
به کسانی که تاتوکار هستند و این گفتگو را می‌خوانند، توصیه می‌کنم در مورد افرادی که سطح وسیعی از بدنشان را تاتو می‌کنند، کمی نگران باشند و احتمال بدهند چنین فردی نیازمند خدمات مشاوره‌ای تخصصی است و بعدها برای خودشان هم دردسرساز خواهد شد چون معمولا این افراد به این سادگی از نتایج کار راضی نمی‌شوند.
اگر کسی می‌خواهد تاتو انجام دهد، توصیه من به‌عنوان روان‌پزشک این است که حداقل در مورد این کار بیشتر بداند، بیشتر بخواند، فقط نگاه نکند به اینکه کسانی که این کار را انجام داده‌اند در چه وضعیتی هستند. سعی کنند دانش خودشان را بیشتر کنند و تصمیم بگیرند که این کار را انجام دهند.
دکتر جهانپور: با توجه به صحبت‌های شما، استنباط من این است که از زاویه روانپزشکی این کار قاعدتا توصیه نمیشود ولی به نوعی مباح است و از نظر روانپزشکی موضعی به نفع یا ضررش نیست. با توجه به این برداشت، به خودی خود ناهنجاری محسوب نمیشود.
دقیقا همین طور است. تاتو رفتاری است که ممکن است با توجه به عوامل اجتماعی، فرهنگی و تبلیغاتی مدتی همه‌گیرتر و مدتی شیوع آن کمتر شود. به خودی خود ناهنجاری تلقی نمیشود.
پاک کردن تاتو کار متخصص است نه آرایشگر
دکتر جهانپور: ممکن است هنوز در نهادهای رسمی این تلقی که تاتو به خودی خود ناهنجاری نیست، وجود نداشته باشد بنابراین قطعا افرادی برای پاک کردن تاتو به دلایل مختلف مانند استخدام و ... به شما مراجعه می‌کنند. شاید بهتر باشد درباره پاک کردن تاتو و روشهای آن بیشتر بگویید.
شریعت: بله، گمان می‌کنم شرایط استخدام در برخی ارگان‌ها این است که هنگام معاینات تاتویی روی پوست نباید باشد. ما خطرات را گفتیم اما حالا تحت هر شرایطی فرد تاتو کرده و الان قصد دارد آن را پاک کند، به هر دلیلی؛ حالا یا می‌خواهد استخدام شود یا پشیمان شده است.
باز هم توصیه و تاکید می‌کنم که پاک کردن تاتو کار آسانی نیست. مواردی بوده که خانمی‌تاتوی ابرو داشته برای پاک کردن آن به آرایشگاه رفته است و در آنجا یک ماده اسیدی روی ابرو ریختند. تاتو که پاک نشده هیچ، کل ابرو هم از بین رفته است. پاک کردن تاتو کار کاملا تخصصی است. لیزرهای خاص تخصصی لازم دارد. حتی خود لیزرها هم در درمان نتیجه تدریجی و مرحله‌ای در جلسات مختلف دارند.
توصیه من این است که هر زمان به هر دلیلی افراد تصمیم به پاک کردن تاتو گرفتند، به هر جایی مراجعه نکنند. باید روند تخصصی طی شود تا لااقل چیزی به آن اضافه نشود؛ مثلا در مواردی تاتو پاک شده ولی اسکار و جای آن روی پوست ایجاد شده است. متاسفانه در بعضی آرایشگاه‌ها هم تاتو انجام می‌دهند و هم اقدام به پاک کردن آن می‌کنند که بعدا فاجعه‌ای ایجاد می‌شود که در خیلی موارد درمان‌پذیر نیست.
ریسک تاتو به مراتب بیشتر از پاک کردن آن است، اگر روشهای درست تاتو منظور باشد. اگر تاتو را با پاک کردن تاتو با روشهای استاندارد و لیزرهای خاص مقایسه کنیم، ریسک انجام تاتو بیشتر است.
جهانپور: با نسل Z و نسل آلفا مواجهیم که می‌گویند با تاتو می‌خواهند جهان‌بینی خود را به دیگران نشان بدهند. اینجا دو وجه مطرح است، این نسل یا درون‌گراتر شده‌اند و اینگونه می‌خواهند جهان‌بینی خود را نشان بدهند و غرق شدن در فضای مجازی باعث شده تمایل به حرف زدن را از دست داده باشند و با چنین نمادهایی بخواهند ایده‌ها و نظرات و گرایش‌هایشان را نشان دهند یا نشانه شجاعت و جسارتشان است که می‌خواهند جهان‌بینی خود را به تمام آدم‌هایی که آنها را می‌بینند، اعلام کنند.
شریعت: بله، این افراد می‌خواهند خودشان را این طور نشان بدهند و این می‌تواند یک عامل باشد که در این نسل وجود دارد. به‌خصوص که این نسل خودشان را یک هویت جدا می‌دانند. هویتی که باید یکسری از قانون‌ها را بشکند یا بعضی از نرم‌ها و هنجارها را تغییر بدهند و معتقدند همه باید ما را بفهمند و همه ما را به‌عنوان آن چیزی که هستیم، بپذیرند بنابراین تاتو را به‌عنوان عمل یا رفتاری می‌دانند که به نوعی به آنها هویت میدهد. هویتی که همراه با شجاعت یا جسارت است و می‌خواهند بگویند علاوه بر اینکه عضو گروهی هستند، خیلی آشکارا و با شهامت آن را اعلام می‌کنند.
در کنار این باید توجه کنیم زمانی که یک نفر لباسی را می‌پوشد، روی رفتارش تاثیر می‌گذارد. اینکه چگونه آرایش کند، چه ویژگی‌های ظاهری داشته باشد، آرایش مو و نوع لباس و کفشی که می‌پوشد و تاتویی که دارد، در برداشت خود فرد از خودش تاثیر می‌گذارد. اینکه خودم را به‌عنوان چه آدمی می‌بینم، هم با افکار و اعتقادات و تجربیات من مرتبط است و هم با لباس و تاتو و ظاهری که دارم.
همه اینها رفتار آینده من را شکل میدهد بنابراین وجود تاتو علاوه بر اینکه یک اعلام موضع و اعلام هویت است، در تصمیم‌های بعدی من تاثیرگذار است. باعث می‌شود من به شدت به گروهی که در آن عضو هستم، به عادت‌ها و رفتارها و حرف‌هایی که مورد قبول آن گروه است، بچسبم. یعنی وقتی من خودم را جزو یک گروه می‌دانم و تاتویی شبیه آنها هم می‌زنم، بیشتر احتمال دارد تمام کارهای مورد پذیرش اعضای آن مانند داشتن دوست جنس مخالف و گل کشیدن و رفتارهای پرخطر را هم انجام دهم بنابراین به‌عنوان یک اعلام موضع موافقم که می‌تواند نقش مهمی داشته باشد.
-----------------------------------------------
پاورقی:
سوال: آیا خالکوبی (تاتو) در اسلام حرام است؟
پاسخ آیت‌ا... خامنه‌ای: خالکوبی حرام نیست به شرط آن که ترویج فرهنگ غیراسلامی نشود. وضو و غسل آن هم صحیح است.
